106 Years of Jillianwala Killings, Timing, Unchecked Powers & the security mindset

 

106 Years of Jillianwala Killings, 

Timing, Unchecked Powers and the security mindset

April 13, 1919, is a dark day in South Asian history, particularly in Punjab, as the Jallianwala Bagh incident exposed the brutal nature of British colonial rule and few politicians. This horrific event not only shocked the nation but also brought attention to the so-called civilized world and the British Assembly, forcing them to confront their regional colonial policies. The incident also had a profound impact on prominent politicians like Mahatma Gandhi, making it a turning point in Indian politics. Just after 41 days of Bolshevik Revolution (25 October 1917) with the approval of Secretary of State (sitting in London) Governor General India issued an order through Home Department (Government of India No 2884) at December 10th, 1917 to appoint the infamous Rowlatt committee, known in official papers as Sedition Committee. 

The aftermath of Jallianwala Bagh marked a significant shift in resistance politics and statecraft. The incident led to the end of "club politics" among groups like the Congress and paved the way for provincial and mass politics. Moreover, the British Empire's strategy of creating buffer zones along the borders of Iran, Afghanistan, and China (1872-1914) resulted in divided communities and laid the groundwork for a buffer economy. The Radcliffe Line, established in 1947, further reinforced this policy, which continues to benefit local elites.

Understanding the background and impact of Jallianwala Bagh is crucial for analyzing its relevance in modern times. The incident and its aftermath continue to shape the region's Security policies, mass politics and economy, making it essential to study and comprehend its historical significance. 

I wrote this article at the 106th year of Jillianawala Killings and it is published in Punjabi Daily Lokai and you may read it by clicking here https://lokaai.com/Page2.html

 you may read it below

وسیب تے وسنیک

روولٹ قنون جس جلیانوالہ قتلام دی نیہاں رکھیاں

عامر ریاض

جیلیانوالہ قتلام نوں اج 106 ورہے ہو گئے کہ جے تساں پیٹرک فرنچ دی کتاب '' لبرٹی اور ڈیتھ''وچ دسے خفیہ ادارے ''انڈین پولیٹکل انٹیلی جنس (آئی پی آئی) توں روولٹ کمیٹی رپورٹ 1918 تیک دی کہانی پھرولو تاں تہانوں اوس مائنڈ سیٹ دا پتہ چلدا ہے جس پاروں جیلانوالہ باغ امرتسر وچ اپریل 1919 وچ ننگا قتلام اک سوچے سمجھے  منصوبے(کالےقنون) راہیں کیتا گیا سی۔ہورے تہانوں پتہ ہی ہوئے کہ جس دن بند سندھ دی اخیری بادشاہت ''لہور دربار'' نوں 29 مارچ 1849 وچ ڈیگیا گیا سی اوس دن پنجابی میلہ چراغاں مناون مادھو لال حسین دربار حاضریاں دے رہے سن تے جس دن جلیانوالہ قتلام کیتا گیا اس دیہاڑ پنجابی وساکھی منیندے پئے سن۔ پر اج دی ایس لکھت وچ میں نرا اوس رپورٹ دی گل کراں گا جس دا سرکاری ناں تے ''سڈیشن(غداری) رپورٹ سی تے اس نوں تیار کرن دا آڈر بالشویک انقلاب (25 اکتوبر 1917) دے 41 دن بعد دس دسمبر 1917 نوں جاری ہویا سی۔ہوم دیپارٹمنٹ دلی توں جاری آڈر نمبر 2884 وچ کہیا گیا سی کہ لندن بیٹھے سیکٹری آف سٹیٹ نے وائسرائے انڈیا راہیں اک کمیٹی بناون دا حکم دتا ہے جو دو کم کرنے سن۔ پہلا ایہہ کہ جرائم تے انقلابی لہر وچ سانگے لبھے جاون تے دوجا ایہہ کہ اک ایسا قنون بناون دی تجویز دین جس پارون سازشاں دا بیہہ مکایا جا سکے۔

 15.اپریل 1918 نوں غداری کمیشن 46 ان کیمرہ اجلاساں بعد جس وچ 42 کلکتے تے 4 لہور وچ ہوئے اپنی رپورٹ پیش کیتی۔جے پاکستان، انڈیا دی حکومتاں آزاد ہون تے انہاں 46 ''ان کیمرہ''اجلاساں دا کھوج لاون تے انہاں نوں پبلک کرن۔ خیر  ایس غداری کمیشن دا پردھان جج ایس اے ٹی روولٹ سی تے بمبئے ہائیکورٹ دا چیف جسٹس سر باسل سکاٹ، مدارس ہائیکورٹ دا جج دیوان بہادر سی وی کمار سوامی شاستری، یوپی بورڈ آف ریونیو داسر وینری لووٹ تے کلکتے ہائیکورٹ دا وکیل پرواش چندر متر کمشن دے ممبر سن۔ساری صوبائی حکومتاں اتے آئی سی ایس افسراں کمیشن نال تعاون کیتا کہ ایجنڈا پردھان ہوئے تے انکار دی گنجائش نہیں ہوندی۔

Sedition Committee and its members

رپورٹ 1890 دی دہاکے توں 1916 تیک دے ویلے ہوئیاں مسلح کاروائیاں، انگریزافسراں دے قتلاں، ڈاکیاں راہیں انگریز افسراں تے کھاندے پیندے مقامی سیٹھاں توں فنڈ اکٹھا کرن ، سرکاری خزانے دی تھاواں تے حملے اتے انہاں کاروائیاں وچ کلرکاں تے طلبا دی رلت نال بھری پئی ہے۔ 280 صفحیاں دی ایس رپورٹ نوں آزادی دی لہر دی عینک نال پڑھو تے کہانی ہور نظر آوندی ہے تے جے سیکورٹی دی عینک پا لو تے گل گواچ جاندی ہے۔ رپورٹ بمبئی دی تھاں پونہ توں شروع ہوندی ہے جتھے 1896 وچ شیوا جی دی آڑ وچ میلے ہوندے جے جس وچ اینٹی انگریز تے اینٹی مسلم نعریاں نال ماحول گرمایا جاندا ہے تے بال کنگا دھرتلک اپنے مراٹھی اخبار''کیسری'' راہیں اگ تے تیل پاندا ہے۔ شیوا جی دا میلہ مناون والیاں اک مسیت تے وی حملہ کیتا تے پونے وچ فساد وی ہویا جس بعد پونے وچ وسدی مسلم اقلیت دسویں محرم دا جلوس وڈا کر لتا تے اینج اپنا جواب دتا۔ ۔22 جون 1897 دے دن جداں ملکہ دی تاج پوشیاں دے پروگرام جاری سن، دو براہمن بھراواں دمودر ہری تے بال کرشن علاقے دے پلیگ (طاعون) کمشنر نوں قتل کردیندے جے۔کمشنر تے الزام سی کہ اوس دے بندے پلیگ دے مریض لبھن لئی ساڈے گھراں وچ وڑدے جے، ایہہ مرد ساڈی زنانیاں نوں بے پردہ کردے تے ساڈی بے عزتیاں کردے جے۔ پر ملکہ دی تاج پوشی والے دن ہوون والے ایس قتل نوں ہشیار چال سمجھدے ہوئے غداری دے کھاتے پایا گیا ہے۔ایس بعد سر کرزن وائیلی تے جیکسن دے قتلاں تے بم سٹن دے وقوعیاں دا ذکر وی ہے، 

رپورٹ ایہہ تے نہیں دسدی کہ جداں انہاں سالاں وچ ہی بمبئی، مداراس تے بنگال فوجاں مکا کے رائل برٹش انڈین آرمی بنائی گئی، 1901 وچ پنجابی تھاواں نوں کٹ کے صوبہ سرحد بنایا گیا تے 1904 وچ پنجاب شامل دلی شہر وچ وڈا دربار سجایا گیا تے ایس وچ کلکتے دی بابو سرکار مکن تے مرکز دلی لیجاون دا جو لکیا سنیہا سی اوس دا کیہہ اثر ہویا مگر ایہہ لکھیا ہے کہ مسلح کاروائیاں وچ بنگال دی ونڈ (1905) بعد وادھا ہویا۔

رپورٹ وچ انگریز مخالف لہر وچ ہندو دھرم دے ورتارے اتے پنجاب تے بنگال دے انگریز مخالفاں وچ سانجھ دا ذکر تے ہیگا پر ایہہ نہیں لکھیا کہ جداں 19ویں صدی دے اخیری 25 سالاں وچ سرکار آپ دھرمی ناواں نال سکول کالج بنوا رہی سی تے زباناں نوں دھرمی رنگ دے رہی سی تے پھیر سیاست وچ دھرمی رنگ کیوں نہیں چڑھنا سی۔ رپورٹ وچ مظفرپور قتل، علی پور سازش، ہوارہ سازش، کھلنا گینگ،بریسل سازش، راجہ بازار بم کیس، اسلحہ چوری کیس، ڈھاکہ سازش، روڈا کمپنی اسلحہ ڈاکہ کیس، آرمینین سٹریٹ تے ڈاکہ،بنارس سازش، ہرنام سنگھ دا کیس، دلی سازش کیس، بج بج ہنگامے، لہور سازش کیس، لہور سازش ٹرائل، برما وچ متحرک غدری،لہوری طلبا دے ہنگامے، ریشمی پترسنے کئی کیس دتے گئے۔ رپورٹ وچ تھاں تھاں تے امریکہ، برطانیہ، جرمنی، ترکی تے دوجے یورپی ملکاں وچ بیٹھے کرداراں داذکر جو انقلابیاں تے دوجیاں نوں مال وی دیندے سن۔جرمن ہندو سازش دا وی حوالہ ، ہردیال دےجرمناں تے امریکیاں نال سانگیاں دا ذکر وی ہیگا۔

رپورٹ دا صفحہ 141، باب 11 پنجاب وچ انقلابی سرگرمیاں بارے ہے۔ پنجاب دے لیفٹنٹ گورنر ڈینزل ابیٹسن دا بیان رپورٹ دا حصہ ہے جو 1907 دی پگڑی سنبھال جٹا لہر توں ڈریا ہویا ہے کہ لہر دا اثر سیاسی کامیاں دے نال نال پڑھے لکھے پنجابیاں تے وادھو ہے جس وچ سٹوڈنٹ تے کلرک پیش پیش جے۔

لہور وچ تحریک دا زور ہے اتے سیالکوٹ، فیروزپور، امرتسر،پنڈی، لیل پور وچ ایہہ بہوں تگڑی ہے۔ چناب کینال کالونی تے باری دوآب وچ وی کم تیز ہے۔

رپورٹ وچ  سیکٹری آف سٹیٹ لارڈ مورلے دی 6 جون 1907 دی ہاوس آف کامنز (قومی اسمبلی) دی تقریر دا حوالہ وی ہے جس وچ اوس کہیا کہ پنجاب وچ یکم مارچ توں یکم مئی 1907 وچ پنجابیاں 28 عوامی اکٹھ کیتے جنہاں وچ نرے 5 وچ کساناں دے مسلیاں بارے گل کیتی گئی تے باقی سب وچ انگریز حکومت خلاف سیاسی گلاں ہی سن۔ رپورٹ وچ لالہ لاچپت رائے دے دو خطاں دا ذکر وی ہے جو 28 فروری تے 11 اپریل 1907 دے جے جس وچ اوہ لندن بیٹھے پرمانند تے کرشن ورما توں مالی تے دوجی مدد دا آکھ رہیا ہے۔ رپورٹ دسمبر 1912 وچ وائسرائے ہارڈنگ تے قاتلانہ حملے وچ اک اہلکار دے مرن دی گل کیتی تے لکھیا کہ حملہ کرن والے دوڑ گئے پر5 مہینیاں بعد لہور وچ اک بم دھماکے وچ اک اردلی ماریا گیا سی تے اوس کیس دی تفتیش وچ پتہ چلیا کہ لہور وچ پنجاب یونیورسٹی پڑھیا ہردیال،محکمہ جنگلات ڈیرہ دون وچ ہیڈ کلرک راس بہاری بوس، لہور سنٹرل ٹرینگ کالج پڑھیا عباد بہاری تے کجھ ہور سجناں ہارڈنگ تے حملے دا پلان بنایا سی۔ پنجاب دے باب وچ غدر لہر دا ذکر وادھو ہے جس نوں فارایسٹ، امریکہ، کینیڈا گئے سکھ پنجابی مدد گھلدے سن۔اک پمفلٹ غدری گونج وچ سرکاری خزانے تے ڈاکے مارن، انگریز افسراں نوں قتل کرن تے مقامی سیٹھاں نوں لٹن دی گل وی ہے۔ رپورٹ وچ کئی ڈاکیاں دے حوالے شامل جے پر انہاں دا کسی لہر نال سانگا سی، ایہہ لنک مسنگ ہے۔ رپورٹ وچ لکھیا ہے کہ صورتحال پنجاب تے بنگال وچ بہوں خراب سی تے دوجے پاسے منیا گیا ہے کہ پنجابیاں دی وڈی گنتری جنگ عظیم (پہلی)وچ فوج وچ بھرتی جے۔سکھاں بارے دسیا گیا کہ اوہ انڈیا وچ نرے اک فیصد جے پر فوج وچ اوہ چھیواں حصہ جے۔ رپورٹ وچ بہوں سارے رسالیاں تے اخباراں دا ذکر ہے جس وچ اک جہان اسلام نامی ٹرکش اخبار وی سی جس وچ عربی تے ہندی اردو پورشن وی سن تے ایہہ لہور تے کلکتہ وچ ونڈیا جاندا سی۔اردو پورشن نوں پنجاب دا ابو صیاد لکھدا سی تے ایہہ اخبار استنبول وچ چھپدا سی۔رپورٹ ریشمی رمال لہر تے مکدی ہے تے ایس پورشن وچ بریلی دے سید احمد  ولوں اخیری آزاد انڈین بادشاہت لہور دربار خلاف 1826 توں 1831 والے جہاد دا ذکر ہے تے ایس تھاں ڈبلیو ڈبلیو ہنٹر دی کتاب ساڈے انڈین مسلمان دے حوالے وی جے۔ پر جو نتیجہ ہنٹر کڈیا اوہ رولٹ رپورٹ نہیں کڈہیا۔ بریلی والے سید اپنے ساتھیاں نال بالاکوٹ والی لڑائی وچ1831 دے سال پورے ہو گئے سن تے جداں ہنٹر 1872 وچ کتاب لکھ رہیا سی تے اوس 1862 دی سوات مہم بارے لکھیا کہ ایہہ سید احمد دے پچھلگ جے جو ساڈے نال لڑ رہے جے۔ ہنٹر لکھیا کہ ایہہ اوہی لڑاکے جے جو کدی ساڈے انگریزاں دے سجن سن، 1831 بعد اسی انہاں نوں مدد دتی کہ ایہہ رائل بنگال آرمی وچ وی کم کر سکدے سن تے انہاں کیتا۔ لہور دربار ڈھاون تیک ایہہ ساڈے نال سن تے اج ساڈے خلاف کئی ورہیاں توں لڑ رہے جے۔ ہنٹر دا اقرار دس رہیا سی کہ کل جنہاں نوں ویریاں خلاف اسی لڑایا سی اوہ اج ساڈے خلاف جے پر پوری روولٹ رپورٹ وچ ایسا کوئی اقرار نہیں جو دسے کہ انگریز دے قبضے پاروں کئی انقلابی انہاں خلاف لڑ رہے سن، اوس وچ کجھ اوہ وی سن جنہاں نوں انگریز دے ساڈی دھرتی تے قبضے دی تھاں ہور گلاں تنگ کردیاں ہون۔ اوہ وی سن جو جرمنی، ترکی، امریکہ یا کسی دوجی دھرتی دی مدد نال اگریز نوں کڈہنا چاہندے ہون گے۔ اوہ وی سن جو ہندو یا مسلم یا سکھ اقتدار چاہندے ہون۔ پر انگریز دا قبضہ تے پردھان حقیقت سی۔رپورٹ وچ تے ایس بارے اک لفظ وی نہیں۔ ایہہ ڈر وی سی کہ جس صوبے توں ایڈی وڈی فوجی بھرتی آندی ہے اوس وچ تگڑی ہوندی انقلابی لہر جنگ توں بعد واپس گھراں نوں آون والے فوجیاں تے وی اثر پا سکدی ہے۔ گل اوس ویلے ہور چوڑ ہوئی جداں اکتوبر 1917 وچ بالشویک انقلاب وی آگیا۔جے زار شاہی ڈھے سکدی ہے تے پھیر نوآبادیاتی قبضہ کیوں نہیں ٹٹ سکدا۔ بورے ایسے پاروں روولٹ کمیشن بنیا تے اوس وچ سب انگریز مخالفاں نوں غداری دی ڈانگ نال ہانکن دا فیصلہ ہویا۔ایسا قنون بنایا جس وچ وارنٹ بغیر گرفتاری ہو سکدی سی، غدار قرار دے کیہہ ریاست ہر قسم دا ظلم کرن دا حق رکھدی سی۔ قنون وی بنوا لتا تے ہن فیصلہ ہویا کہ ایس قنون دا رعب بناون لئی پنجاب وچ ہی کوئی دبدبہ ودھان لئی کم کرو۔ 6 تے دس اپریل 1919 وچ امرتسر ہوئیاں ہڑتالاں تے ماردھاڑ کم 13 اپریل ول ٹوریا۔ 

پاکستان انڈیا تے بنگلہ دیش وچ جلیانوالہ قتلام بارے بہوں گل بات ہوندی ہے،ڈرامے، فلماں، کہانیاں، شاعری وی ہوندی ہے پر روولٹ کمیشن نال بنے قنون راہیں ریاستی جبر دا جو اختیار اداریاں نوں دے دتا اوس نوں کوئی مکاون دی گل نہیں کردا۔ایہہ جبر دا اختیار ریاستی حکام تے تینوں ملکاں دی اشرافیہ نوں تے سوٹ کریندا ہے پرسیاستدان ایس نوں کیوں 77 سالاں وچ نہ بدلیا، پاکستان، بنگلہ دیش وچ مارشلا رہے پر ہندوستان وچ کانگرس 48 سال اقتداری رہن بعد وی ایس نوں نہ بدلیا۔بس ایس بارے سوچو۔ 

Few old post about the same issue 

100 years of Jillianwala Massacre (13 April 1919-13 April 2019) A series of Radio Shows