Punjab Mother Tongue Bill 2025 Will it work?

 

Punjab Mother Tongue Bill 2025 Will it work?

In the absence  of a clear, comprehensive as well as inclusive linguistic policy it is impossible to challenge the centralist and exclusive approach. Govts of KPK and Baluchistan had passed two tricky rather biased language bills in past but as power is linked with English so the situation is still same.

There are three main questions

1. what is the role of English? and from which class we should introduce it in schools

2. Why to have Urdu as sole national langue? Why cannot we accept at least one mother tongue from each province (Shazia Marri bill is in Senate). Inclusive approach in languages and education is important.  

3. Colonial masters played with scripts and linked it with religion and during Zia dictatorship State started playing with dialects and in 1981 census it coined two Punjabi dialects as separate languages. Its high time to resolve this issue by making a Language Commission at federal level under parliament. Today its Punjabi , tomorrow it will be Pushto Pukhto or Sindhi Thari etc. Such divisive policy promote hate among masses. There must be some principals on which one can differentiate between language and dialect.  

Now read the column Published in Punjabi Daily Lokai Click and read it

وسیب تے وسنیک

ماں بولی، پنجابی اتے چکری سیاستاں

عامر ریاض

پنجاب اسمبلی وچ  مادری زبان دے حوالے نال اک نیا بل پیش   کر دتا گیا ہے، ایہ کوئی پہلا تے اخیری بل نہیں۔ ایس توں پہلاں وی پچھلے سال اکتوبر وچ  پنجاب اسمبلی اک قرارداد منظور کیتی سی جس دے حق وچ حکومت تے اپوزیشن دوناں ہی ووٹ دتا سی  اتے جو کنفیوژن اوس قرارداد وچ سی اوہی، اک دوجے انداز وچ نویں بل و چ وی جاپدی ہے ۔ ایہ کنفیوژن  ضیا دور وچ  پھیلانی شروع کیتی سی  جس وچ ترقی پسنداں، این جی او دانشوراں تے میڈیائی ناخداواں ہی نہیں سگوں  سندھی، پختون، مہاجر دانشوراں نے وی پنجاب مخالفت پاروں ڈھیر حصہ پایا۔ پنجاب تے پنجابی نوں توڑن دی دو دھاری تلوار  پاروں  نرےپنجاب وچ  نواں صوبہ بنانا اتے نری پنجابی زبان دے ٹوٹے کرنا  اوہ ایجنڈا ہے جو مرکزیت پسنداں تے تمام پنجاب ویریاں نوں وارا کہاندا ہے۔ 

بل دا نام ’’پنجاب  مدر ٹنگ  بل‘‘ ہیگا۔ خبرچی ادارے  اے پی پی مطابق بل کہندا ہے کہ پنجاب وچ پنجابی، سرائیکی تے دوجی مقامی زباناں  نوں تعلیم دا حصہ بنایا جائے گا تے پرائمری تک پڑھایا جا سی۔

پہلے تے پنجاب حکومت اک وار طے کر لے کہ اوس

 پنجابی دے کڈے ٹوٹے کرنے جے 

تاں جے  ایہ ’’دوجیاں مقامی زباناں‘‘ ورگا ہشیار جملہ کڈیا جائے ۔بل وچ ایہ وی لکھیا ہے کہ مدرسیاں تے نجی سکولاں نوں وی مادری زبان  بطور لازمی مضمون پڑھانی ہو سی۔ ہن پنجابی دے ٹوٹے کرن دے باوجود وی ملک وچ سب توں وڈی زبان تے پنجابی ہی رہے گی تے کیہہ پنجاب سرکار کول ایڈے پنجابی پڑھاون والے استاد ہیگے جے؟ بل وچ ایہہ وی لکھیا ہے کہ حکومت ہر ضلع دے حساب نال  پرائمری تیک کتاباں بنائے گی۔ بل وچ ایہہ وی کہیا گیا ہے کہ بچیاں نوں پنجاب دی رہتل تے تریخ نال جوڑنا لوڑی دا ہے۔ پھیر ساڈا پردھان ٹیکسٹ بک بورڈ جو ہن  پیکٹا دے تھلے آ چکیا ہے اردو، انگریزی تے مطالعہ پاکستان جہے لازمی مضموناں وچ چھویں توں دسویں تیک بچیاں نوں پنجاب دی رہتل تے تواریخ بارے سبق  شامل کرے۔ 

 پنجاب حکومت نوں چاہیدا ہے کہ زبان اور لہجہ تے پاڑ پاون  والی ضیائی پالیسی نوں  دفن کرن لئی  مرکزی پدر تے  اک لینگوئج کمیشن بناون دی گل ٹورے تاں جے  پشتو، پختو، سندھی، تھری، سرائیکی، ہندکو ورگے مسلیاں تے کوئی اک اصول طے ہو سکے۔ اوہ کمیشن ایہہ وی طے کرے کہ ک جماعت توں بچیاں نوں انگریزی پڑھائی جائے۔ ایہو نہیں سگوں شازیہ مری دے سینٹ والی قرارداد نوں اگے ودھاندے ہوئے اردو دے نال نال پنجابی، سندھی، پشتو تے بلوچی نوں قومی زباناں منیا جائے۔

جنج دھرم یا مذہب وچ فرقیاں انتشار ودھایا اینج ہی زبان دے مسئلہ وچ لہجیاں تے لپیاں دے مسلیاں ساڈے ایتھے پچھلے ڈوڑھ سو سالاں توں بہوں انتشار ودھایا ہے۔ انگریز دور وچ بنگالیاں نوں فارسی لپی وچ بنگالی لکھن توں ڈکیا گیا سی، سندھیاں نوں دیوناگری لپی وچ سندھی لکھن توں ڈکیا سی، پنجابی وی سکولاں وچ نری گرمکھی وچ پڑھائی جاندی سی تے اردو ہندی دے ناں تے دو زباناں وی انگریزاں ہی  لپیاں دے فرق پاروں ہی  ایجاد کیتاں سن ۔ لپیاں تے اسارے اوس انتشار نیں بعد وچ بڑا پواڑا پایا۔ 

پاکستان بنن بعد لپی پواڑا تے مک گیا تے پھیر ہشیار پنڈتاں 1972توں لہجیاں والا پواڑا شروع کیتا۔ 1961دی مردم شمار وچ پنجابی 66.6فیصد سن تے ایہو انہاں دا وڈا قصو بنا دتا گیا۔ چیتے رہے کہ پاکستان وچ زباناں تے سیاستاں کرن والی سب توں وڈی پارٹی نیشنل عوامی پارٹی سی  جو1957وچ بنی تے اوس صوبیاں دی زباناں دے حساب نال نویں ونڈ دی قراداد پیش کیتی پر اوس وچ سرائیکی تے ہندکو دا کوئی نام نہیں سی۔ نپ تے 1975وچ سپریم کورٹ  افغانستان دی مدد نال پاکستان وچ انتشار تے بم دھماکے وغیرہ کروان تے پابندیاں لائیاں تے اوس دن تیک نیپ  دے زباناں بارے علم رکھن والے دانشوراں نوں پتہ ہی نہیں چلیا سی کہ پنجاب وچ اک توں ودھ زباناں بولیاں جاندیاں جے۔  البتہ بھٹو دور وچ پیپلزپارٹی دے اک ایم این اے توں سرائیکی دا بوٹا لوایا گیا  تے پنجاب وچ پردھان اکثریت دے بوجود پیپلزپارٹی نے پنجابی نہ لائی۔  حلانکہ بھٹو نوں وزیراعظم پنجابیاں ہی نے بنایا سی مگر اقتداری ہون بعد  قومی اسمبلی وچ پنجاب دی اکثریت بڑے بڑے جگادریاں نوں تنگ کرن لگی سی۔ سٹیبلشمنٹ دی تے گل ہی نہ کرو کہ اوہ تے  سن 47توں ہی وڈے صوبے نوں ’’پسند‘‘ نہ کردی سی تے سن71 بعدوں اوہ کنج بدل سکدی سی البتہ اوس اپنا وطیرہ بدل لتا۔ ضیا شاہی وچ پنجاب تے پنجابی خلاف دو دھاری تلوار بنن لگی۔ اک پاسے ترے تے اک صوبے دا کھیڈ رچایا گیا تے دوجے پاسے ضیا نے 1981 دی مردم شماری وچ دو نویاں زباناں سرائیکی تے ہندکو متعارف کروائیاں  جو پنجابی نوں توڑن والے پرجیکٹ دا پکا حصہ سی۔  ساڈے سامنے لہور دے کسان ہال تقریر کردے ہوئے ولی خان ایہہ اعترافی بیان وچ کہیا کہ ایہ گل غلط ہے کہ ضیا میرے تے پلیجو دی جدوجہد پاروں کالاباغ ڈیم نہیں بنایا، ضیا تے کالا باغ ڈیم بنانا ہی نہیں چاہندا سی۔ ترے تے اک صوبے دی لڑائی  وچ کالا باغ ڈیم دے مسلہ  پردھان کردار ادا کیتا تے  ایس  نال ضیا شاہی نے پپلزپارٹی نوں پنجاب وچ کمزور کرن لئی وی شیاری نال ورتیا۔ سٹیبلشمنٹ نوں پتہ سی کہ جداں کوئی پارٹی پنجاب دی پوری حمائیت توں حکومت نہ بنائے تے اوس نوں نپنا، تھلے لانا اوکھا نہیں رہندا۔

پاکستان نوں اک قابل قبول فیڈریشن بناون دی تھاں  سارا زور پنجاب تے پنجابی نوں توڑن تے لانا اوہ  متعصبی سیاست ہے  جس وچ قوم پرست تے مرکزیت پسند قوتاں اک پیج تے جے۔  دہشتگردی تے دھرمی کارڈ والی سیاست وانگ ایس سیاست نے وی پاکستان  دی جمہوری لہر نوں اندروں زنگ لایا ہے۔

 ملکی پدر تے اک واضح لینگوئج پالیسی گھٹ و گھٹ لسانی انتشار نوں ڈکن وچ مدد دے سکدی ہے۔ بھارت نے وی پنجابی دے  ترے ٹوٹے کیتے جے پر پنجابی لوک  گیتاں نوں اوہ وی نہ ونڈ سکے تے  ہندواں تے سکھاں وچ پاڑ نوں ودھایا۔ سندھ وچ پیپلزپارٹی سرائیکی نوں نہیں  منیدی تے خیبرپختونخوا وچ اے این پی تے پیپلزپارٹی رل مل پنجابی دے ترے ٹوٹے کیتے پر کیہہ اینج دی ہشیاراں نال مسلے حل ہون ول جاندے جے؟ جنج ون یونٹ دی چکری سیاست گند نوں ودھایا سی اینج ہی  پنجاب تے پنجابی نوں توڑن والی پالیسیاں وی  انتشار ودھاون ول ہی  گل ودھائی ہے۔ 

ایسے مسلہ بارے جمیل پال ہواں دی لکھت