Language policies, Education & Mother Tongues (Part1)

 

Language policies, Education & Mother Tongues (Part1)

The issue of language in Pakistan has been approached with a centralized mindset, neglecting the importance of Pakistani Mother languages and multiculturalism. This is a legacy of colonial rule, where education and information were controlled by the central government, suppressing indigenous languages and cultures. The mindset persisted even after independence, with the ruling elite viewing themselves as superior and the masses as subjects rather than citizens. They adopted Westernized environments, promoting English as a symbol of status, and neglecting culture as well as languages of the Land.

On top of it, the resistance movement against British rule also failed to challenge these colonial ideas, perpetuating the centralized approach to politics, education and culture. This has led to a fragmented education system, lacking academic freedom and diversity.

The state's policies have contributed to this situation, prioritizing a centralized approach over mother languages and cultures. The promotion of English has become a symbol of status, rather than empowering indigenous languages.

Let US talk, What Went Wrong regarding Language Policy, the way forward is multiculturalism and respect for diversity 

The article is the first part and it is published today in the Punjabi Newspaper LOKAAI, LHORE 02 Dec 2025

وسیب تے وسنیک

لسانی پالیسیاں، تعلیم اتے مادری زباناں۔ پہلی لڑی

عامرریاض

 

ملک پاکستان وچ پہلے دن توں زباناں د ے مسئلہ نوں تعلیم اتے ملٹی کلچرل ازم(سب رہتلاں دے احتراماں) دی نظر توں نہ ویکھن پاروں ملن ورتن اتے رنگارنگی دی تھاں پاڑاں ول دھکیلیا گیا ہے۔ایس دی اک وڈی وجہ تے مرکزیت پسندیاں ول اْلار سی جو سانوںنوآبادیاتی آقاواں ہی سکھایا سی۔انگریزاں دے دور وچ تعلیم تے انفارمیشن وزارت داخلہ ہیٹھ ہی سن کہ ایس توں تساں ایجوکیشن تے انفامیشن بارے انگریزاں دی پالیسیاں نوں سمجھ سکدے ہو جس وچ نہ تے اکیڈمک فریڈم یعنی استاداں تے پڑھیاراں دی آزادیاں سی نہ ہی رنگارنگی نوں  تھاپڑادتا جاندا سی۔ایہو اوہ مڈھ ہے جس پاروں ساڈا  سرکاری تے نجی تعلیمی بندوبست چوں چوں دا مربع بنیا ہویا ہے۔ سوال تے ایہہ ہے کہ آزادیاں بعد وی ایہہ مائنڈ سیٹ کیوں جاری رہیا؟مرکزیت پسندیاں نال جڑے ایس مائنڈ سیٹ دے جاری رہن دی ریاستی پالیسیاں توں ا ڈ اک ہور پردھان وجہ ایہہ وی سی کہ ساڈے انگریز مخالف مزاحمتی بیانیہ وچ وی تعلیم تے  ملٹی کلچرل ازمبارے کالونیل ریاست والے خیالاں دا ہی راج سی۔ تیسری پردھان وجہ ایہہ سی کہ آزادیاں بعدوی اشرافیہ،خود نوں حاکم سمجھدی سی تے لوکائی نوں سٹیزن(واسی،وسنیک)دی تھاں سبجیکٹ(رعیت،رعایا) ہی رکھنا چاہندی سی۔اوہ اپنے لئی تے ویسٹرن(مغربی) ماحول رکھدی سی تے ایسے لئی اوہناں انگریزی نوں جن چھپاپاسی۔پاکستان،انڈیا، بنگلہ دیش تے افغانستان، سب دی سول ملٹری بیوروکریسیاں ہی نہیں سگوں مذہبی رہنماواں توں ترقی پسنداں تیک اتے وفاقی حکومتاں توں صوبائی سرکاراں تیک تسی ساریاں دی دستاویزاں پڑھ لوو، تہانوں پتہ چلے گا کہ سب ایسے مائنڈ سیٹ دا شکار رہے۔ علامہ اقبال اکتوبر1933وچ جدوں سید سلیمان ندوی تے راس مسعود(پوتا سرسید احمد خاں) نال افغان بادشاہ نادر شاہ(پیوظاہر شاہ) دی دعوت تے افغانستان دے سرکاری دورے تے گئے تے بقول سلیمان ندوی، علامہ ہوری سرکاری محل وچ ویسٹرن طرز زندگی، چھری کانٹے،ٹیبل، بیرے ویکھ کے حیران رہ گئے۔بس بیریاں دی ٹوپی ہی افغانی سی باقی سب یورپی ماحول سی۔افغان معاشرے تے لوکائی نوں اسلامی تے قبیلیاں والی جکڑ بندیاں وچ پھسا کے خودیورپی بننا اوہی اشرافی ریت سی جو اسی اپنی تھاواں وچ وی ویکھدے ہاں۔ گل کیونجے تعلیم  تے زباناں دی کرنی ہے تاں مارے ایہناں گلاں نوں چیتے رکھدے ہووئے زباناں حوالے نال گل کھولاں گا۔

میں جدوں 2007وچ تعلیمی پالیسی1998-2010دے مڑ جھات پاون والے قومی کمیشن نال کم کیتا تے میں 1854دے وڈز ڈسپیچ،1917دے سیڈلر کمیشن،1930دی تعلیمی کانفرنس بنگال تے1946دے پوسٹ وارپلان دے تعلیمی حصہ دے نال نال نومبر1947دی پہلی تعلیمی کانفرنس توں 60سالاں وچ آون والی12توں ودھ پردھان تعلیمی دستاویزاں ورق،وق پڑھیاں۔فیر2009تے2015وچ پنجاب ٹیکسٹ بک بورڈ اتے2019وچ خیبرپختونخوا ٹیکسٹ بک بورڈ دیاں اردو، انگریزی، اسلامیات، اخلاقیات(غیرمسلماں لئی)،مطالعہ پاکستان دی پہلی توں دسویں تیک نصابی کتاباں دا تفصیلی نکھیڑا کیتا۔ایہناں بارہ سالاں وچ انگریزی میڈیم  دی باہروں چھپیاں نصابی کتاباں وی دھیان نال ویکھیاں تے سرکاری تے نجی سکولاں  وچ وی گیا۔ایس سب بعدوں ایہہ پتہ چلیا کہ ساری تھاواں تے زباناں تے لسانی پالیسی دے حوالے نال گل چوڑ ہی ہے اتے نوآبادیاتی خیلاں دا سب تھاں اثر وادھو دسیا۔نجی سکولاں وچ انگریزیاں دا راج تے سرکاری سکولاں وچ اردو دی حکمرانی اتے پاکستانی مادری زباناں دے دوویں خلاف سن۔جدوں میں پاکستان دی پہلی آئین ساز اسمبلی دے اجلاساں دی کاروائیاں پڑھیاں تے اوتھے زبان دے مسلے تے بنگالی ممبراں کئی تقریراں کیتیاں،مگر اوہناں تقریراں دا اْلار لسانی تے رہتلی رنگارنگی نوں منن دی تھاں بنگالی نوں واحد قومی زبان بناون ول سی۔جے اوس ویلے بنگالی ممبراں ملٹی کلچرل ازم دی گل کیتی ہوندی تے وڈی لہر بن سکدی سی۔قائداعظم دی مارچ1948والی ڈھاکے کیتی جس تقریر تے بہوں رولا ہے اوس وچ زبان دے حوالے نال اوہناں دو گلاں کیتیاں سن۔پہلی ایہہ کہ اوہناں اردو نوں ریاست لئی رابطے دی زبان کہیا سی تے دوجا اوہناں کہیا کہ تسی اگر اپنے صوبے وچ کوئی زبان لانا چاہندے ہو تے اوس بارے جے تہاڈی صوبائی اسمبلی قرارداد لیائے تے سانوں کوئی مسلہ نہیں۔ایس دوجی گل نوں جان بجھ کے لکایا گیا مگر اوہ پوری تقریر اج انٹرنیٹ تے ہر کوئی پڑھ سکدا ہے۔اْردو نوں واحدقومی زبان قرار دین دی پہلی سفارش کراچی وچ1951د ے سال ہوون والی دوجی تعلیمی کانفرنس وچ دتی گئی جس وچ حوالہ قراداد مقاصد سی جس نوں پچھتردے ایوان وچ نرے21اسمبلی ممبراں مارچ 1949نوں پاس کیتا سی۔ اگلے ہی سال پنجاب دے اک سنئیر کامریڈ دادا فیروزالدین منصور نے ملٹی کلچرل ازم دی پالیسی دے حق وچ اک لمیرا آرٹیکل لکھیا تے پاکستانی مادری زباناں دے حق وچ دلیلاں دتیاں۔کیونجے ہلے زباناں نوں لہجیاں پاوں پراجیکٹ دا آغاز نہیں ہویا سی ایس لئی اوس مضمون وچ پنجابی، سندھی، پشتو، بلوچی، براہوی تے بنگالی بارے گل کیتی گئی۔ملک بنن دے7ویں سال اخیر محمد علی فارمولا آیا جس وچ اْردو دے نال نال بنگالی نوں وی قومی زبان منیا گیا مگر نال نال مشرقی بنگال دی اکثریت نوں نیوٹرل کردے ہوئے متحدہ پاکستان وچ بربر دی نمائندگی نال دو صوبے مشرقی تے مغربی پاکستان بناون دی پخ وی رکھ دتی۔بنگالی نوں ْاردو دے نال نال پردھانگی دین خلا ف بابائے اْردو مولوی عبدالحق ہوراں عارضی مرکز کراچی وچ اسمبلی دی بلڈنگ باہر دھرنا دتا تے فرمایا کہ اْردو ایس ملک وچ واحد اسلامی زبان ہے کہ ”کافرزبان“(بنگالی) کنج ایس دی بربری کرسکدی ہے۔1956وچ ملک دا پہلا آئین بنیا جس وچ بنگالی تے اردو دو قومی زباناں سن تے نال ہی مغربی پاکستان وچ شامل سارے صوبیاں تے قبیلیاں والی تھاواں سنے ریاستاں نوں ون یونٹ یعنی صوبہ مغربی پاکستان کہیا گیا۔1951دی آدم شماری ویکھ لو مشرقی تے مغربی پاکستان رل کے کل آبادی ساڈھے ست کروڑ سی جس وچ ساڈھے چھ کروڑ  یعنی کوئی چار کروڑ بنگالی تے ڈھائی کروڑ پنجابی  بولن والے سن۔باقی اک کروڑ وچ سندھی، اردو،پشتو،بلوچی، براہوی تے کئی ہور نکی زباناں دے بلارے سن۔جن لوکاں دی مادری زبان اْردو سی  اوہناں دی وڈی گنتری کراچی تے حیدرآباد وسدی سی تے پہلی آدم شماری پاروں  اوہناں دوناں شہراں دی کل آبادی 13لکھ65ہزار سی جس وچ نو فیصد پنجابی وی سن۔اردو مادری زبان والیاں دا تناسب5فیصدی وی نہیں سی۔صفدر میر(زینو) ہوراں 1950دے دہاکے وچ اردو لکھاری قراۃ العین حیدر نال ٹاکرے دا وقوعہ دسیا سی جدوں دوویں منسٹری آف انفارمیشن ولوں بن رہی اک فلم تے اپنی رائے دے رہے سن۔قراۃ العین حیدر ہیرون نوں ساڑھی وچ وکھانا چاہندی سی پر جدوں میر ہوراں پچھیا کہ پاکستان وچ کِنی زنانیاں ساڑھی پاندیاں ہن تے اوہ چپ کر گئی سی۔پر جدوں مرکزیت پسندیاں دی سیاست پاروں فیصلے کرنے ہوون تے لوکاں دی گل دی اہمیتاں نہیں رہندی۔کیونجے ملک وچ دوجی آئین ساز اسمبلی مئی1955وچ بنی سی ایس لئی1959الیکشن دا سال سی کہ ایس توں پہلاں ہی ملک وچ ڈکٹیٹر جنرل ایوب خاں نے پہلا مارشل لاء لا دتا۔وہناں کرپشن دے خاتمے تے تعلیمی انقلاب نوں مارشل لاء دے جواز لئی پیش کیتا۔کرپشن دی آڑاں وچ تجربہ کار سیاستداناں نوں نکرے لاون اتے بنیادی جمہوریتاں والے بلدیاتی بندوبست نال نویں سیاسی متبادل قیادت بناون دے نال نال ڈکیٹر نے امریکی کمپنی فورڈ فاونڈیشن دی مدد نال تعلیمی کمیشن وی بنا چھڈیا۔ایس کمیشن اک لمیرا سوالنامہ وی بنایا تے ملک دے کالجاں یونیورسٹیاں وچ و ی گئے۔ایس وچ کیہہ ہویا اوس بارے تساں اگے پڑھو گے۔جاری ہے

جس ایس بارے کجھ پچھنا دسنا ہوئے اوہ ایس ای میل تے رابطہ کر سکدا ہے۔aamirriaz1966@gmail,com