Two Martyrs of Mother Tongue movement that succeeded at 21 Feb 1940 (Tamil Hindi controversy)

 

Two Martyrs of Mother Tongue movement that succeeded at 21 Feb 1940 (Tamil Hindi controversy)

دھرتی بولیاں دی پہلی شہیدی

اپنی ماں بولی لئی شہیدی لین والے دو تاملاں دی کہانی

21 فروری 1940 نوں شہیدی رنگ لیائی جداں  مدراسی گورنر''ہندی قبضہ'' مکایا

 عامر ریاض

ایہہ کہانی  ہندی تے اردو دے مامیاں ساڈی توں لکائی سی کیونجے اوہ  پاکستان ، بھارت تے بنگلہ دیش وچ سانوں ایہو کوڑ دسنا چاہندے سن پئی  ساڈے ایتھے پردھان لڑائیاں نریاں  ہندی اردو  زباناں وچ سن اتے جس وچوں ہندو مسلم جھیڑے جمے۔ جنج ہندی اردو جھیڑیاں دی چھل وچ دوجی مادری زباناں سنے پنجابی، تامل، کشمیری، سندھی، بنگالی وغیرہ دی گل گواچ جاندی سی اینج ہی  ہندو مسلم جھیڑیاں پاروں  ایتھے وسن والیاں قومیتاں تے دوجے دھرماں سنے دلتاں، مصلیاں دی گل وی گواچ جاندی سی۔ پر لکویں گلاں نوں ہمیش لئی دبانا کسے دی وس وچ نہیں  اتے جداں لکواں ''سچ'' سامنے آندا جے تے کوڑ کھلار مک ویہندا ہے تے گنجل کھلدے جاندے جے۔  ہندی زبان دے قبضیاں خلاف چلائی گئی ایس لہر دی کہانی وی اوہ سچ ہے جس دا ذکر ہی رواجی بت توڑن لئی کافی ہے۔ ایس ہندی قبضے دی تواریخ دسنی وی لوڑی دی ہے اتے زباناں بارے کون کیہہ سوچدا رہیا تے کنج کھلواڑ کیتے اس بارے  پائی جھات کئی لکویں پرت کھولدی جے۔

انگریزاں دا قبضہ تے زباناں، لپیاں  بارے انہاں دی کوڑ پالیسیاں

 ساڈے ایتھے انگریزی مل وجن توں پہلاں ساڈی زباناں بارے اک وکھری لکھت لکھاں گا پر ایس بارے کجھ موٹی گلاں جاننا لوڑی دا ہے۔بادشاہتاں دے زمانے وچ زبان سرکاراں دا پردھان ہتھیار نہیں ہوندا سی اتے تاں مارےایس دا ورتارا راج درباراں تے ہوندا سی پر لوکائی یا عوامی پدر تے ایس  دا پرچھاواں ڈونگا نہیں سی ہوندا۔ دوجے پاسے  راج دربار، عالماں تے کاروباری کھاتیاں  وچ تے لکھت دا کم  دسدا سی پر لوکائی دی پدر تے زبانی کلامی اتے یاد کرن ، رٹن دا ول وادھو سی۔مہا بھارت، رامائن، قصے، کہانیاں، علمی ، دھرمی لکھتاں توں ہیر تیک سب زبانی کلامی علم نال جڑیا سی۔ زباناں کئی لپیاں وچ لکھیاں جاندیاں سن تے  جڈی زیادہ تھاواں تے کوئی زبان بولی جاندی سی اوس دے اڈے ہی وادھو لہجے یا بولیاں وی سن۔  انگریزاں آکے بادشاہیاں مکا کے جدید ریاستی بندوبست اسارے  جس دے پردھان ستون قنون، تعلیم تے میڈیا سن اتے ایس پاروں لکھت دی چھل ودھی۔ پر انگریز آپدی زبان نوں چلانا ، فارسیاں نوں مکانا اتے ساڈی زباناں نوں توڑن دے مشن تے پہلے دن توں ادھار کھائی بیٹھے سن۔ اینج ہی انہاں آپدے دھرم یعنی مسیحت دے ودھا نوں وی ورتیا پر ساڈھے  وچ دھرمی تے فرقو کم ودھائے۔ کئی لپیاں وچ لکھی زباناں نوں دھرمی ونڈ وچ پرویا۔اوہ زباناں نوں دھرماں تے لپیاں وچ ونڈ سکدے سن پر لوک ادب (بولیاں، ٹپے، گاون وغیرہ) نوں ونڈ نہیں سکدے سن۔ سندھی نوں عربی لپی(سکرپٹ)  یعنی نسخ وچ لکھوانا  تے  سندھی دے لنڈے تے دیوناگری سکرپٹاں نوں مکانا، بنگالی دی فارسی لپی نوں مکانا تے دیوناگری ورگے سکرپٹ نوں چلانا، تامل دے عربی سکرپٹ نوں بھلانا ایس دیاں کجھ مثالاں جے۔ ہندی اردو نوں دو وکھری لپیاں وچ ونڈدے ہوئے ہندو مسلم جھیڑیاں دی نیہاں ایسے ہشیار کھیڈ دا پکھ سی۔ ساڈی پنجابی نال وی انہاں اینج ہی کھیڈیا، گرمکھی لپی وچ پنجابی نوں گلے لایا تے پنجابی مسلماناں نوں اردو ول دھکیلن دا آہر کیتا۔جی ڈبلیو لائٹنر ہوراں پنجابی دی کئی لپیاں بارے لکھیا ہے جس وچ لنڈے، مہاجنی، صرافہ نوں اوس پنجابی دے کمرشل سکرپٹ لکھیا ہے جس بارے اج اسی جاندے وی نہیں۔انگریزاں دے دور وچ پورے برٹش انڈیا وچ انگریزاں تے مخالفاں وی جو سکول بنائے اوس وچ انگریزاں دے چنے گئے سکرپٹ ہی چلے۔ ایہو نہیں سگوں انگریزاں ہی ساری زباناں دی ڈکشنریاں وی بنائیاں۔ ایسسب بارے اسی سب نے آزادیاں دے کئی دہاکیاں بعد وہ جھات نہیں پائی۔

کانگرس دی زباناں بارے ریزولوشن ، نہرو رپورٹ اتے نکے نہرو دی ہڈ بیتی۔                                             

1920 توں 1935 تیک

                                                                                                                                                                               

                                                        

1920 وچ کانگرس پارٹی نے زباناں بارے پھیلائے کوڑ انگریز ورتارے دا اوپا کرن لئی اک قرارداد منظور کیتی۔ قرارداد زباناں دے کوڑ تھیسس بارے جانکاری رکھدی سی پر اوس دا جواب سیاستاں وچوں کڈہن وچ پھسی سی۔ کانگرس ایس قرارداد وچ اعلان کیتا کہ جداں پارٹی حاکم بنے گی تے برٹش انڈیا وچ بولی جاون والی زباناں دے حساب نال صوبیاں دی مڑ توڑ بھن کرے گی۔1947 بعد جداں پردھانگی مل گئی تے ایسے قرارداد نوں  بھارتی آئین دے موڈھی امیبدکر ہوراں بڑا رکیدیا تے آپدی ہشیار اسمبلی تقریر وچ  زباناں دی تھاں ''ایڈمنسٹریٹو صوبیاں'' دی ہشیار ٹرم نوں ورتیا۔ پاکستان وچ 1957 وچ بنن والی نیپ تے وی ایس قرارداد دا پرچھاواں سی تے پھیر قوم پرستاں کنج کنج زباناں  تے الٹ بازیاں لائیان اوہ وی  کوڑا سچ ہے۔ایس بارے پھیر کدی گل ہو سی۔1920 وچ پاس ہون والی  قرارداد اک پاسے زباناں دی پردھانگی نوں من رہی سی پر دوجے پاسے زباناں دے کھلار  توں ناواقف وی سی یا پھیر زباناں دی طاقتاں توں  نرا اقتداری ہون تیک  ٹیک لینا چاہندی سی۔  8 سال بعد موتی لال نہرو دی پردھانگی وچ 208 صفحیاں دا اک ڈاکومنٹ تیار کیتا گیا۔ ایس ڈاکومنٹ وچ پنجابی، سندھی، بنگالی، تامل وغیرہ دی گل گول ہی رکھی پر اردو ہندی جھیڑے ول زیادہ دھیان دتا۔ایس  ڈاکومنٹ  وچ وی  زباناں تے لپیاں دی مسلیاں دی تھاں سیاستاں دئ چھل وادھو سی  تے  اک قومی نظریے ہیٹھ علیحدگی پسندی   دا پرچھاواں چھایہ ہویا سی۔نہرو رپورٹ ہیٹھ نکی سرخی  ، ''  علیھدگی پسندی خلاف مینی فسٹو'' لکویں ایجنڈے دا بوتھا سی۔ اردو ہندی جھیڑے وچوں نکلدے ہندو مسلم جھڑیاں نوں ڈکن لئی ایس رپورٹ دے عالماں اردو تے ہندی لئی اک وکھری ٹرم ورتی تے ایس  نوں ''ہندوستانی'' آکھیا۔بنگال، دکنی ہند (مدراس، کیرالہ وغیرہ)  تے پنجاب سنے سای تھاواں تے ''ہندوستانی'' دا مطلب یوپی سی پی یا پھیر کنگا جمنی سلسلے ہی سن۔''ہندوستانی'' دی ٹرم نال اک قومی نظریہ دی سیوا وی ہوندی سی تے انگریز دے پھیلائے اردو ہندی جھیڑیاں نوں وی ڈکیا جاندا سی۔ 1935 وچ  نکےنہرو  یعنی جواہر لال ہوراںآپدی  ہڈ بیتی ''میری کہانی'' یعنی مائے لائف لکھی۔ ایس وچ وی  اوہ ''ہندوستانی'' دی گل گج وس کے کیتی۔ ایہہ اوہی زبان سی جو لمیرے چر تیک انڈین فلماں وچ وی چلدی سی تے سب لئی سوکھی وی سی۔چیرت رکھن والی گل ایہہ ہے کہ کانگرس وچ قدامت پسند مہاتما گاندھی ہندوستانی دی تھاں ہندی دے پرچارک سن  تے ہندی پرچار کمیٹیاں بنادے سن۔ 1918 وچ انہاں  ساوتھ انڈیا ہندی پرچار سبھا وی بنائی سی۔  

1937 دی چوناں ، ہندوستانی  توں ہندی ول  پائی گھاٹی، تامل ہندی جھیڑا:   بھٹیاں دا بھینٹ

ایتھوں اوہ کہانی شروع ہوندی ہے جس نوں لکھن لئی ایہہ سب پچھوکڑ لکھیا گیا ہے اتے ایس دا 21 فروری دے دیہاڑ نال پکا سانگا جے۔ 1936 دے دسمبر وچ چوناں  دا رزلٹ جنوری  1937 وچ آیا تے صوبہ  مدراس پریذیڈینسی وچ کانگرس 215 وچوں 159 سیٹاں جتیاں اتے 1920 توں مدارس وچ الیکشن  جتن والی ''جسٹس پارٹی'' نوں  نری 21 سیٹاں ملیاں۔ اوس ویلے دے ایس مدراسی صوبے وچ تامل ناڈو وی شامل سی تے کرناٹک، آندھرا پردیس،کیرالہ، تلنگانہ تے اڑیسہ دی کئی  تھاواں وی رلتی سن۔ مدارس دی پرانی پارٹی  دراوڑ تے تامل اپیل رکھدی سی   اتے کانگرس غیر تاملاں نوں ملاون دے نال نال ہندو  دھرمی ہتھیار وی ورتیا تے چوناں جتیاں۔ مساں مساں کردے ہوئے  جولائی 1937 وچ کانگرس تامل ناڈو دے براہمن پچھوکڑ والے راج گوپال اچاریہ ہوراں نوں  وزیر اعلی بنوایا جنہاں 11 گست 1937 نوں  مداراس وچ ہندی لاون دا اعلان کر دتا تے صوبے اتے خود کانگرس وچ نویں جھیڑے ودھ گئے۔ راج گوپال اچایہ  جو راجہ جی دے ناں توں مشہور سن اعلان کیتا کہ اسی ہندی نوں لازمی مضمون دے طور تے سکولاں وچ لاواں گے۔ راجہ جی دے پلے سجن تے کانگرس دے مدراسی لیڈراں سنے ستھیا مرتی اتے  سروی پالی رادھا کرشنن وی ہندی لاون خلاف کھل کے گل کیتی ۔ مدراس دی پرانی  جماعت جسٹس پارٹی نے ایس نوں  براہمن دراوڑ ا جھیڑا آکھیا تے ایس فیصلے نوں ہندی قبضے راہیں کنگا جمنا والیاں دا  ساوتھ انڈیا تے حملہ آکھیا۔انہاں یکم جولائی تے 3 دسمبر دے دو دن متھے کہ تامل انہاں دناں تے آپدی زبان بچاون تے ہندی قبضے خلاف وکھالے کرن جہے فیصلے کیتے۔ دسمبر 1937 وچ شیو مہاراج دے منن والیاں  تامل ناڈو دے شہر ویلور وچ  ایک ودا اکٹھ ہندی قبضیاں خلاف کیتا جس وچ شیو سکالراں دے نال نال  زنانیاں دی وادھو گنتری وی رلی سی۔ چیتے رہے کہ صوبیاں وچ اقتداری ہون بعد مہاتما سیاسی پدر تے زیادہ تگڑا سی اتے اوس نوں قدامت پسند پالیسیاں وچ  پٹیل، مولانا آزاد تے برلا دی  بھرنویں ٹیک سی۔ کیونجے کانگرس ایہو کم  یوپی، بہار وچ وی کر رہی سی تاں مارے مدراس وچ راجی جی ٹس توں مس نہ ہوئے اتے اپریل  دی 21 تریخ نوں 1938 دے سال  انہاں سرکاری حکمنامہ جاری کروا دتا۔  ایس آڈر پاروں مدراس دے  125 سیکنڈری سکولاں وچ   بچے تے بچیاں نوں ہندی لازمی پڑھنی سی۔دراوڑ لہر دے موڈھی ای وی راما سوامی (پرئیار) اتے جسٹس پارٹی دے اے ٹی پانیر سلوم  رل کے  براہن وادھ تے ہندی قبضے کلاف لڑن دا پک کیتا۔ چیتے رہے کہ درواڑ لہر  والے سیلف رسپیکٹ موومنٹ چلا رہے سن جس وچ دلت پیش پیش سن۔ دوجے پاسے تامل زبان دے عالم   وی پورا زور لا رہے  سن۔ کانگرس وچ رلتی تامل لیدران راجہ جی نوں مشورے دتے کہ اوہ ہندی نوں لازمی دی تھاں اختیاری  یعنی آپشنل کر دے پر ایہہ وی نہ ہویا۔ہن سڑکاں تے وکھالے وی شروع ہو گئے تے کانگرسی سرکار پکڑ دھکڑ شروع کر دتی۔ پکٹنگ، وکھالیاں تے بھک ہڑتالاں پاروں دباو ودھدا گیا۔1200 توں وادھو گرفتاریاں رنگ لا دتا۔  ایس دوران وکھالیاں وچ پھڑیچے دو منڈے   تھلا مٹھو نادر تے ناتا راجن قید وچ پورے ہو گئے۔ دونوں لکھ پڑھ نہیں سکدے سن پر انہاں نوں تامل نال پیار سی اتے اوہ ہندی حملے دے خلاف سن۔ ایس شہیدی نے  لہر  چلاون والیاں نوں نواں حوصلہ دتا۔ اخباراں وچ خبراں لگن لگیاں تے تامل مسلماناں وی ہندی حملے خلاف جسٹس پارٹی نال رل گئے۔ ایہہ سب 1938 تے اکتوبر 1939 وچ ہوندا رہیا۔ تامل زبان دے حق وچ عبدالقادر روتھر دی نظماں مشہور ہوئیاں۔مدراس اسمبلی دے مسلمان ممبر تقریر کردے ہوئے آکھیا کہ میں روتھر ہاں، مسلمان ہاں پر میری ماں بولی تامل ہے نہ کہ اردو۔ دو شہیدیاں ایڈا رنگ چڑھایا کہ اج وی چنائی میٹروپولیٹن  ڈویلپمنٹ اتھارٹی دے وچلے دفتر دا ناں  متھو تے ناتا راجن دے ناواں تے ہے۔ انہاں وکھالیاں وچ تامل برگیڈ دی 42 دناں دی مارچ بڑا اثر پایا جس وچ مقامی مسلم لیگ تے جسٹس پارٹی رلتی سن۔ 42 دناں وچ انہاں 234 پنڈاں  تے 60 قصبیاں دا دورہ کیتا تے 87 نکے وڈے جلسے کیتے۔ایہہ مارچ یکم اگست 1938 وچ شروع ہویا تے  ستمبر دے ادھ وچ مدراس اپڑیا جس بعد انہاں نوں پلس پھڑیچیا۔1938 وچ انگریزاں نوں بھرتیاں دین اتے ڈیفنس آف انڈیا ایکٹ 1915 وچ  فوجی بھرتیاں دی مخالفت کرن والیاں نوں گرفتار کرن  والا قنون پاس کروان  دی ترمیماں وچ کانگرس پیش پیش سی۔پر جداں یکم ستمبر 1939 نوں دوجی پردھان  جنگ شروع ہوئی   تے کانگرس ایس نوں نادر موقع سمجھیا اتے 29 اکتوبر 1939 نوں   صوبائی حکومتاں توں نکل آئے۔31 اکتوبر 1939 نوں مدراس وچ  گورنر راج آ گیا۔ تامل لہر والیاں ہن ہور زور لانا شروع کر دتا۔ گورنر اریس کائن  نوں تاملاں آکھیا کہ اوہ ہندی لازمی پڑھان والا حکمنامہ کینسل کرے۔ اخیر گورنر نے 21 فروری 1940 نوں اوہ حکمنامہ کینسل کر دتا۔ چیتے رہے کہ12 سال بعد 1952 وچ  وزیراعظم پاکستان خواجہ ناظم الدین ہوراں اردو نوں اکلی قومی زبان بنوان  دا اعلان کیتا  تے 21 فروری نوں ایس خلاف مشرقی بنگال وچ وکھالا ہویا، جس تے گولی چلاون نال  بنگالی پڑھیار مارے گئے پر  ایہو دن  نوں  نومبر 1999 وچ یونیسکو نے عالمی ماں بولی دیہاڑ دا ناں دتا۔ کسے اک زبان نال پیار کرن والا کدی دوجی زباناں نال ویر تے نفرت نہیں رکھدا پر جداں زباناں دی آڑ وچ سیاستاں رچائی جاندیاں جے تے پاڑ ودھدا ہے۔  

ٖFurther readings

https://www.thenewsminute.com/article/history-anti-hindi-imposition-movements-tamil-nadu-102983

https://publishing.cdlib.org/ucpressebooks/view?docId=ft5199n9v7&chunk.id=s1.4.21&toc.depth=1&toc.id=ch4&brand=ucpress

https://www.thehindu.com/features/metroplus/a-tradition-of-political-martyrdom/article6468939.ece

https://yellow.place/en/chennai-metropolitan-development-authority-chennai-india

https://www.un.org/en/observances/mother-language-day

https://en.wikipedia.org/wiki/Anti-Hindi_agitations_of_Tamil_Nadu#:~:text=The%20agitations%20involved%20several%20mass,of%20Hindi%20in%20the%20state.&text=The%20government%20responded%20with%20a,persons%20including%20women%20and%20children.