Just like religious politics, Federal and provincial nationalist leaders, and rulers of Princely States also engage in similar rhetoric based on petty politics and immediate interests yet over the time, they often hide it from their young generations. I'm highlighting this particular aspect to emphasize that those who claim Pakistan is a federation of multiple nationalities often have contradictory narratives and policies that confuse the federal cum democratic as well as nationalist and progressive struggle largely. Instead of making Pakistan a reasonable federation, nationalists as well as heads of Princely States intentionally disengaged with democratic struggle largely. Ghaffar Khan remained busy in making a big Pukhtoon province to compete Punjab and due to his Punjab centric rhetoric, he misled his young generation too.
Nationalists often overlook internal contradictions and emphasize "national unity," but when discussing other nations, they tend to magnify even the smallest contradictions through the lens of their own national interests. The principles they apply to analyze others are not applied to themselves.
The 1928 Nehru Report is a significant document in our shared history. This 208-page document noted that Sindh was part of the Bombay Presidency at the time and argued that if Sindh were to become a separate province, it would not be economically viable on its own. Interestingly, in the 1940s, Congress intellectuals used similar arguments regarding Pakistan. Interestingly, in 1950s, the Afghan cum Pashtun nationalist, Khan Abdul Ghaffar Khan, repeated this argument in his assembly speech when discussing the creation of a new province of Baluchistan. In his enthusiasm for a larger Pashtun province, he even referred to some Baloch tribes as Sindhis, but remained silent about the over 35% of Punjabis living in the NWFP, the Frontier Province now known as Khyber Pukhtonkhwa.
However, Ghaffar Khan wasn't alone in this stance. The head of the Baluchistan States Union, Jam Sahib Mi Ghulam Qadir Khan of Lasbela, also opposed the creation of a province in his own way.
The Jam of Lesbella and others wanted to preserve t states' arrangement for their own dominance, so they rejected the BPC Committee's proposal to create a separate province of Baluchistan, along with other suggestions. They explicitly stated that the future of Baluchistan should be decided by the Union of Baluchistan States. So in a way they not only obstructed democracy but also prevent Baloch middle class entry into politics. They argued that just as the States of Bahawalpur and Khairpur were recognized as separate federal units, the Union of Baluchistan States should also be recognized as a distinct federal unit, so that it would not be subject to the provincial assembly of Baluchistan.
Subsequently, the assembly passed a resolution to allocate separate seats to the Union of Baluchistan States in the new province's assembly. In the next month when the assembly, without proper preparation, tried to snatch powers of Governor General , Mr Ghulam Muhammad used his legal power as given by Act of 1935 and dissolved the First Constitutional assembly at 24th October 1954.
The central government in Karachi, thanks to centralist colonial legacy was hesitant to grant rights to the provinces. However, the speeches of Khan Abdul Ghaffar Khan and Jam of Lasbela reveal that both had their own distinct interests, and creation of Baluchistan as a separate province didn't suit them. These facts are documented so that the new generation of Pashtuns, Baloch, Sindhis, and Punjabis can understand what their leaders did in the assemblies. In many ways, current Pukhtoon Baloch youngsters are following it intentionally or unintentionally and that is part of the problem.
ٖقومی اسمبلی وچ غفار خان دی تقریر پڑھن لئی ایتھے کلک کرو
The article published a 22 May 2025 in the Punjabi Daily Lokai
وسنیک تے وسیب
بلوچستان دا صوبہ نہ بناو۔
غفار خان تے جام لسبیلہ دی ہشیارتقریراں
عامر ریاض
مذہبی سیاستاں وانگ قومی و صوبائی پدر تے متحرک قوم پرستاں اتے ریاستاں دے
پردھاناں دی سیاستاں و چ وی کھپے وادھو کہ اینج دے ہی اک کھپے بارے تہاڈی توجہ
دلوا رہیا ہاں تانجے ایہہ پک ہوئے کہ پاکستان نوں ایک توں وادھو قومیتاں دا
وفاق کہن والیاں اتے ریاستاں دے والیاں دے
بیانئیے تے سیاستاں وچ اجہے تضاد سن جس پاروں جدوجہد گھجل ہوندی رہندی سی۔ قوم
پرست عمومی طور تے اپنے اندر دے تضاداں تے ’’قومیتی اتحاد‘‘ دی چدر پاندے جے پر
دوجی قومیتاں بارے گل کردے ہوئے ہر نکے وڈے تضاد نوں اپنے قومیتی مفاد دی عینک نال توڑدے مڑوڑدے
رہندے جے۔جس اصول پاروں دوجیاں دا تجزیہ
کردے جے اوہ اپنے تے لاگو نہیں کردے۔
1928 وچ آئی نہرو رپورٹ ساڈی سانجھی تواریخ دی اک پردھان دستاویز ہے کہ ایس 208صحفیاں دی دستاویز ویلے سندھ بمبئی پریزیڈنسی حصہ سی تے نہرو رپورٹ کہیا کہ سندھ وکھرا صوبہ بن کے معاشی طور تے اپنے پیراں تے کھلو نہ سکے گا۔ حیران نہ ہونا 1940 دے دہاکے وچ پاکستان بارے وی کانگرسی دانشور ایہو دلیل دیندے سن۔ افغان گھٹ پختون قوم پرست خان عبدالغفار خان نے ایہو دلیل اپنی اسمبلی تقریر وچ دہرائی کہ جداں اوہ بلوچ قومیت وچ پاڑ ودھان بارے دلیلاں دے رہے سن کہ بلوچستان دے نام توں نواں صوبہ بناون دی اکا کوئی لوڑ نہیں۔
فیڈریشن نوں تگڑا کرن دی تھاں بھٹو دے برعکس پنجاب دے مقابلے وچ پختوناں دا وڈا صوبہ بناون دے جوش وچ انہاں بلوچاں دے کئی قبیلیاں نوں سندھی وی قرار دے دتا، بلوچاں نوں اپنے صوبے وچ رلاون دی گل وی کردتی مگر صوبہ سرحد وچ وسن والے35 فیصد توں وادھو پنجابیاں بارے اک لفظ نہ بولیا۔
پر ایس کم وچ غفار خان اکلے نہیں سن کہ بلوچستانی ریاستاں دے پردھان جام لسبیلہ وی صوبہ بناون دی اپنے انداز وچ مخالفتاں ہی کیتیاں۔
سندھ دے ممبر پیزادہ عبدالرحمن ہورا ں بل وچ ترمیم پیش کیتی کہ صوبہ بنا دیو مگر گورنر نوں امن و امان لئی پنچ سال لئی سپیشل اختیار دیو جس دی مدت وچ مرکزی اسمبلی مزید پنج سالاں دی توسیعاں کرسکے۔ مطلب صوبے دے منتخب وزیراعلی نوں پہلے توں بن کے رکھن دی تجویز سی۔ ایس بعد پختوناں دے لیڈر غفار خان تقریر کیتی، تقریر وچ اوہ پختون دی تھاں پٹھان ہی دی اصطلاح ورتدے رہے جو اپنی جگہ دلچسپ ہے۔ انہاں ایہہ تے نہ دسیا کہ انگریز نے ہی1879 دی 26مئی نوں گندمک معاہدے بعد افغانستان دے نام توں اک مرکزیت پسند ملک بنایا سی نہ ایہہ کہیا کہ انہاں دے صوبہ سرحد وچ پختوناں دے نال نال پنجابی (گجر، ہزارے وال، اعوان، پہاڑی تے دوجے) رہندے جے مگر ایہہ کہیا کہ انڈیا تے قبضے بعد انگریز نے مرضی دے صوبے بنائے سن جنہاں وچ مختلف زباناں بولن والے سن تاں جے انگریز ایس قومیتی لسانی تضاد نال کھیڈ سکے۔ حلانکہ صوبہ سرحد دے غیرپختوناں نوں غفار خان تے انہاں ورگے پختون قوم پرستاں اج و ی منیا نہیں سگوں ضیالاحق دی پیروی وچ صوبہ سرحد بولی جان والی پنجابی دے ٹوٹے اے این پی ہی کیتے سن۔ کانگرسی خیالات پاروں غفار خان نوں انڈیا دی ایکتا دا فکر وی ایس تقریر وچ نظر آیا اتے 1857 دی نکمی جدوجہد دا ’’ماتم‘‘ وی کیتا۔ اوہ آپ وی کدی صوبہ سرحد دی ایکتا دی گل نہ کیتی جس دا زندہ ثبوت صوبہ سرحد دے غیرپختون جے۔ جس خطہ وچ پنجابی، بلوچ، کشمیری، بنگالی اک توں ودھ ملکاں وچ منقسم سن اوس پورے عمل نوں سمجھن دی تھاں غفار خان نرے پختوناں دے ونڈے جان دی گل کردے ہوئے ادھا سچ بولیا جو انہاں دی ہشیار قوم پرستی دا اوڑھنا پچھونا وی رہیا جس پاروں نوجوان پختون وی گھجل ہوندے رہے۔ ایس بعد اوہ بلوچستان بارے سدھے ہو گئے تے بولے کہ بلوچستان وچ گیارہ لکھ باشندے رہندے جے جس وچ ترے لکھ پختون جے (25%)۔ انہاں نوں بلوچاں نال اک صوبے وچ رکھن دا میں سخت مخالف ہاں۔ انہاں ایہہ دعوی وی کیتا کہ پاکستان بنن بعدوں پٹھاناں تے بلوچاں توں علاوہ باقی سب نوں حقوق مل چکے جے۔ پھیر موصوف نے ایہہ دعوی وی کردتا کہ اٹھ سال پہلاں انڈیا وچ جو حقوق شوداراں نوں مل چکے جے اوہ و ی پٹھاناں تے بلوچاں نوں نہیں مل سکے۔حقیقت ایہہ ہے کہ بھارت دے شودر تے دلت تے اج 21ویں صدی وچ و ی اپنے حقوق دی جدوجہد کر رہے جے ۔خود غفار خان صوبہ سرحد دے بے زمین کساناں دی خلاف خاناں دے حق وچ کم کردے رہے جس دا اک ثبوت ہشت نگر لہر سی۔گل ایتھے رکی نہیں سگوں انہاں کہیا کہ بلوچستان وچ وڈی تعداد وچ رہن والے سندھی جے جو بلوچستان دی تھاں سندھ وچ رہنا چاہندے جے۔ موصوف ایہہ مطالبہ کیتا کہ بلوچستان وسن والے سندھیاں تے پٹھاناں نوں ریفرنڈم دا موقع دتا جائے تاں جے اوہ سندھ تے سرحد نال شامل ہون بارے فیصلہ کر سکن۔ جے اوہ ایڈے ہی لوکاں نال جڑے ہوندے تے پہلے اپنے صوبے وچ وسن والے پنجابیاں نوں ایہہ موقع دین دی گل کردے مگر ساری زندگی انہاں نہ آپ ایسی گل کیتی نہ ہی انہاں ورگے دوجے پختون قوم پرستاں کدی ایہہ کہیا۔ انہاں فرمایا کہ کہ جے بلوچستان دے پٹھان اتے سندھی بولن والے سندھ تے سرحد وچ رل جاون گے تے پچھے چند لکھ بلوچ ہی رہ جاون گے ۔ انہاں چند لکھ بلوچاں لئی وکھرا صوبہ بنانا انتظامی تے معاشی اعتبار نال درست کم نہیں ہوئے گا۔ تسی ویکھیا کہ تھوڑی دیر پہلے غفار خان زباناں تے قومیتاں دے حساب نال صوبے بناون دے حق وچ دلیلاں دے رہے سن تے انگریز نوں زباناں تے قومیتاں دے حساب نال صوبے نہ بناون تے رگید رہے سن مگر جد بلوچاں دی گل آئی تے موصوف یوٹرن لے لتا تے انتظامی تے معاشی گلاں مگر لک گئے۔
پھیر اپنی اصل گل کردے بولے کہ بلوچاں نوں وکھرے صوبے دی تھاں وڈے پٹھان صوبے وچ رلانا زیادہ بہتر ہو سی۔ لگدا ہے غفار خان پاکستان نوں اک مثالی فیڈیشن بناون دی تھاں پنجاب دے مقابلے دا پختون صوبہ بناون وچ رجھے سن کہ جنج افغانستان وچ اوہ غیر پختوناں دی اکثریت توں انکاری جے اونج ہی موصوف مغربی پاکستان وچ 66 فیصد توں ودھ پنجابی اکثریت توں انکاری سن۔ ایہہ رویہ اجو ی موجود ہیگا۔
بلوچستان صوبے دی مخالفتاں وچ غفار خان ایس پالیسی تقریر وچ ایس حد تیک اگے
چلے گئے کہ بلواسطہ ون یونٹ دی تجویز دی وی تائیداں کر گئے۔ انہاں کہیا کہ مغربی
پاکستان وچ ون یونٹ بناون والے کہندے جے کہ اینج دس کروڑ سالانہ بچے گا۔مگر دوجے
پاسے ایہو لوگ بلوچستان داو کھرا صوبہ بنانا چاہندے جے جس تے قومی خزانے تے مزید
ترے کروڑ دا بوجھ پئے گا۔
اگلی تقریر وچ بنگال دے مولانا محمد اکرم خاں ہوراں پہلے تے غفار خان نوں ’’ڈبل خان‘‘ دا لقب دتا پھیر شستہ اردو بولن تے موصوف تے طنز کیتی اتے دسیا کہ ملک پاکستان وچ سب توں وڈی زبان بنگالی داو ی کوئی حال نہیں کہ میں ایس اسمبلی وچ بنگالی وچ تقریر کراں تے کسے نوں سمجھ ہی نہیں آئے گی۔ ایس سیشن وچ ہی پیرزادہ ہوراں دی ترمیم وی من لتی گئی تے بلوچستان نوں باقی صوبیاں وانگ سٹیٹس دین دی ترمیم وی منظور ہوئی۔مگر ہن اگلا سوال بلوچستان وچ موجود ریاستاں نوں نویں صوبے وچ ضم کرن دا سی۔ ایس موقع تے سندھ دی ریاست خیر پور دے ممبر اسمبلی ایم کے قزلباش کہیا کہ ہن دیر ہو چکی ہے تے سیشن مکایا جائے۔ بنگالی رکن دریندر ناتھ دتا وی انہاں دی حمائیت کیتی (رات گیارہ وج چکے سن)۔ مگر مولوی تمیزالدین اگلی ترمیم تے گل چھوئی جس وچ قلات، لسبیلہ، مکران تے خاران نوں نویں صوبے دے سپیشل علاقے دسیا گیا سی۔ ایس تے بلوچستانی ریاستاں دی یونین دے پردھان تے لسبیلہ ریاست دے حاکم جام صاحب میر غلام قادر خان تقریر فرمائی۔ جام ہوراں نوں اپنی چوہدر لئی ریاستاں دا بندوبست بچانا سی تاں انہاں بلوچستان نوں وکھرا صوبہ بناون والی بی پی سی کمیٹی دی تجویز سنے سب باتاں نوں ہی رد کردتا۔
انہاں صاف صاف کہیا
کہ بلوچستان دے مستقبل دا فیصلہ بلوچستان دی ریاستاں دی یونین نوں دتا جائے۔انہاں
کہیا جنج بہالپور تے خیرپور دی ریاستاں نوں وکھرا وفاقی یونٹ منیا گیا ہے اینج ہی
بلوچستانی ریاستاں دی یونین نوں وی وکھرا وفاقی یونٹ منیا جائے تاکہ اوہ بلوچستان
دی صوبائی اسمبلی دے تھلے نہ لگن۔ ایس بعد اسمبلی نے بلوچستانی ریاستاں دی یونین
نوں نویں صوبے دی اسمبلی وچ وکھری سیٹاں دین دی قرارداد منظور کیتی۔
ایہہ اک وکھری بحث ہے کہ اسمبلی کاروائی دے اگلے ہی مہینے جداں اسمبلی نے بغیر
تیاری گورنر جنرل دے اختیار مکاون دی کوشش کیتی تے گورنر جنرل 1935 دے ایکٹ تحت
پہلی آئین ساز اسمبلی ہی نوں 24 اکتوبر1954دے دن فارغ کردتا تے بلوچستان نوں1956دے آئین و چوی وکھرا صوبہ نہ بنایا گیا۔
کراچی بیٹھی مرکزی سرکار تے پہلے ہی صوبیاں نوں حقوق دین دے حق وچ نہیں سی مگر
خان غفار خان اتے جام لسبیلہ دی تقریراں گواہ جے کہ دوناں نوں اپنے اپنے وکھرے
مفاداں پاروں بلوچستان صوبہ بنانا ورا نہیں کھاندا سی۔ ایہہ گلاں حوالیاں نال تاں
لکھیاں جے کہ پختوناں، بلوچاں، سندھیاں تے پنجابیاں دی نویں نسل نوں ایہہ پتہ چلے
کہ ساڈے پردھان اسمبلیاں وچ کیہہ کیہہ کردے رہے۔
Further links
Half truth: A Wrong Statement by Achakzai regarding Afghanistan...Following the Wali Khan Legacy
Confessions of a Pukhtoon Revolutionary
Afghan experts should deconstruct Old Narratives first
No comments:
Post a Comment