Politics of Boycott : An attractive Pitfall

 

Politics of Boycott : An attractive Pitfall 

When engaging in politics, one should never leave a vacant space, as it has double consequences. Firstly, you vacate your position, and secondly, those who occupy it will not vacate it easily. For those who fought for democracy and freedom before 1947, whenever forgot that lesson they led to increased difficulties.

It's true that those assemblies had limited powers, the franchise was restricted, and the governor could reject laws passed by the assembly. Despite this, many leaders, including Chittaranjan Das, Allama Iqbal, Pandit Motilal Nehru, Chaudhry Afzal Haq, Muhammad Ali Jinnah, Jawaharlal Nehru, Raj Gopal Acharya etc chose to participate in these assemblies, and ultimately, the path to freedom emerged from there.

In our shared political and parliamentary history, the first election was held in 1920, which was boycotted by Mahatma Gandhi. However, after that election, new players entered Indian politics, and their role continued to grow over the next 30 years

On the other hand, in Pakistan, the first election was held in Punjab, which was disrupted by Liaquat Ali Khan, who accused the Punjab government of corruption and imposed governor's rule for two years. The rulers in Karachi, with Abdul Rab Nishter as governor, rigged the 1951 elections through bureaucrats. However, politicians did not abandon the assemblies and accepted even the One Unit constitution in 1956 while working against the One Unit.

When elections were announced, Marhalla was imposed, first by Iskander Mirza and then by dictator Ayub Khan after 20 days. After October 1958, thousands of politicians were barred from contesting elections due to tricky corruption allegations. After that Ayub held elections in 1962 and 1966 with a non-democratic constitution and indirect election. The presidential election against Fatima Jinnah is also memorable. These elections did not have one-man, one-vote; instead, basic democrats voted. Despite this, politicians did not waste the opportunity.

Leaders like Khair Bakhsh Mari, Zulfikar Ali Bhutto, Mufti Mahmud, Sardar Ataullah Mengal, Mian Salahuddin, Abdul Bari, Ghous Bakhsh Bizenjo, and many others won those elections. Fatima Jinnah's election was arranged by Maulana Bhashani. 

Those who entered the assemblies, like Khawaja Safdar, Abdul Baqi Baloch, and M Hamza, kept the anti-Ayub environment alive, and Bhutto further fueled it by resigning. A few months before the 1970 elections, when Maulana Bhashani boycotted the elections, everything fell into the laps of Mujib and Bhutto like ripe fruit.

Later, during the third dictator, Zia-ul-Haq's time, when local body elections were announced in Punjab, Bhutto had already been hanged, but the People's Party participated under the name 'Awami Dost' and frustrated Zia.

According to Benazir Bhutto, boycotting the 1985 elections was a Himalayan blunder, and some PPP allies, like Gandhi, wore an anti-government cloak while facilitating Zia. The PPP learned from this and did not leave the assemblies even when limited to just 15 seats in 1997.

Similarly, during the fourth dictator Musharraf's time, when the Muslim League (N) was limited to a few seats in the powerful assembly in 2002, they did not abandon the assemblies. By 2006, all politicians had united against Musharraf.

With the help of facilitators, Imran Khan was given power through the judiciary and media, and that era is a witness to it. Despite the blatant rigging in 2018, politicians chose to stay in the assemblies instead of boycotting them. When the time came, instead of following Maulana Fazlur Rehman's advice, the People's Party and Muslim League (N) adopted the democratic and parliamentary path of removing Khan through a no-confidence motion. However, Khan himself violated the constitution, dissolving the assemblies illegally without regard for any law.

Those who accuse others of violating the constitution by not holding elections in Punjab and Khyber Pakhtunkhwa remain silent about Khan's own constitutional violations. If Khan had sat in the opposition at that time, the situation would be in his hands today. Looking at it from then till now, it's clear that the Gandhi policy not only failed again but also led to compromises in politics. Now, once again, the PTI again boycotted by-elections, resigned from parliamentary committees and made M K Achazkai & Raja Nasir Abbas house leaders in National Assembly and Senate.  If anyone of them will try to test midways, PTI will stop it and it will further expose the boycotters. 

وسیب تے وسنیک

بائیکاٹی گھما،الیکشن بائیکاٹ، اک دلفریبی کھوبہ

عامرریاض

آندے جے کہ سیاستاں وچ خالی تھاں کدی چھڈنی نہیں چاہیدی کیونجے اوس دے دہرے تقصان ہوندے نیں۔اک تے تساں اپنی تھاں چھڈ دیندے ہو تے دوجا اوس تے مل مارن والے فیر اوس نوں مڑ خالی نہیں کردے۔سن 47 توں پہلاںجمہوریتاں اتے آزادیاں لئی لڑن والیاں جداں جداں ایس تے سمجھوتے کیتے اونہاں دیاں اوکڑاں ودھیاں۔ایہہ حقیقت ہے کہ اونہاں اسمبلیاں کول کوئی اختیار نہیں سی، رائے دہیاں محدود سن،اسمبلی دے پاس کیتے قنون گورنر مسترد کرسکدا سی۔مگر ایس دے باجود چترنجن داس، علامہ اقبال، پنڈت موتی لعل نہرو، چوہدری افضل حق،محمد علی جناح، جواہر لعل نہرو،راج گوپال اچاریہ سنے کئی لیڈراں اونہاں بے وس اسمبلیاں  وچ رلنا درست سمجھیا تے اخیر اوس وچوں ہی آزادی دا راہ نکلیا۔ساڈی سانجھی سیاسی اتے پارلیمانی تریخ وچ پہلا الیکشن1920وچ ہویا سی تے اوس دا بائیکاٹ مہاتما گاندھی ہوراں کروایا سی مگر اوس الیکشن بعدوں انڈین سیاستاں وچ کئی نویں کھڈاری آگئے تے اگلے30سال اونہاں ہی  د ا کردار ودھدا گیا۔اٹھ صوبیاں وچ440سیٹاں تے صوبیاں وچ الیکشن ہوئے، مرکزی اسمبلی وچ وی66سیٹاں تے الیکشن ہوئے۔200 توں وادھو وکھریاں سیٹاں سن جنہاں تے نامزدگیاں کیتیاں گیاں۔جے ایس وچ ریاستاں دی کونسل دی34سیٹاں رلا لو تے ایہہ کوئی پونے اٹھ سو سیٹاں بندیاں سن۔کوئی دو ہزار امیدواراں ایس الیکشن پراسس وچ رلت کیتی۔اوس ویلے مہاتما گاندھی دی قیادتاں وچ خلافت لہر چل ر سی کہ جے اوہ سب الیکشن وچ رلت کردے تے سٹیبلشمنٹ لئی نواں بندبست چلانا اوکھا ہوجاندا۔ خلافت، ہجرت،عدم تعاون(سول نافرمانی) تے گردوارہ لہر والے سڑکاں تے سن کہ نری چھ سیٹاں اینج دیاں سن جتھے اک وی امیدوار نہ آیا۔پنجاب وچ میاں ممتاز دولتانہ، چھوٹو رام، میاں فضل حسین،رلیا رام، سردار سندر سنگھ مجیٹھیا،سکندر حیات خان،جمال لغاری،رائے بہادر پنّا لال، میاں شاہنواز،سید مہدی شاہ،فیروز خان نون،میاں بیلی رام سنے کئی خانداناں دے بندے جتے۔ اصلی دیش جوڑو(بندھو) چترنجن داس دی ہڈ بیتی لکھن والے پی چندر رے ہوراں لکھیا ہے کہ بنگال وچ وی1920دی چوناں دے بائیکاٹ دا کوئی فیدہ نہ ہویا۔چیتے رہے کہ اوس ویلے کالا قنون رولٹ ایکٹ اسمبلی دی منظوری بغیر نافذ ہوچکیا سی جس پاروں کسی نوں وی غداری دے الزام وچ بغیرمقدمہ پھڑیا جا سکدا سی تے اوس لئی انڈین فوجداری قنون وچ ہشیار ترمیم ہو چکی سی۔ایس خلاف اسمبلیاں وچ لڑیا جا سکدا سی کیونجے ایکٹ1919بعدوں زیادہ گنجائشاں سن۔ مگرمہاتما ہوری قنونی لڑائی نوں سڑکاں تے لڑن ول لے گئے۔جداں 1923وچ دوجی صوبائی چوناں ہوئیاں تے گاندھی تے علی برادران اک وار فیر الیکشن دے بائیکاٹ دا اعلان کیتا۔ مگر ایس ورا کانگرس اک وار پھیر ٹٹ گئی۔کانگرس وچ پہلی دراڑ1920وچ آئی سی جداں مہاتما عدم تعاون تے سول نافرمانی دی تحریک لیائے سن۔کانگرس دی سرکاری تریخ لکھن والے بی پتابھی ہوراں اپنی کتاب دی پہلی جلد وچ ایہہ سوال چکیا ہے کہ اساں کیوں سواراج(ہوم رول) توں سول نافرمانی(عدم تعاون) ول گئے؟  1923وچالیکشن وچ حصہ لین دے مسلے تے کانگرس دے صدر چترنجن داس ہوراں پارٹی توں استعفے دیندے ہوئے نویں جماعت سوراج(ہوم رول) پارٹی بنائی۔ موتی لعل نہرو، سبھاش چندر بوس،اے کے فضل الحق تے حسین شہید سہروردی وی انہاں نال رلے۔سیانے سی آر ہوراں گاندھی دے الٹ، بنگال وچ لکھنو پیکٹ مکاون دا اعلان کردے ہوئے آبادی دے حساباں نال اسمبلی سیٹاں، ملازمتاں تے داخلیاں دے کوٹے بنادے ہوئے پنجابی تے بنگالی مسلماناں دا پردھان مطالبہ من لتا  جس بارے اونہاں ڈیڑھ سال پہلے ہی فیصلہ کرلتا ہویا سی۔مرکزی خلافت کمیٹی وی ٹٹ گئی۔ پنجاب، بنگال،یوپی تے کئی خلافت کمیٹیاں دے لیڈراں سنے چوہدری خلیق الزاں، مولانا مظہر علی اظہر، چوہدری افضل حق وی سواراج پارٹی ولوں الیکشن لڑے۔ایہہ مہاتما دی پہلی وڈی شکست سی۔1926دی چوناں وچ وی ایہو ہویا۔انہاں ترے الیکشناں اتے اوس دے چند سال بعد تیک اکالی پارٹی، سواراج پارٹی، یونینسٹ پارٹی، ہندو بورڈ،گردوراہ پربندھ کمیٹی،دراورڑ پارٹی،کرتی پارٹی، کرشک پرجا پارٹی،احرار،مسلم لیگ سنے کئی پارلیمانی پارٹیاں سامنے آئیاں۔1937دی چوناں توں پہلاں کانگرس بائیکاٹ نہ کرن والے کئی ممبراں نوں پارٹی وچ رلاون تے مجبور ہوئی مگر ایس دے باوجود کانگرس ادھی توں وی گھٹ سیٹاں جت سکی۔باقی سیٹاں جتن والیاں وچ اکثریت اوہی سی جنہاں 1920توں مسلسل الیکشناں وچ حصہ لتا سی۔1937دی چوناں بعد تفاخراں تے مقبولیت وچ غرق کانگرس اپنے ویری ودھاندی رہی۔پنجاب تے بنگال وچ تے اوہ ہار گئی سی مگر اوہ نہ تے سیکولر یونینسٹاں نال مفاہمت کرسکی تے نہ ہی مسلم کارڈ والی مسلم لیگ نال کوئی راہ کڈ سکی۔حتاکہ جداں کانگرس انڈیا چھڈو لہر چلائی تے اوس نال نہ احراری سن تے نہ ہی کومونسٹ سن۔اپنے آپ نوں تمن خان سمجھن پاروں اخیر 1946دا الیکشن نتیجہ کٹے پھل وانگ مسلم لیگ دی جھولی وچ جا ڈگیا۔مگر کانگرس اج دے دیہاڑ تیک اپنی غلطیاں نہ منیاں۔

دوجے پاسے پاکستان وچ پہلا الیکشن پنجاب وچ ہویا جس لئی لیاقت علی خان پنجاب دی سرکار نوں کرپشن دا الزام لاندے ہوئے توڑیا تے دو سال تیک گورنر راج رکھیا۔ عبدالرب نشتر نوں گورنر بنا کے کراچی بیٹھے حکمراناں 1951دے الیکشناں وچ  بیوروکریٹاں راہیں سرعام دھاندلیاں کروائیاں۔مگر سیاستداناں اسمبلیاں دا کھیڑا نہ چھڈیا تے1956وچ ون یونٹ والا آئین  تک قبولیا مگر نال نال ون یونٹ خلاف کم وی کردے رہے۔جنج الیکشن دا اعلان ہویا تے پہلے سکندر مرزا تے پھیر20دن بعد ڈکٹیٹر ایوب خان سب لپیٹ دتا۔ہزاراں سیاسی لیڈراں تے کرپشن دے ہشیار الزاماں پاروں الیکشن توں باہر رکھن بعد اتے اپنی مرضیاں دا آئین بنواندے ہوئے ایوب1962تے1966وچ الیکشن کروائے۔فاطمہ جناح والا صدارتی الیکشن وی تہانوں یاد ہوسی۔اینہاں الیکشناں وچ  ون مین۔ون وٹ نہیں سی، بلدیاتی امیدوار ووٹ دیندے سن۔ مگر سیاستداناں ایس موقع نوں وی ضائع نہ کیتا۔ خیربخش مری، ذولفقار علی بھٹو، مفتی محمود، سردار عطااللہ مینگل۔ایم حمزہ،، ظہور الہی، فضل الہی چوہدری، غوث بخش بزنجو، خواجہ صفدر، عبدالباقی بلوچ،نوابزادہ نصراللہ خان، میاں صلاح الدین،عبدالجبار خان،نورالامین،سراج الاسلام چوہدری،عبدالحمید جتوئی،بیگم زریں سرفراز،گوہرایوب،غلام مصطفی جتوئی،نبی بخش زہری،ممتاز بھٹو سنے کئی لیڈر اونہاں چوناں وچ  جتے۔فاطمہ جناح دا الیکشن تے مولانا بھاشانی ہی لڑوایا سی کہ میں ہلے حسین نقی دی کتاب”مجھ سے جو ہوسکا“جوڑی کہ اوس وچ ایہہ داستان لکھی ہے۔ اسمبلیاں وچ وڑے اینہاں لیڈراں وچوں ہی خواجہ صفدر، عبدالباقی بلوچ،ایم حمزہ وغیرہ ہی ایوب خلاف ماحول گرم رکھیا تے بھٹو ہوراں استعفی دے کے ایس نوں پخایا۔1970دی چوناں توں چند مہینے پہلاں جدوں متحدہ پاکستان دے دو پاسے سب توں مقبول لیڈر مولانا بھاشانی نے الیکشن دا بائیکاٹ کیتا تے اونہاں سب کجھ کٹے پھل وانگ مجیب تے بھٹو دی جھولی وچ پادتا۔پھیر تریجے ڈکٹیٹر ضیا الحق ویلے جداں نرا پنجاب وچ بلدیاتی الیکشن دا اعلان ہویا تے بھٹو ہوراں نوں پھاہے چڑھایا جا چکیا سی مگر پیپلزپارٹی عوام دوست دے ناں توں چوناں وچ گئی تے ضیا زچ ہویا۔بقول محترمہ بے نظیر بھٹو،1985دی چوناں دا بائیکاٹ ساڈی ہمالیائی غلطی سی تے ایہہ غلطی پیپلزپارٹی دے کجھ  اتحادیاں دی ضیا نوازی سی جنہاں گاندھی وانگ بظاہراینٹی سرکار دا چولا پاندے ہوئے ضیا دی سہولتکاریاں کیتیاں سن۔پیپلزپارٹی ایس توں سبق سکھیا تے جداں 1997وچ پارٹی نوں نریاں 15سیٹاں تیک محدود کردتا گیا اونہاں تاں وی اسمبلی نہ چھڈی۔اینج ہی چوتھے ڈکٹیٹر مشرف ویلے جداں 2002وچ مسلم لیگ ن نوں قوی اسمبلی وچ چند سیٹاں تے محدود کردتا تے اونہاں وی  اسمبلیاں نہ چھڈیاں تے2006وچ مشرف خلاف سب سیاستدان رل گئے۔2007وچ جدوں ویلہ آیا تے عمران خان جو2002تیک مشرف نال سی اینہاں سیاستداناں نال رل گیا۔مگر جدوں بے نظیر بھٹو تے نواز شریف دونوں ہی ملک واپس آگئے تے خان صاحب اوتاولے ہوگئے تے الیکشن بائیکاٹ دا گواچیا پہاڑا پڑھن لگے۔2010وچ اٹھارویں ترمیم بعد اونہاں دی لوڑ پئے گئی تے نجی میڈیا نوں رلا کے سہولتکاراں پی ٹی آئی نوں دھرنیاں راہیں گاندھی روپ دتا۔سی پیک آون تے ڈالر 106روپئے تے نپن بعد کئی عالمی کھڈاریاں نوں وی اوہ چنگے لگن لگے۔ڈالر دی قیمت ودھن نال ملک نوں تقصان تے تارکین وطن پاکستانیاں نوں فیدے ہوئے کہ جنج ماردھاڑ نال سہولتکاراں عمران خان نوں عدلیہ، میڈیا راہیں اقتداری کیتا اوس دا زمانہ گواہ۔2018دی ننگی دھاندل دے باوجود سیاستداناں  بائیکاٹ دے مشوریاں دی تھاں اسمبلیاں وچ رہنا قبولیا۔جدوں ویلہ آیا تے فضل الرحمن دے مشورے دی تھاں پیپلزپارٹی تے مسلم لیگ ن دھرنیاں بجائے عدم اعتماد نال خان نوں فارغ کرن دا جمہوری،پارلیمانی راہ اپنایا۔مگر خان ہوراں ٓآئین ہی توڑدتا۔ کسے قنون دیپرواہ نہ کردے ہوئے اسمبلیاں غیرقانونی طور تے توڑ دتیاں۔جو کہندے جے کہ پنجاب تے خیبرپختونخوا وچ الیکشن نہ کروا کے آئین دی خلاف ورزیاں کتیاں اوہ سہولتکار آئین دے تقدس دی گل عدم اعتماد توں نہیں کردے جدوں خود عمران خان نے آئین توڑیا سی۔جے خان ہوری اوس ویلے اپوزیشن وچ بیٹھ جاندے تے اج صورتحال اونہاں دے ہتھ وچ ہوندی۔جے تساں اوس دن توں اج تیک ویکھو تے پتہ چلدا ہے کہ گاندھی پالسی اک وار فیر نہ صرف ناکام ہوئی سگوں سیاستاں وچ وی سمجھوتے کرنے پئے۔ہن اک وار فیر پی ٹی آئی نوں عدم تعاون ول لیجا چکے حلانکہ کئی پی ٹی آئی رہنما ضمنی چوناں وچ جانا چاہندے سن۔ہن اچکزئی تے راجہ ناصر عباس نوں قومی اسمبلی تے سینیٹ وچ اپوزیشن لیڈر بنایا ہے مگر پبلک اکاوئنٹ کمیٹی سنے سب کمیٹیاں توں پی ٹی آئی نکلن دا اعلان وی کیتا ہے۔جے اچکزئی تے راجہ ہوراں کوئی سیاسی راہ کڈہن دی کوشش کیتی تے اونہاں دے تھلوں درّی کچھ لتی جائے گی۔ اوس دن بائیکاٹئیے اک وار فیر تنہائیاں دے مسافر بنن گے۔

Published in Daily Lokai at 28th August 2025

Mul Raj Multani, 11 August, Nawab Bahawalpur & Punjabi Resistance

 

Mul Raj Multani, 11 August, Nawab Bahawalpur & Punjabi Resistance 

1814-1851

August 11 is celebrated here as a day of minorities and 174 years ago, on this day, the Multani governor who fought against the British occupation of the Lahore court was killed in the British custody. It may be the first under custody killinf after annexation of  the Punjab (29 March 1849). He was in British captivity from February 1849 and was initially sentenced to death, later commuted to life imprisonment. His name was Dewan Mulraj, and unlike people like Gulab Singh, he did not compromise with the British. If you search for the siege of Multan on the internet, you will come across this story. Mulraj Chopra was arrested during the tenure of Lord Dalhousie, who implemented the Forward Policy, and he died in custody during Dalhousie's era. However, there is still a city in India named after Dalhousie.

During the siege of Multan, the biggest role among the local helpers who assisted the British against Mulraj was played by the Nawab of Bahawalpur, whose father, according to British officer Elphinstone, was part of our welcoming party in Kabul in 1809. However, father-son duo paid tribute (nazrana) to Ranjit Singh until 1833. When the British decided to stop water trade in the Sutlej and Indus rivers and ruined old sea port at the mouth of Indus, the Nawab of Bahawalpur got importance due to his territorial importance. Tricky Nawab assisted the British in occupying Sindh and Punjab, including the siege of Multan, where they supported Edward against Mulraj. Like Maharaja Patiala and Gulab Singh he played the bad role against the last independent Kingship, the Lhore Darbar. Now read it

The question is, why has the role of Multani resistance been forgotten? Is it because he was a non-Muslim, or because if they celebrated his day, the Nawab of Bahawalpur's accomplices would be exposed? The question is also for the writers and literary festival organizers of Multan: why don't they want to remember Mulraj Chopra? The British have left, but their accomplices are still standing guard

مول راج ملتانی،11۔اگست،نواب بہاولپورتے پنجابی مزاحمتاں

عامر ریاض

ساڈے ایتھے گیارہ اگست دا دن اقلیتاں دے دن پاروں منایا جا ندا ہے کہ ایسے دن، اج توں 174سال پہلاں لہور دربار اوتے انگریزاں دے قبضے خلاف لڑن والا ملتانی صوبے دار پورا ہویا سی۔اوہ فروری 1849توں انگریزاں دی قید وچ سی تے پہلے اوس نوں پھانسی دی سزا دتی گئی تے پھیر عمر قید۔اوس دا ناں دیوان مول راج سی تے گلاب سنگھ ورگیاں دی بجائے اوس انگریز نال سمجھوتہ نہ کیتا۔جے تساں انٹرنیٹ تے ملتان دا محاصرہ  دی سرچ کرو تے ایس کہانی تیک اپڑن لگو گے۔مول راج چوپڑا  فارورڈ پالیسی دے پردھان لارڈڈلہوزی ویلے ہی گرفتار ہویا سی تے ڈلہوزی دے دور وچ ہی اوہ دوران حراست مریا سی مگر اج وی انڈیا وچ ڈلہوزی د ناں تے اک شہر ہے۔ملتان تے آل دوال جن مقامی ہرکاریاں مول راج خلاف انگریزاں دا ساتھ دتا اوس وچ سب توں وڈا کردار نواب بہاول پور سی جس دا پیو بقول برٹش افسر الفنسٹون کابل وچ 1809وچ ساڈے استقبالی جتھے وچ شامل سی۔مگر ایہہ پیو پتر1833تیک رنجیت سنگھ نوں ٹیکس(ناج) دیندے رہے کہ فیر جداں انگریزاں ستلج تے دریائے سندھ وچ آبی تجارتاں بند کرن دا فیصلہ کیتا تے نواب بہاولپور دی گڈی چڑھ گئی اتے انہاں سندھ اور پنجاب تے انگریزاں دے قبضیاں وچ وی انگریزاں دا ساتھ دتا تے ملتان دے محاصرے وچ وی مول راج خلاف ایڈورڈ دا پوچھل بردار سی۔لگدا ہے کیونجے ملتان دی تواریخ لکھن والے زیادہ تر بہاولپوری نواباں دے پوچھل بردار سنتاں مارے ساون مل تے مول راج دا ناں وی نہیں لیندے۔مسلماناں توں مول راج توں دور کرن لئی کئی انگریز لکھاری اج وی اوس نوں ”ہندو“ لکھن تے زور دیندے جے۔شناختاں نال کھیڈنا انگریزاں نوں خوب آندا سی۔ جداں پہلی لہوردربارسلطنت برطانیہ جنگ(1846) بعد انگریزاں کشمیر وکھرا کیتا تے کشمیر دے حاکم شیخ امام الدین گلاب سنگھ نوں قتدار دین توں انکار کردتا سی تے نگریزاں لکھوایا ہے کہ امام الدین دا پیو غلام محی الدین تے جلندھر وچ ذات دا موچی ہے۔

ملتان وچ گڑبڑاں اوسے دن شروع ہو گیاں سن جداں 29ستمبر1844نوں ساون مل دا قتل ہویا سی۔شجاع دے قتل بعد انگریزاں نوں لگ رہیا سی کہ پنجابی، سندھی، افغان تے بلوچ براہوی انہاں خلاف رل رہے جے۔ سندھ تے قبضہ کرن توں پہلے نویں وائسرائے’’ایلن برو‘‘ولوں پوٹنگر نوں حکم ملیا کہ سندھ دے امیراں نوں خبردار کرن لئی خط لکھے۔سندھ دے امیراں نوں دھمکایا گیا کہ اوہ انگریزاں نال کیتے معاہدیاں دا خیال کرن۔۔۔نیپئرلکھیا ہے کہ امیراں نے قلات دے براہویاں نوں وی بھڑکایا ہے تے اوہ ہن اسلام دے نام تے ساڈے خلاف لڑن لئی اتاولے نیں۔حلانکہ ایس اتحاد وچ مہاراجہ پنجاب شیر سنگھ تے ساون مل بارے انگریز آپ منیندے سن۔ فیر ایہہ اسلامی جہاد کنج سی۔نیپئر ایہہ وی لکھیا ہے کہ نصیر تالپور نے لہور دربار نوں پچھلے سال کہیا سی کہ تسی انگریزاں نوں کڈہن لئی ساڈی مدد کرو،افغان وی ایس عمل وچ ساڈے نال ہون گے۔۔۔ میر پور داشیر محمد(تالپور) وی لہور دربار دے ملتان دے صوبیدار ساون مل نال رابطے وچ ہے۔ایہہ وی لکھیا کہ بگٹی،مری وی اینہاں نال مل گئے نیں۔ساون مل دے قتل بعد مول راج صوبیدار بنیا۔ مگر جداں مولراج نوں لگیا کہ لہور دربار وچ فیصلے انگریز کرن لگے نیں تے

 نومبر1847وچ گورنر ملتان مول راج لارنس کول لہور آیا تے اوس دس دتا سی کہ برٹش سرکار جو ٹیکس لا رہی ہے اوس پاروں پنجاب وچ صورتحال خراب ہے۔ایہو صورتحال لہور توں ہزارہ، پشور ہر تھاں سی۔اخیر لارنس ہوراں فیڈرک کوئیرےنوں ملتان دا نواں ریذیڈنٹ بنایا تے سردار کہان سنگھ مان نوں ملتان دا نوں گورنر لادتا۔دو انگریزاں نال نواں گورنر17اپریل نوں ملتان اپڑے،مول راج خود اقتدار انہاں حوالے کیتا مگر ملتان دے لوکاںنوں ایہہ مداخلت پسند نہ آئی تے شہر وچ وکھالے ہوئے۔ دوانگریزافسراں نوں قتل کردتا گیا۔سب منیندے نیں کہ اوہ کوئی متھیا کم نہیں سی سگوں شروع وچ مول راج وکھالیاں وچ رلیا وی نہیں سی۔مول راج نوں ویلے نے لیڈر بنایا سی۔اک برٹش جنگی تریخ دان ہرنونایہہ گل منی ہے کہ ماملہ اگے نہ ودھدا جےرائل بنگال آرمی دے لیہ بیٹھے افسرایڈورڈ فوری بدلہ لین دا فیصلہ  نہکیتاہوندا۔مگر گل ودھ گئی۔ہشیار انگریز تریخ دان  آئن ٹالبوٹ نوں وی ایہہ گل لکھنی پئی کہ جے انگریزاں تے لہوردربار ڈھاون دا بھوت سوار نہ ہوندا تے ملتان د ے وقوعے نوں مقامی طور تے ڈھپیا جا سکدا سی۔وار ہسٹورین صاف لکھیا کہ ایڈورڈ کول کجھ سپاہی سن اونہاں توں اڈپیسے لےکے لڑن والے،کرایے دے سپاہی،زرپرست رلائے۔مگر اگلی ہی لین وچ ساڈا دھیان دوجے پاسے کرن لئی لکھاری اینہاں دی قومیتی شناخت دسدے ہوئے لکھیا کہ اوس ترے سو افغان بھرتی کیتے سن۔پندرہ سو بندے ڈی آئی خان توں کرنل کوٹ لینڈ لیایا۔ٹالبوٹ لکھیا ہے کہ ٹوانے وی مول راج خلاف انگریزاں نال مل گئے تے نواب بہاولپور وی اپنے سپاہیاں نال ایڈورڈ دی مدد لئی بہاولپور توں نکل پیا۔مولراج پہلے تے شجاع آباد جا کے ویریاں نوں ڈکیا۔وسط جون تیک لڑائیاں جاری سن مگر ایس بعد مول راج پچھے ہٹ دا ملتان آکے قلعہ بند ہوگیا۔باہر ایڈورڈ، کوٹ لینڈتے نواب بہاولپورتے ٹوانے سن۔ خوشونت سنگھ کھیا ہے کہ ملتان وچ مسلماناں (پنجابی،پٹھان،بلوچ) قرآن پاک، ہندو شاستراں تے سکھاں گرنتھ تے مول راج دی حمائیت دا حلف چکیا تے برٹش کیمپ تے وی حملہ کیتا۔ مول راج دے پیو ساون مل بلوچ مزاریاں نال معاہدے کیتے سن اوس پاروں بلوچی وی مول راج نال سن۔انگریزاں لہور توں شیر سنگھ اٹاری والہ دی قیادت وچ فوج گھلی مگر گل اودھوں چوڑ ہوئی جداں شیر سنگھ اٹاری والہ وی باغی ہوگیا تے ہزار وال پنجابی چتر سنگھ دی قیادت وچ بغاوتاں کردتیاں۔ہن انگریزاں ملتان دا محاصرہ سخت کردتا تے بمبئی توں وڈیاں توپاں تے فوج منگوا لتی۔مول راج افغان بادشاہ دوست محمد خان نال وی ربطہ کرلتاجو پہلے ہی چتر سنگھ نال رابطے وچ سی۔معین باری لکھیا ہے کہ لہوروں فورس وسط اگست بعد ملتان نیڑے سیتل دی مڑھی اپڑی۔منصوبہ بنیا کہ ملتان تے ترے پاسوں یکدم حملہ کرنا ہے۔اک پاسیوں لہور دربار دی بچی کچی فوج، دوجے پاسیوں نواب بہاول پور داود پترے دی فوج  تے ٹوانے اتے تیجے پاسے ایڈورڈ  تے کوٹ لینڈدی فوج ہو سی۔انگریزاں منادی کروائی کہ ملتان شہر توں سب نکل جاو،کلکتے،شملے تے لندن وچ ہیجان طاری ہوگیا۔ٹالبوٹ لکھیا ہے کہ ٹوانیاں مول راج توں گجرات تیک انگریزاں دی مدد کیتی سی تے1857وچ وی انگریزاں نال سن۔اخیر دو جنوری 1849نوں انگریزاں ملتان ڈھا لتا تے22جنوری نوں مول راج نوں انگریزاں پھڑیج لتا۔پنجاب تے انگریزاں دا قبضہ 29مارچ1849نوں ہویا۔مول راج تے دو نگریزاں دے قتل دا کیس چلایا۔ انگریز افسر لوگن دا خط ریکارڈ تے ہے جس لکھیا کہ مول راج  قاتل نہیں لگدا۔ اوس نوں پہلے پھانسی تے پھیر عمر قید دتی تے1850وچ  ڈلہوزی دے حکم تے اوس نوں بدنام زمانہ فورٹ ولئیم (کلکتے) لے گئے۔گیارہ اگست نوں کہیا گیا کہ اوس نوں بنارس لیجایا جارہیا سی تے پیچیس پاروں اوہ مر گیا۔ایہہ سال سی1851تے ہوورے زیر حراست موت دا پہلا وقوعہ ہوئے۔ سوال تے ایہہ ہے کہ ملتانی مزاحمت دے ایس کردار نوں کیوں بھلا دتا گیا؟ کیہہ ایس لئی کہ اوہ غیر مسلم سی یا پھیر نواب ٓآفبہاولپور دے پوچھل بردار جے اوس دا دن منیندے تے نواب دی پشت پناہیاں ایکسپوز ہونیاں سن۔ملتان دے لکھاریاں تے لٹریری میلے کروان والیاں  توں وی سوال ہے کہ اوہ مول راج چوپڑے نوں کیوں یاد نہں رکھنا چاہندے۔انگریز تے چروکنا جا چکیا ہے مگر اوس دے پوچھل بردار اج وی پہرے دے رہے نیں،ہوورے

روز وار لوکائی وچ11اگست2025نوں چھپیا

Unprecedented haste and Act of 1947 (16,17 & 18 July)

 

Unprecedented haste and Act of 1947 (16,17 & 18 July)

The British Assembly passed the Indian Independence Act on July 18, 1947, which led to the partition of India and Pakistan. This event was followed by unprecedented violence, resulting in massive killings, abductions, rapes, and displacement, particularly in Punjab, where Hindus, Muslims, and Sikhs suffered greatly. More than 80% casualties were in the Punjab and it was partition of the Punjab. It's striking that the assembly has never expressed regret for the devastating consequences of their decision.

The partition's aftermath saw one of the largest mass migrations in history, with estimates suggesting over 20 million people displaced and up to 2 million killed. The violence was widespread, with women and children being targeted, and many cases of forced conversions, abductions, and killings were reported.

Despite the severity of these events, there seems to be a lack of reflection on the part of the assembly regarding the consequences of their decision. Questions about the pressure behind the decision and the haste with which it was implemented remain unanswered.

It is August 15 today. 

The dawn that brought this day into the world also restored to our people

their long-lost freedom. Through many bleak decades of political serfdom,

millions of us have waited and hoped for this dawn. It has arrived at last

and yet, for us in the Punjab, it is not bright with laughter and buoyant

with song. It is black with sorrow and red with blood.

 Faiz Ahma Fiz .... editorial of The Pakistan Times ... 15 August 1947

ونڈ،قتلام تے پنجاب: برٹش اسمبلی وچ جولائی دے مہینے ہی کہیا گیا کہ اصل طوفان تے بل پاس ہون بعد آون والا ہے، پھر طوفان آیا، دو لکھ تے مر گئے، دوکروڑ بے گھر ہوئے، مارا ماری، ریپ، بچیاں تے زنانیاں دت اغوا، مسلہ پاکستان تے انڈیا دے بنن دا نہیں سگوں انتقال آبادی دا سی جس بارے اک لفظ وی ایکٹ آف1947وچ نہیں لکھیا سی۔ کلکتے تے بار وچ فساد 11مہینے پہلاں ہوئے سن، پنڈی تے ملتان فساد وی ساڈھے چار مہینے پہلاں ہوئے سن کہ اصل مسلہ تے تن جون بعد سامنے آیا تے18جولائی1947نوں برٹش پارلیمنٹ ایکٹ پاس کیتا ے اوس وچ کہیا گیا کہ اصل طوفان بل پاس ہون بعد آئے گا۔۔۔ایس حقیقت نوں سمجھے

تے منے بغیر پڑچول اوکھی۔

Division, massacre, and Punjab: It was said in the British Assembly in July itself that the real storm would come after the bill was passed. Then the storm came, 200,000 people died, 20 million were displaced including killing, rape and abduction of children and women. The issue wasn't just the creation of Pakistan and India but the massive population transfer on the basis of religion, which wasn't mentioned in the Act of 1947. Riots in Calcutta and Bihar happened 11 months earlier, riots in Rawalpindi and Multan happened four and a half months earlier. The real issue came to the forefront after June 3, and on July 18, 1947, when the British Parliament passed the Act, saying the real storm would come after the bill's passage. Without understanding and acknowledging this fact, investigation is difficult.

 

LORD HAILEY  I am much more conscious at the moment of the many grave considerations which have been put forward in your Lordships' House about this Bill, and about the situation which is likely to arise when it is passed. They are far-reaching considerations of great weight and they have been put forward, if I may be allowed to say so, in a manner which must impress upon everyone the deep sense of concern which your Lordships must feel and do feel for that situation.

It is clear, I think, from what has been said, in all the speeches to-day, that this Bill, whatever its merits or demerits, will not solve the Indian problem........ The eyes of the whole world are to-day upon the leaders of India. It is by their success or failure in the gigantic task which faces them that history will judge them.

LORD PETHICK-LAWRENCE said that there was a danger that the removal of the British overlord-ship would usher in a period of communal strife in India which would leave indelible stains of blood.......I am happy to think that all these dangers have been averted.

we who went to India last year frankly said that there was a solution which we offered to them, but if they were prepared instead to agree on some different solution we were quite willing that they should take that course.

Over smart master  I remember, when I was an undergraduate at Cambridge, that the College porter left us one afternoon to go to his own home, and he told us that his wife was expecting to give birth to a child that evening. He came back next morning with rather a long face and told us that, instead of the single child that he was expecting to receive into his home, his wife had presented him with twins. Something like that has happened in India. Mother India has been in labor" for a very long time, and everyone has been wondering what would be the character of the infant that would come into being. Lo and behold! instead of one State emerging from the womb of Mother India, twin States are emerging, as described in this Bill

THE SECRETARY OF STATE FOR INDIA AND BURMA (THE EARL OF LISTOWEL)

Just Check the mindset: It was eighty-nine years ago that Parliament, by transferring to a Minister of the Crown the powers of the existing directors of the East India Company, acknowledged that order and social progress in India should be a public responsibility rather than a casual by-product of commerce, or business enterprise, and that its British rulers must be made accountable to Parliament. We began almost at once to associate Indians more closely with the government of India.

 I will not recall the Cripps offer, or the Cabinet Mission Plan, except to say that they were inspired by a great hope and were in themselves a logical development of the liberal trend of British policy since 1917

Even Russian did not say such thing regarding Afghanistan. We think instinctively of the multitude of Government servants, soldiers, teachers, civilian officials, and others, who went out there in their youth to serve far from home, possibly under great difficulties and most hazardous conditions, with no reward to look forward to but the satisfaction of having done their duty.

Bill presented

I beg to move the Second Reading of this Bill, the Indian Independence Bill. His Majesty's Government have asked Parliament to assure for this great measure a passage so rapid as to be almost unprecedented

Questions, debates and speeches

3rd and final readings

We take this action, not because it is forced upon us by circumstances outside our control, but because it is consistent with all that we hold to be just and right

last/lost debate

Speech of The Prime Minister (Mr. Attlee)

Hypocrisies, twisted politics, and language Bill in the Punjab

Hypocrisies, twisted politics, and language Bill in the Punjab

Either break the Punjab or work to divide Punjabi in various dialects is a double edge weapon of the clever agenda. There are many actors & characters involve in it but who will be the prime beneficiary in it? it is the question ahead. Playing with language and dialects will prove more dangerous than playing with communalism or sectarianism for sure. I tried to address the 3 fold language riddles, read and respond if you have interest in it

The article is published in Punjabi Daily Lokaai, Click Here & read online

وسیب تے وسنیک

پنجابی زبان، منافقتاں ،چکری سیاستاں تے لینگوئج بل

عامر ریاض

ٹیچا ایہہ ہیگا کہ پنجاب یا پنجابی نوں ہر قیمت توڑنا ہے۔ حکمت عملیاں فرق فرق، کوئی ایہہ کم پنجابی توڑن توں شروع کرنا چاہندا ہے، کوئی ایس نوں پنجاب توڑن توں اگے ودھان وچ مست ہے۔

اوہ وی ایس وچ شامل جو اْردو تے انگریزی دی حا کمیتاں لئی  ایس پواڑے وچ دن رات تیل پاوندے نیں۔ جنہاں اپنی ساری حیاتی پنجابی تے اوس دے لہجیاں دا اک حرف وی نہیں پڑھیا اوہ وی ایس انتشاری کم نوں ودھان لئی بڑے پکے منہ نال رائے دیندے جے۔اوہ وی ایس وچ رلتی جو سمجھدے جے کہ اج پنجاب ٹٹے گا تے کل سندھ دی واری وی آئے گی۔بعداں اوہ سرائیکی نوں سندھ وچ پروموٹ کرن گے کہ سندھی دا تناسب گھٹ ہوئے۔

سندھی دانشوراں دا المیہ ایس توں وی بھیڑا کہ اوہ سندھی پنجابی دی نیڑھتا توں گھابرے پھردے۔ ہورے ساڈے ہندکو ہزارہ پنجابی  وی ایسے چکر وچ پھس گئے ہون۔ پر اج تے مینوں اوس پردھان لینگوئج بل دی گل کرنی ہے جو پنجب اسمبلی وچ آیا تے اک وار پھیر پنجابی دا مسلہ فلور آف ہاوس ہے۔بل پیش کرن والے دی نیت اتے جذبے تے میں کوئی گل نہیں کردا مگر میں پنجاب دے اسمبلی ممبراں نوں کہنا ہاں کہ کیہہ تسی وی خیبرپختونخوا  تے بلوچستان وانگ  بغیر کسی لسانی تے سیاسی بحثاں دے زبان ورگے اہم مسلہ نوں ایڈریس کرو گے؟

جداں عوامی نیشنل پارٹی تے پیپلزپارٹی نے پشتو پختو تے بحث توں بغیر پنجابی دے ترے ٹوٹے کیتے تے اوہ اک چکری فیصلہ سی۔جے اوہ زبان تے لہجیاں بارے لسانی ماہرین نوں بلاندے تے ہورے انہاں دی دلیلاں سمجھ آ سکدیاں۔ انہاں دی حکومت صوبے وچ مکی تے پی ٹی آئی بارہ سال توں اقتداری ہے مگر انہاں اوس گھٹیا لسانی بل نوں چھیڑا تک نہیں۔ ویسے پی ٹی آئی والے دوناں جماعتاں خلاف تبرے کردے جے مگر ایس معاملے تے بس چپ۔ پنجاب توڑ پراجیکٹ وچ ووٹ لین لئی انہاں وی اپنی جماعت  دے پنجاب وچ ٹوٹے کیتے جے، نرے پنجاب وچ۔ جو بلوچی اور براہوی نوں اک مک کررہے  جے، جو سمندراں دے کنڈیاں تے وسدے کئی زباناں دے جانو مکرانیاں نوں  بلوچی چوغا پہنائے بیٹھے اوس مالک بلوچ نے وی بلوچستان وچ نرا پنجابی نوں توڑیا۔  مسلم لیگ ن نے اپنی پنجاب پارٹی نوں تے نہیں ونڈیا مگر انہاں مسلیاں تے چپ رہن دی قیمت انہاں نوں ہزارے پشور دینی پئی سی۔ ووٹاں والی سیاستاں اپنی تھاں لوڑی دیاں نیں مگر بیانیے وچ جد کھوٹ ہوئے تاں گل وگڑدی رہندی ہے۔ 

The reason behind the Taliban and Modi mindset in Pakistan and India is that before independence, Congress and Muslim League and many more exploited Hinduism, Islam, and Sikhism without thinking about the consequences. After independence, they couldn't get rid of it. All supporters of mother tongues should think about what seeds they're sowing for future generations. If language and dialect become politicized today, no one will be able to stop it tomorrow.

We Pakistanis know that the One Unit policy, like a patchwork solution, harmed not other but the unity of Pakistan itself in the end. India similarly broke Punjab, leading to the 1984 massacre, and the situation remains dire today.

پاکستان تے ہندوستان وچ طالبان تے مودی  مائنڈ سیٹ دی وجہ ایہو ہے کہ ونڈ توں پہلاں دی سیاستاں وچ جداں کانگرس، مسلم لیگ سنے سب نے بغیرسوچے سمجھے ہندوازم، اسلام، سکھ مت یعنی دھرم دا ورتارا کیتا  تاں آزادیاں بعد اوس توں چھٹکارا نہیں پاسکے۔  مادری زباناں دے سب حمائیتی سوچن کہ  اوہ آون والی نسلاں لئی کہیڑے بیج بو رہے جے۔ اج جے زبان تے لہجے دی گل سیاست دی نذر ہوئے گی تے کل ایس نوں کوئی ڈک نہیں سکے گا۔ اسی پاکستانی تے جاندے ہاں کہ ون یونٹ ورگی ڈنگ ٹپاو پالیسی نال متحدہ پاکستان نوں  ہی نقصان ہویا سی۔انڈیا اینج ہی پنجاب توڑیا سی تے گل 1984دے قتلام تیک اپڑی تے اج وی وگڑی ہی ہوئی ہے۔

ہن نواں بل آیا ہیگا تے اوس وچ اک ایسی مثال پیش کیتی گئی ہے جس دی دنیا وچ نظیر نہیں ملدی، تجویز تے پرانی ہے جو اک این جی او دے اکٹھ وچ 18 سال پہلاں پیش کیتی گئی سی۔ نومبر2018وچ اوس عالمی این جی او نوں پاکستان وچ بند کردتا گیا سی مگر اوس دی تجویزاں اج وی چلایاں جا رہیاں جے۔ تجویز ایہہ سی کہ پنجاب وچ ہرضلع آپ متھے کہ اوس کس مادری زبان وچ پرائمری تعلیم دینی ہے تے اک عظیم دانشور ایس وچ وادھا کردے ہوئے فرمایا سی کہ ایہہ اختیار ڈی سی بہادر نوں دتا جائے۔ دسو کیہہ پاکستان تے باقی صوبیاں وچ وی ایہو ہوئے گا؟  ہن ایس لینگوئج بل وچ وی ایہو گل دہرائی گئی ہے، اک ہور بل وی  غیرسرکاری پدر تے سامنے آیا ہے مگر اوس وچ وی ایہو گل لکھی ہے(اوہ مگر بل نوں ہور چنگا کر رہے جے)۔

انہاں ہشیار گلاں دا مطلب ہے کہ تسی ضیا شاہی وانگ گھر بیٹھے فیصلہ کرلتا ہے کہ پنجاب وچ  پنجابی دے ٹوٹے ہو چکے جے۔ ایہہ زباناں دے ناں تے انتشار ودھان دا نواں پواڑا ہے جو لسانی ونڈ نوں ضلعیاں تیک لیجائے گا تے پھیرا وہی ہوئے گا جو آریہ سماجیاں تے کانگرسیاں سن سنتالی بعد مشرقی پنجاب وچ کیتا سی تے گل ہندو مسلم جھگڑیاں بعد ہندو سکھ جھگڑیاں ول وگ گئی سی تے اج تیک جاری ہے۔

ہن پاکستانی پنجاب خلاف دودھاری تلوار بنائی گئی ہے کہ پنجابی جو وی فیصلہ کرن اوس نال پنجاب تے پنجابی دا کم وگڑے۔ ایس وچ بہوں سارے اوہ پنجابی وی شامل جے جو ونڈ چاہندے جے مگر چولا ہور پایا جے اتے اجہے لوک کسے دی وی سجن نہیں۔

گل سدھی کرو تے قومی پدر تے زباناں تے لہجیاں  اتے صوبیاں بارے قومی کمیشن بناو، اوس وچ  ماہرین  ہون جو قومی اسمبلی تے سینیٹ دی سانجھی کمیٹی اگے رپورٹ رکھن ۔ ایہہ کمیشن نرا مادری زباناں بارے نہ ہوئے سگوں انگریزی دی حاکمیت تے اردو نوں واحد قومی زبان والے  تھیسس بارے وی ہوئے جس دا قائداعظم دی ڈھاکہ والی تقریر وچ وی ذکر نہیں سی۔ واحد قومی زبان والے تھیسس تے قرارداد مقاصد دا سایہ سی جس دی حمائیت وچ لیاقت علی خان، چوہدری محمد علی اینڈ کمپنی 75وچوں نرے21اسمبلی ممبراں نوں لیا سکی سی۔1952وچ کراچی ہون والی دوجی تعلیمی پالیسی وچ خواجہ ناظم الدین  سرکار پہلی وار واحد قومی زبان دا تھیسس لیائی  کیونجے اوہ سب توں وڈی پاکستانی زبان بنگالی توں ڈرے ہوئے سن۔ اوہ مائنڈ سیٹ سن71 بعدوں وی جاری رہیا تے  ہن سب توں وڈی زبان پنجابی سی جس دے بولن والے66.7فیصدی سن۔

بس پنجابی دے ٹوٹے کرن دی لہر شروع ہوئی تے سندھی دانشوراں سنے رسول بخش پلیجو سن 1975وچ اک پیپلزپارٹی دے ایم این اے نال مل کے ایہہ کم شروع کیتا۔ ضیا الحق ایس نوں اگے ودھایا تے ضیائی مردم شماری وچ پہلی وار پنجابی دے ٹوٹے کیتے گئے۔

ذرا سوچو کہ 1956دے پہلے آئین وچ جداں بنگالی نوں دوجی قومی زبان منیا گیا تاں  لوکاں نوں پیغام دتا کہ جو زبان رولا پائے گی اوس نوں من لواں گے۔ اوس ویلے وی جے ملک دی پنجوں زباناں نوں قومی زباناں من لتا جاندا  تے زباناں تے کم وی ہوندا تے اج ملک پاکستان وچ لسانی انتشار دی گل نہ ہوندی۔ بنگالی نوں 1956وچ دوجی قومی زبان من تے لتاسی، نوٹ وی چھپن لگے سن مگر مغربی پاکستان وچ بنگالی  سکھاون پڑھاون دا کوئی کم نہ کیتا، اوس نوں احترام نہ دتا۔ کیونجے فیصلہ مجبوری وچ کیتا سی لوکاں نال رل کے نہیں۔ 

وڈی وجہ ایہہ وی سی کہ ملک وچ انگریزی دی حاکمیت سی تے بنگالی تے اردو والے آپس وچ لڑ رہے سن تے ایہہ لڑائی انگریزی دے حامیاں نوں سوٹ کریندی سی۔

اینج بنگالی نوں دوجی قومی زبان بناون نال وی کجھ نہ ہویا تے مسلہ وگڑدا گیا۔فیصلے رل مل ہوندے جے تاں عمل ہوندا ہے۔

The issue isn't just about languages or dialects. It's about how policies were shaped, like the 1969 education policy introduced under than Air MarshalNur Khan's signature and Sher Ali Patodi's guidance. This policy segregated religious education for non-Muslims and made Islamiat compulsory for all students up to Class 10. At that time, Pakistan was still intact, and non-Muslims made up about 22% of the population, with a significant portion residing in East Pakistan (East Bengal). Was the mindset behind this policy to change the religion of their children

Things worsened during Bhutto's era when educational policymakers further divided Shia and Sunni Islamiat.  The state acknowledged its inability to create those textbooks on Islamic studies that would be acceptable to all Muslim school of thoughts. This led to increased  sectarianism and when sectarianism increased accusations and blame game started. It was time to accept the fault. In the 1990s, Islamiat was quietly merged again, but the mindset that led to sectarian divisions wasn't condemned. The joint Islamiat wasn't introduced in all madrassas either.

It wasn't until 2006, more than 37 years later, that Pakistan reversed the Nur khani policy and allowed non-Muslims to receive religious education according to their faith. However, due to significant international NGO influence, implementation was delayed for years. The 2009 education policy upheld this decision, but except for Punjab, no other province published ethics textbooks. The situation remains largely unchanged, except in the Punjab.

 مسلہ  نرا زباناں، لہجیاں دا نہیں سگوں جداں نور خان دے دستخطاں تے شیرعلی پٹودی دی ہدائیت نال 1969 وچ تعلیمی پالیسی آئی تے اوس وچ غیرمسلماں لئی وکھری دینی تعلیم دی گل کڈ دتی تے اسلامیات نوں دسویں تیک لازمی مضمون بنا دتا گیا۔ اوس ویلے پاکستان ٹٹیا نہیں سی اتے ملک وچ کوئی 22 فیصد غیرمسلم سن جنہاں دی وڈی گنتری مشقرقی پاکستان(مشرقی بنگال) وچ سی۔

کیہہ ایس پچھے ایہہ مائنڈ سیٹ سی کہ تسی انہاں دے بچیاں دا دھرم بدلنا سی؟

سونے تے سہاگہ اوس ویلے چڑھایا گیا جداں بھٹو دور وچ ساڈے تعلیمی ناخداواں شعیہ تے سنی اسلامیات وکھری وکھری کردتی ۔ ریاست ایہہ گل من لئی کہ اسی سب مکاتب فکر نال مل کے دینیات(بعد وچ اسلامیات) دی پہلی توں دسویں تیک سکولاں لئی اینج دیاں کتاباں نہیں بنا سکدے جو سب مسلمان فرقیاں لئی قابل قبول ہون۔ پھیر جداں ملک فرقہ پرستی وچ ڈب گیا تے اک دوجے تے الزامات شروع ہوگئے۔ پھیر1990دے دہاکے وچ اسلامیات چپ چپیتے مڑ اکٹھی کردتی گئی مگر اوس مائنڈ سیٹ دی نندیا نہیں کیتی جس پاروں سلامیات فرقہ پرستی ول گئی سی۔ نہ ہی رولویں اسلامیات سارے مدارس وچ لائی گئی۔2006 وچ جا کے نورخانی پالیسی توں پیچھے ہٹیا گیا تے 37 سال بعد پاکستانی غیر مسلماں نوں انہاں دے دین مطابق دینی تعلیم دین دی پالیسی بنی۔ اوہ پالیسی بنن وچ زیادہ بھار عالمی این جی اوز دا سی تاں مارے اوس تے کئی سال عمل ہی نہ ہویا۔ 2009دی تعلیمی پالیسی وچ اوس فیصلے نوں برقرار رکھیا گیا مگر پنجاب توں اڈ کسے نے اخلاقیات دی کتاباں چھاپیاں ہی نہیں۔اج وی اوس دی حالت ماسوائے پنجاب پتلی ہی ہے۔

ایہہ  اخیر کیہہ مائنڈ سیٹ ہے، زباناں تے دھرم بارے گل کرن توں پہلاں ایس مائنڈ سیٹ نوں ویکھن دی لوڑ ہے  جو بھٹنیاں دا بھینٹ ہیگا۔  ایہہ رنگارنگی توں انکار سانوں انگریز دے بنائے ریاستی ڈھانچے توں ملیا ہے جس پاروں پاکستان، بھارت تے بنگلہ دیش اج وی انتشاری جے۔  مسلہ حل نہ کرو تے ڈنگ ٹپاو، مسلہ جداں وگڑ کے مودی تے طلبان وانگ سامنے آندا ہے تے اسی ڈر جاندے ہاں حلانکہ اوہی اقرار دا ویلہ ہوندا ہے۔  ایس وچ نری سول ملٹری بیوروکریسی ہی نہیں سگوں ساڈے سیاسی لوک، دانشور، میڈیا پرسن سب رلتی جے۔  لسانی پالیسی دے حوالے نال وی چکری تے ڈنگ ٹپاو گلاں کرن والے  کسی زبان، لہجہ دے سجن نہیں، اوہ تہاڈے نال جے یا خلاف، انہاں دا مسلہ  ذاتی مفاداں، ڈنگ ٹپاون تے ایجنڈیاں نال جڑیا ہے۔ جے تساں ملک نوں انتشاری  نہیں کرنا یا لوکائی وچ پاڑ نہیں چاہندے تاں مسلیاں دا حل کرن لئی  رل مل بیٹھن تے سب دی گلاں سنن دی تھاواں بناون نال ہی گل سدھی بنے لگے گی۔ جو حل یا فارمولے تسی تجویز کرو اوس دی مثالاں وی دیو۔ دنیا بھر وچ اک توں ودھ زباناں والے کئی ملک جے، انہاں جنج لسانی مسلہ حل کیتا اوہ وی ویکھو۔ جے کوئی سمجھدا ہے کہ اوس دی زبان نوں زبردستی لہجہ کہیا جا رہیا ہے اوہ وی اپنا کیس بنائے۔ مگر جے ایہہ کم لسانی انتشار ول گیا تے اوہی ہوئے گا جنج فرقہ واریت بعد ہویا سی۔ اوس بعد دھرم والیاں نوں وی نری ندامت ہتھ آئی سی۔

چکری سیاستاں تے ڈنگ ٹپاو پالیسیاں چوں نکلو گے تاں اگے دا رستہ سوکھا ہوسی۔  پنجابی توڑن یا پنجاب دے ٹوٹے کرن نال جمہوریت تے آپسی ملن ورتن وچ وادھا نہیں ہوئے گا سگوں اک نہ مکن والے انتشار ول گل ودھے گی۔

بل آپ پڑھ لو ذرا

Some more readings

Punjab Mother Tongue Bill 2025 Will it work?

21 February: Colonial legacy and Pakistani Mother Tongues