Bapsi Sidhwa Bandhara

 

Bapsi Sidhwa Bandhara 

11-August 1938...25 December 2024

وسیب تے وسنیک

پنجابی پارسی سلسلے،ونڈ اتے بیپسی سدھوا

عامر ریاض

سن 47 بعد ہولے ہولے پاکستان تے بھارت وچ مختلف یا اکوجہی وجوہات پاروں اسی سکولاں دی کتاباں وچ پنجاب دی ونڈ نہیں پڑھاندے، ایس دا ویروا نہیں کریندے، مجبوریاں وچ کیتے فیصلیاں نوں تفاخراں دا رنگ چڑھائے جو نسل اسی پیدا کر چکے اوہ ہندوتوا، جہاد تے خالصتان دی ڈونگریاں چکے پیسے تے طاقتاں نوں ''خدا'' منی بیٹھی ہے تے ونڈ یاد کروان والی بیپسی وی ٹر گئی ہے۔

لہور وچ پلی بڑی انگریزی ناول لکھاری بیپسی سدھوا 86 سال تے8 مہینے دی عمرے پورے ہو گئے۔ آپدے پارسی، زرتشتی پچھوکڑ پاروں انہاں دی اک پکی پہچھان سی اتے اوہ آپ نوں پنجابی پارسی لڑی دا پکھ منیندے سن۔انہاں دی لکھتاں وچ لہور مڈھلی تھاں رکھدا سی۔سن 47 وچ ہون والی پنجاب دی ونڈ توں پہلاں لہور وچ اینگلو انڈین برادری رہندی سی، لہور مزنگ چونگی تے مک جاندا سی کہ اگے کھیت سن تے اچھرہ تے ماڈل ٹاون جہے جزیرے وچ وچ سن۔مزنگ چونگی توں پہلے وارث روڈ تے اینگلو انڈین رہندے سن۔انہاں نوں گوریاں تے دیسیاں دا رلا کہنا غلط نہ ہوئے گا کہ انہاں وچ مسیحی وی سن تے پارسی وی، کجھ فری میسن وی سن جنہاں دے ''جادوگھر'' دی اک زمانے تیک بڑی دھم ہوندی سی جو کوئینز روڈ یعنی اج دی فاطمہ جناح روڈ تے سی پر ہن وزیراعلی پنجاب دے سیکریٹریٹ وچ گواچ چکا جے۔ایہہ پتہ نہیں کہ کس دا جادو کس تے چلیا ہے پرایہہ کہانی پھیر کسے ویلے لکھاں گا کہ ایہہ لکھت تے بیپسی تے پارسیاں بارے ہی ہے۔

 بیپسی ہوری 11 اگست 1938 نوں پشوتن (پی ڈی بھنڈارا) اتے تہمینہ ماما دے گھر جمی سی کہ پی ڈی بھنڈارا(جم 1899، موت 1961)نےسن 47 وچ مری بیوری دے شئیر خریدے سن اتے 1952 وچ پہلی آئین ساز اسمبلی دے ممبر وی بنے سن۔ میں اسمبلی ریکارڈ وچ مذہبی اقلیتاں تے دیگر مسلیاں بارے پی ڈی ہوراں دی تقریراں وی پڑھیاں جے ایس بارے وی کدی لکھاں گا۔ پی ڈی بھنڈارا دے والد سپین وچ جنگ دوران اکھ گنوا بیٹھے سن تے جنگ توں بعد اوہ اپنے پنڈ ''بھنڈار'' (موجودہ بھارتی صوبہ گجرات وچ) توں لہور شفٹ ہو گئے سن کیونجےاوس زمانے وچ لہور تگڑا شہر بن رہیا سی۔ پی ڈی ہوری تے لہور دے سن اتے مال روڈ تے انہاں دی شراب دی دکان وی سی پر انہاں دی بیوی کراچی دی سی جو رواج پاروں بچہ جمن نانکے پنڈ گئی تاں مارے بیپسی کراچی جمی سی۔ بچہ جمن بعد تہمینہ بیپسی نال لہور آ گئی۔

The Navjote is a ceremony where a child is given a sacred shirt (sudreh) and a sacred cord (kushti) to wear as a symbol of their religion. The child also performs the "Kusti Ritual" for the first time.Such ceremonies are adopted by later religions like baptism in Christianity. It is a public confession of your faith in, and commitment to, Jesus Christ. It is interesting that in all religions such ceremonies are plan at early age rather then at the age of maturity. 

 

بیپسی دے دو بھرا مینو تے فیروز سن کہ ایم پی بھنڈارا(مینو) تے ذولفقار علی بھٹو تے مشرف دور وچ ممبر اسمبلی وی رہے۔ بیپسی چند سال دی سی تے اوس نوں پولیو ہو گیا جس پاروں اوس گھر وچ ہی تعلیم لتی پر پنجاب دی دھرمی ونڈ نے 9 سال دی بیپسی تے بہوں اثر پایا کہ انہاں دی لکھتاں وچ ایہہ سب نظر آوندا ہے۔

 

پارسیاں تے فارسیاں نال دھرتی پنج دریائی دا سانگا مڈھ قدیم توں ہے کہ سائرس دی بادشاہت وچ ساڈی تھاواں وی شامل سن تے ایس دا مرکز بلخ تے خراسان سی۔ ایس بادشاہت نوں اسلام آون توں کئی سو سال پہلاں سکندر نے تھلے لایا سی کہ اوہ باختریاں خلاف مہماں پاروں ہی ایتھے آیا سی۔''قصہ سنجان'' وچ ایہہ تفصیلاں ملدیاں جے۔ یوریشن تجارتاں دے کنڈیاں تے جمے پارسیاں وچ کاروباری سمجھ وادھو سی پر قدیمی ہندو تے مسلم لٹریچر وچ انہاں دا ذکر اوکھے ہو کے ہی کیتا جاندا ہے۔انگریز دے ساڈی تھاواں تے قبضیاں بعد انہاں نوں اگے ودھن دے کیوں موقعے ملے ایس بارے کھوج جاری جے۔ماضی دی شان دے قصے ایس برادری وچ بہوں جے، طلسم ہوش ربا دا لکھاری وی انہاں نوں ''گبر'' لکھدا سی پر جداں بیپسی جمی تے ایہہ اک سکڑ چکیا دھرم سی۔

For further details click here: List of Zoroastrian states and dynasties

  

P D Bhandara (1899-1961), Bapsi Sidhwa (1938-2024) & Minocher Bhandara (1937–June 15, 2008),

1957 وچ کنیرڈ کالج لہور توں ڈگری لین بعد ہی 19 سالہ بیپسی بمبئی وچ ویاہی گئی پر ویاہ نہ چلیا تے مڑ لہور آگئی۔نوشیر ہوراں نال اوس دوجا ویاہ کیتا تے ایس توں بعد بیپسی لکھنا شروع ہوئی۔پہلا ناول اوس نویں نویں بنی پاک چین قراکرم سڑک تے سفر بعد ''برائڈ'' لکھیا تے دوجا سی ''کرو ائیٹر'' جو پارسیاں بارے سی۔آپدے انٹرویووچ انہاں دسیا کہ جداں علامہ اقبال دے پتر تے لہور ہائیکورٹ دے جج جاوید اقبال ایہہ لکھتاں ویکھیاں تے آکھیا کہ ''کروائیٹر'' فوری چھاپے چاڑھو، جاوید اقبال دے نال نال بانو قدسیہ تے اشفاق احمد وی بیپسی دا ساتھ دتا تے1978 دے سال کتاب دی مکھ وکھالی تے تعریفاں وی کیتیاں۔ کیونجے ناول وچ برادری بارے اندر دی گلاں وی سن تاں مارے ایس دا ردعمل وی آیا۔پر جداں ایہو ناول برطانیہ چھپیا اتے ایوارڈ ملے تے پاکستان وچ ایس دی مخالفتاں وی گھٹ گیاں۔ 

 

ہن بیپسی دا ہتھ کھل گیا تے 1988 وچ اوس ونڈ بارے آپدا مشہور ناول ''آئیس کینڈی مین'' لکھیا جس وچ اوس اک 7 سال دی پولیو زدہ پارسی کڑی دی اکھ نال ونڈ نوں وکھایا کہ کنج انگریزاں دی ہشیار پالیسیاں پاروں لمیرے چر توں رل مل رہن والے پنجابی ہندو، مسلم تے سکھ اک دوجے دے دوالے ہوئے، گلے کٹے، ریپ کیتے، لٹ مار رچائی۔پہلے اگ لائی جاندی ہے، بھانڈے نوں سیک دتا جاندا ہے کہ پھیر اک ویلے سب ابلن لگدا ہے، یکدم کجھ نہیں ہوندا ۔۔۔پنجابی زنانیاں تے بچے کنج ایس توں لنگے کہ ایہہ کہانی ''اک'' تے ''دو'' قومی بیانئیاں تے گھجی سٹ وی سی۔ بھارت وچ سرکاری پدر تے ایہہ پڑھایا جاندا سی کہ دنگے، ریپ سب مسلم لیگیاں تے مسلماناں کیتے، تھاپڑا دتا تے مطالعہ پاکستان دنگے فساداں نوں کانگرس،انگریزاں، ہندواں تے سکھاں دے کھاتے پاندا سی۔آئیس کینڈی مین والی کتاب ''کریکنگ انڈیا'' دے ناں نال 1991 وچ امریکہ تے پھیر بھارت وی چھپی تے رولا پئے گیا۔

سن 47 وچ جو پنجاب وچ واپری اوس دا باقی برٹش انڈیا نال کوئی جوڑ نہیں سی کہ ڈیٹا ویکھن نال ہی پتہ چلدا ہے کہ ایہہ انڈیا دی نہیں سگوں پنجاب دی ونڈ سی کہ 1941 دی مردم شماری پاروں 8 ڈویژناں تے 30 ضلعیاں دے پنجاب وچ مسلم 57 اعشاریہ اک، ہندو 22 تے سکھ 11 فیصدی سن پر لہور اک کاسموپولیٹن شہر سی جتھے کارویہار ہی نہیں سگوں ادب، آرٹ، فلم سب پاروں چڑھتل سی پر پنجاب دی دھرمی ونڈ نے سب برباد کردتا. 

  

بیپسی نوں ایس ناول بعد 1991 وچ پاکستان وچ ستارہ امتیازوی دتا گیا۔پر ہن بیپسی امریکہ جا چکی سی کہ 1986 وچ انہاں نوں ہارورڈ وچ فیلوشپ ملی سی، 1993 وچ اوس ''امریکن بریٹ'' ناول لکھیا جس وچ امریکی چال ڈھال وی سی تے امریکہ وسن والے پارسی وی۔1998 وچ آئیس کینڈی مین یعنی کریکنگ انڈیا تے دیپا مہتہ نے فلم ارتھ بنائی جس وچ عامر خان تے شبانہ عظمی کم کیتا۔2001 وچ انہاں ناول ''اومنی بس'' لکھیاں تے 2006 وچ انہاں لہور تے لکھیاں لکھتاں والی کتاب ایڈیٹ کیتی۔2006 دے سال ہی ناول ''واٹر'' لکھیا تے ایس تے وی فلم بنی۔2010 وچ جداں میں ریڈنگز، لہور نال پبلشنگ سیکشن ہیڈ کر رہیا ساں تے اسی بیپسی دی ساری کتاباں دے پاکستانی ایڈیشن چھاپے،بیپسی نے باہروں ناول چھپوان دے نال نال پاکستان دے رائٹ اپنے کول رکھے سن، ہورے اوہ اپنی لکھتاں لہوروں چھپوانا چاہندی ہی سی۔اگلے ورہے ''کروائیٹر'' دا اردو ترجمہ ملیا، اوس نوں سدھا پدرا کرن بعد 2012 وچ چھاپیا۔بیپسی دے وسیلے نال ہی رتی کوپر تے پیرن بوگا نال وی ملیا ایہ دونوں بہناں بیپسی دی سہلیاں سن تے بیپسی تے دوناں دے والد اک دوجے دے پکے سجن سن۔ رتی تے پوری ہو چکے جے کہ مینو تے پی ڈی ہوراں دی کجھ فوتواں پیرن ہوراں ہی مینوں کجھ دن پہلے دتیاں۔

اپریل 2013 وچ اک انٹرویو وچ بیپسی ونڈ سن 47بارے گل کررہی سی تے انٹرویو کرن والے کہیا کہ ونڈ مڑ تے نہیں ہوئے گی؟ لگدا ہے پاکستان کسی خطرناک رستے ول ٹر رہیا ہے تے بیپسی جواب دتا سی'' رب نہ کرے، مینوں کسے دسیا تے نہیں پر میری اپنی ایہہ تھیوری ہے کہ جداں وی دھرتی ٹٹدی ہے تے بڑا زیادہ خون خرابہ ہوندا ہے۔ رب معاف کرے،جے بلوچستان یا فرنٹئیر باقی ملک توں وکھرا ہویا تے لازمی طور تے بہوں خون خرابہ ہوئے گا۔ مینوں پتہ نہیں ایہہ کس پاسے جائے گا مگر تواریخ اینج ہی چلدی ہے''۔سن 47 بعد ہولے ہولے پاکستان تے بھارت وچ مختلف یا اکوجہی وجوہات پاروں اسی سکولاں دی کتاباں وچ پنجاب دی ونڈ نہیں پڑھاندے، ایس دا ویروا نہیں کریندے، مجبوریاں وچ کیتے فیصلیاں نوں تفاخراں دا رنگ چڑھائے جو نسل اسی پیدا کر چکے اوہ ہندوتوا، جہاد تے خالصتان دی ڈونگریاں چکے پیسے تے طاقتاں نوں ''خدا'' منی بیٹھی ہے تے ونڈ یاد کروان والی بیپسی وی ٹر گئی ہے۔

روزوار لوکائی وچ ایہہ آرٹیکل دسمبر دی 31 نوں چھپیا سی یعنی2024 دے اخیری دن۔ 

 

Some interesting things of Bapsi

Dr. Sidhwa's father-in-law, was a freedom fighter and as a child her husband grew up as interacting with popular leaders of the time, including Nehru, Jinnah, and Gandhi.

whenever the earth breaks — this is my theory, nobody else has told me this — there is a lot of bloodshed. God forbid if Balochistan or the Frontier is separated from the rest of the land, there will definitely be bloodshed. I don’t know how it goes, but history plays out that way.

Interview of Bapsi (vedio)

Bapsi Sidhwa talk Nov 2020

In conversation with Bapsi Sidhwa