August 11 is celebrated here as a day of minorities and 174 years ago, on this day, the Multani governor who fought against the British occupation of the Lahore court was killed in the British custody. It may be the first under custody killinf after annexation of the Punjab (29 March 1849). He was in British captivity from February 1849 and was initially sentenced to death, later commuted to life imprisonment. His name was Dewan Mulraj, and unlike people like Gulab Singh, he did not compromise with the British. If you search for the siege of Multan on the internet, you will come across this story. Mulraj Chopra was arrested during the tenure of Lord Dalhousie, who implemented the Forward Policy, and he died in custody during Dalhousie's era. However, there is still a city in India named after Dalhousie.
During the siege of Multan, the biggest role among the local helpers who assisted the British against Mulraj was played by the Nawab of Bahawalpur, whose father, according to British officer Elphinstone, was part of our welcoming party in Kabul in 1809. However, father-son duo paid tribute (nazrana) to Ranjit Singh until 1833. When the British decided to stop water trade in the Sutlej and Indus rivers and ruined old sea port at the mouth of Indus, the Nawab of Bahawalpur got importance due to his territorial importance. Tricky Nawab assisted the British in occupying Sindh and Punjab, including the siege of Multan, where they supported Edward against Mulraj. Like Maharaja Patiala and Gulab Singh he played the bad role against the last independent Kingship, the Lhore Darbar. Now read it
The question is, why has the role of Multani resistance been forgotten? Is it because he was a non-Muslim, or because if they celebrated his day, the Nawab of Bahawalpur's accomplices would be exposed? The question is also for the writers and literary festival organizers of Multan: why don't they want to remember Mulraj Chopra? The British have left, but their accomplices are still standing guard
مول راج ملتانی،11۔اگست،نواب بہاولپورتے پنجابی مزاحمتاں
عامر ریاض
ساڈے ایتھے گیارہ اگست دا دن اقلیتاں دے دن پاروں منایا جا ندا ہے کہ ایسے دن،
اج توں 174سال پہلاں لہور دربار اوتے انگریزاں دے قبضے خلاف لڑن والا ملتانی صوبے دار
پورا ہویا سی۔اوہ فروری 1849توں انگریزاں دی قید وچ سی تے پہلے اوس نوں پھانسی دی سزا
دتی گئی تے پھیر عمر قید۔اوس دا ناں دیوان مول راج سی تے گلاب سنگھ ورگیاں دی بجائے
اوس انگریز نال سمجھوتہ نہ کیتا۔جے تساں انٹرنیٹ تے ملتان دا محاصرہ دی سرچ کرو تے ایس کہانی تیک اپڑن لگو گے۔مول راج
چوپڑا فارورڈ پالیسی دے پردھان لارڈڈلہوزی ویلے ہی گرفتار ہویا سی تے ڈلہوزی
دے دور وچ ہی اوہ دوران حراست مریا سی مگر اج وی انڈیا وچ
ڈلہوزی د ناں تے اک شہر ہے۔ملتان تے آل دوال جن مقامی ہرکاریاں مول راج خلاف انگریزاں
دا ساتھ دتا اوس وچ سب توں وڈا کردار نواب بہاول پور سی جس دا پیو بقول برٹش افسر الفنسٹون
کابل وچ 1809وچ ساڈے استقبالی جتھے وچ شامل سی۔مگر ایہہ پیو پتر1833تیک رنجیت سنگھ
نوں ٹیکس(ناج) دیندے رہے کہ فیر جداں انگریزاں ستلج تے دریائے سندھ وچ آبی تجارتاں
بند کرن دا فیصلہ کیتا تے نواب بہاولپور دی گڈی چڑھ گئی اتے انہاں سندھ
اور پنجاب تے انگریزاں دے قبضیاں وچ وی انگریزاں دا ساتھ دتا تے ملتان دے محاصرے وچ
وی مول راج خلاف ایڈورڈ دا پوچھل بردار سی۔لگدا ہے کیونجے ملتان دی تواریخ
لکھن والے زیادہ تر بہاولپوری نواباں دے پوچھل بردار سنتاں مارے ساون مل تے مول راج دا ناں وی نہیں لیندے۔مسلماناں توں
مول راج توں دور کرن لئی کئی انگریز لکھاری اج وی اوس نوں ”ہندو“ لکھن تے زور دیندے
جے۔شناختاں نال کھیڈنا انگریزاں نوں خوب آندا سی۔ جداں پہلی لہوردربارسلطنت برطانیہ
جنگ(1846) بعد انگریزاں کشمیر وکھرا کیتا تے کشمیر دے حاکم شیخ امام الدین گلاب سنگھ
نوں قتدار دین توں انکار کردتا سی تے نگریزاں لکھوایا ہے کہ امام
الدین دا پیو غلام محی الدین تے جلندھر وچ ذات دا موچی ہے۔
ملتان وچ گڑبڑاں اوسے دن شروع ہو گیاں سن جداں 29ستمبر1844نوں ساون مل دا قتل
ہویا سی۔شجاع دے قتل بعد انگریزاں نوں لگ رہیا سی کہ پنجابی، سندھی، افغان تے بلوچ
براہوی انہاں خلاف رل رہے جے۔ سندھ تے قبضہ کرن توں پہلے نویں وائسرائے’’ایلن برو‘‘ولوں پوٹنگر نوں حکم ملیا کہ سندھ
دے امیراں نوں خبردار کرن لئی خط لکھے۔سندھ دے امیراں نوں دھمکایا گیا کہ اوہ انگریزاں
نال کیتے معاہدیاں دا خیال کرن۔۔۔نیپئرلکھیا ہے کہ امیراں نے قلات دے براہویاں نوں
وی بھڑکایا ہے تے اوہ ہن اسلام دے نام تے ساڈے خلاف لڑن لئی اتاولے نیں۔حلانکہ ایس
اتحاد وچ
مہاراجہ پنجاب شیر سنگھ تے ساون مل بارے انگریز آپ منیندے سن۔
فیر ایہہ اسلامی جہاد کنج سی۔نیپئر ایہہ وی لکھیا ہے کہ نصیر تالپور نے لہور دربار
نوں پچھلے سال کہیا سی کہ تسی انگریزاں نوں کڈہن لئی ساڈی مدد کرو،افغان وی ایس عمل
وچ ساڈے نال ہون گے۔۔۔ میر پور داشیر محمد(تالپور) وی لہور دربار دے ملتان دے صوبیدار
ساون مل نال رابطے وچ ہے۔ایہہ وی لکھیا کہ بگٹی،مری وی اینہاں نال مل گئے نیں۔ساون
مل دے قتل بعد مول راج صوبیدار بنیا۔ مگر جداں مولراج نوں لگیا کہ لہور دربار وچ فیصلے انگریز کرن
لگے نیں تے
نومبر1847وچ گورنر ملتان مول راج لارنس
کول لہور آیا تے اوس دس دتا سی کہ برٹش سرکار جو ٹیکس لا رہی ہے اوس پاروں پنجاب وچ
صورتحال خراب ہے۔ایہو صورتحال لہور توں ہزارہ، پشور ہر تھاں سی۔اخیر لارنس ہوراں فیڈرک کوئیرےنوں ملتان
دا نواں ریذیڈنٹ بنایا تے سردار کہان سنگھ مان نوں ملتان دا نوں گورنر لادتا۔دو انگریزاں
نال نواں گورنر17اپریل نوں ملتان اپڑے،مول راج خود اقتدار انہاں حوالے کیتا مگر ملتان
دے لوکاںنوں ایہہ مداخلت پسند نہ آئی تے شہر وچ وکھالے ہوئے۔
دوانگریزافسراں نوں قتل کردتا گیا۔سب منیندے نیں کہ اوہ کوئی متھیا کم نہیں سی سگوں
شروع وچ مول راج وکھالیاں وچ رلیا وی نہیں سی۔مول
راج نوں ویلے نے لیڈر بنایا سی۔اک برٹش جنگی تریخ دان ہرنونایہہ گل منی ہے کہ ماملہ اگے نہ ودھدا جےرائل بنگال آرمی دے لیہ بیٹھے افسرایڈورڈ فوری
بدلہ لین دا فیصلہ نہکیتاہوندا۔مگر گل ودھ گئی۔ہشیار انگریز تریخ دان آئن ٹالبوٹ نوں وی ایہہ گل لکھنی پئی کہ جے انگریزاں
تے لہوردربار ڈھاون دا بھوت سوار نہ ہوندا تے ملتان د ے وقوعے نوں مقامی طور تے ڈھپیا
جا سکدا سی۔وار ہسٹورین صاف لکھیا کہ ایڈورڈ کول کجھ سپاہی سن اونہاں توں اڈپیسے لےکے لڑن
والے،کرایے دے سپاہی،زرپرست رلائے۔مگر اگلی ہی لین وچ ساڈا دھیان دوجے پاسے کرن لئی
لکھاری اینہاں دی قومیتی شناخت دسدے ہوئے لکھیا کہ اوس ترے سو افغان بھرتی کیتے سن۔پندرہ
سو بندے ڈی آئی خان توں کرنل کوٹ لینڈ لیایا۔ٹالبوٹ لکھیا ہے کہ ٹوانے وی مول راج خلاف
انگریزاں نال مل گئے تے نواب بہاولپور وی اپنے سپاہیاں نال ایڈورڈ دی
مدد لئی بہاولپور توں نکل پیا۔مولراج پہلے تے شجاع آباد جا کے ویریاں
نوں ڈکیا۔وسط جون تیک لڑائیاں جاری سن مگر ایس بعد مول راج پچھے ہٹ دا ملتان آکے قلعہ
بند ہوگیا۔باہر ایڈورڈ، کوٹ لینڈتے نواب بہاولپورتے ٹوانے سن۔ خوشونت سنگھ کھیا ہے
کہ ملتان وچ مسلماناں (پنجابی،پٹھان،بلوچ) قرآن پاک، ہندو شاستراں تے سکھاں گرنتھ تے
مول راج دی حمائیت دا حلف چکیا تے برٹش کیمپ تے وی حملہ کیتا۔ مول راج دے پیو ساون مل بلوچ مزاریاں نال معاہدے کیتے سن
اوس پاروں بلوچی وی مول راج نال سن۔انگریزاں لہور توں شیر سنگھ اٹاری والہ دی قیادت وچ فوج گھلی مگر
گل اودھوں چوڑ ہوئی جداں شیر سنگھ اٹاری والہ وی باغی ہوگیا تے ہزار وال پنجابی چتر
سنگھ دی قیادت وچ بغاوتاں کردتیاں۔ہن انگریزاں ملتان دا محاصرہ سخت کردتا تے بمبئی
توں وڈیاں توپاں تے فوج منگوا لتی۔مول راج افغان بادشاہ دوست محمد خان نال وی ربطہ
کرلتاجو پہلے ہی چتر سنگھ نال رابطے وچ سی۔معین باری لکھیا ہے کہ لہوروں فورس وسط اگست
بعد ملتان نیڑے سیتل دی مڑھی اپڑی۔منصوبہ بنیا کہ ملتان تے ترے پاسوں یکدم حملہ کرنا
ہے۔اک پاسیوں لہور دربار دی بچی کچی فوج، دوجے پاسیوں نواب بہاول پور داود پترے دی
فوج تے ٹوانے اتے تیجے پاسے ایڈورڈ تے کوٹ لینڈدی فوج ہو سی۔انگریزاں منادی کروائی کہ
ملتان شہر توں سب نکل جاو،کلکتے،شملے تے لندن وچ ہیجان طاری ہوگیا۔ٹالبوٹ لکھیا ہے
کہ ٹوانیاں مول راج توں گجرات تیک انگریزاں دی مدد کیتی سی تے1857وچ وی انگریزاں نال
سن۔اخیر دو جنوری 1849نوں انگریزاں ملتان ڈھا لتا تے22جنوری نوں مول راج نوں انگریزاں
پھڑیج لتا۔پنجاب تے انگریزاں دا قبضہ 29مارچ1849نوں ہویا۔مول راج تے دو نگریزاں دے قتل دا کیس چلایا۔ انگریز افسر لوگن
دا خط ریکارڈ تے ہے جس لکھیا کہ مول راج قاتل
نہیں لگدا۔ اوس نوں پہلے پھانسی تے پھیر عمر قید دتی تے1850وچ ڈلہوزی دے حکم تے اوس نوں بدنام زمانہ فورٹ ولئیم
(کلکتے) لے گئے۔گیارہ اگست نوں کہیا گیا کہ اوس نوں بنارس لیجایا جارہیا سی تے پیچیس
پاروں اوہ مر گیا۔ایہہ سال سی1851تے ہوورے زیر حراست موت دا پہلا وقوعہ ہوئے۔ سوال
تے ایہہ ہے کہ ملتانی مزاحمت دے ایس کردار نوں کیوں بھلا دتا گیا؟ کیہہ ایس لئی کہ
اوہ غیر مسلم سی یا پھیر نواب ٓآفبہاولپور دے پوچھل بردار جے اوس
دا دن منیندے تے نواب دی پشت پناہیاں ایکسپوز ہونیاں سن۔ملتان
دے لکھاریاں تے لٹریری میلے کروان والیاں توں
وی سوال ہے کہ اوہ مول راج چوپڑے نوں کیوں یاد نہں رکھنا چاہندے۔انگریز تے چروکنا جا
چکیا ہے مگر اوس دے پوچھل بردار اج وی پہرے دے رہے نیں،ہوورے
روز وار لوکائی وچ11اگست2025نوں چھپیا
