Interview with Aysha Jalal 

This interview is aired at 21st February 2025 in Punjabi radio program Lok Lhar. 

Click and listen the Interview of Aysha Jalal

Colonial powers and their opponents exploited religion as a tool against each other, revealing that the true issue lies not with faith or spirituality, but with the politicization of religion. The real concern is the rise of Political Islam or Hindutva etc, where religion is used to serve political agendas. However, it's often observed that people mistakenly target spirituality or faith instead of deconstructing the underlying politics.

It's essential to distinguish between radicals and revolutionaries. While every revolutionary is indeed radical, not every radical is necessarily revolutionary. This nuanced understanding is crucial in navigating the complex dynamics of religion, politics, and social change

انگریزاں تے انگریز مخالفاں، سب نے دھرم نوں ورتیا۔

انگریز دے بنائے ظالمانہ ریاستی قوانین نوں انڈیا، پاکستان تے بنگلہ دیش ہر تھاں جاری رکھیا گیا کیونجے اشرافیہ نوں ایہہ سوٹ کریندا ہے۔ایس دے ذمہ وار سب حکمران جے۔ بھارت وچ مسلسل جمہوریت رہی مگر نہرو دے دور توں ہی ریاستی ظالمانہ قوانین دا ورتارا کیتا گیا حتاکہ انڈین آئین انہاں قوانین نوں تحفظ دیندا ہے۔

لکھنو پیکٹ(1916) پاروں بنگالی تے پنجابی مسلماناں نال بہوں زیادتی ہوئی تے علامہ اقبال اس خلاف آواز اٹھائی۔

انگریزاں نے مذہب نوں نرا ''شناخت'' تک محدود کردتا حلانکہ مذہب دا پیغام ایس توں بہت گہرا ہے اتے اسی اج انگریزاں دے جاون دے 77 سال بعد وی ایس وچ پھسے ہاں۔

انگریزاں پنجابی زبان نوں مارن دی بہوں کوشش کیتی مگر اوہ ایس نوں مار نہ سکے۔ پنجابی زبان بغیر ریاستی تھاپڑے دے اج وی ساڈے ایتھے زندہ ہے

What Aysha Jalal said about Language narrative & the resilience of Punjabi

Among her books are:

Partisans of Allah: Jihad in South Asia, (Cambridge: Harvard University Press, 2008)

Self and Sovereignty: Individual and Community in South Asian Islam since c.1850s (London and New York, Routledge, 2000; Delhi: Oxford University Press and Lahore: Sang-e-Meel, 2001)

Modern South Asia: History, Culture, Political Economy, joint author with Sugata Bose second edition. (London: Routledge, 2004, Delhi: Oxford University Press, 2004)

Nationalism, Democracy and Development: State and Politics in India, joint editor with Sugata Bose, joint author of introduction and author of article Exploding Communalism (Delhi: Oxford University Press, 1997)

Democracy and Authoritarianism in South Asia: a Comparative and Historical Perspective (Cambridge: Cambridge University Press, 1995 in hardcover and paperback; Indian edition by New Delhi: Foundation Books, 1995; and Pakistani edition by Lahore: Sang-e-Meel, 1995) The State of Martial Rule: the Origins of Pakistan's Political Economy of Defence (Cambridge: Cambridge University Press, 1990); Pakistani hardcover and paperback editions by Lahore: Vanguard Press, 1991; Indian hardcover edition by New Delhi: Foundation Books, 1992

 

What Aysha Jalal said about Language narrative &  the resilience of Punjabi 

What was the colonial language policy, and why did colonial rulers manipulate religion and languages to serve their interests? How did they exploit dialects and scripts to divide and conquer? Moreover, why are our dictionaries often inaccurate and misleading? Despite their efforts, colonial powers failed to eradicate Punjabi, a testament to the language's resilience. In a fascinating conversation, historian Ayesha Jalal shared her insights on the complex dynamics of language and colonialism. This article presents her perspective on languages, and I will soon share a link to the full interview, offering a more in-depth exploration of this critical topic. The persistence of colonial narratives in our language policies and the complicity of our elite and policymakers raise important questions, highlighting the need for a nuanced understanding of our linguistic heritage.

The article is published in the Punjabi Daily Lokaai

وسیب تے وسنیک

پبجابی تے لسانی چکراں بارے گلاں عائشہ جلال دیاں

عامر ریاض

مادری زباناں دے حوالے نال 21 فروری عالمی پدر تے منایا جاندا ہیگا کہ جس وچ سانوں تاملاں تے بنگالیاں دا شکرگذار ہونا چاہیدا ہے جنہاں 1938 توں 1940 درمیان مدراس (ہن چنائی) وچ ہندی تے کانگرس اتے 1952 توں 1956 درمیان مشرقی بنگال وچ اردو تے مسلم لیگ خلاف جدوجہداں کیتیاں، دوناں لڑائیاں وچ 21 فروری دا دن پردھان سی کہ 1999 وچ 21 فروری تاں مارے اقوام متحدہ نے عالمی ماں بولی دیہاڑ قرار دتا۔

 زباناں نوں سٹیٹ کرافٹ وچ ورتن دا ویلہ 19ویں صدی دا پہلا ادھ ہے۔ ۔1833 وچ دلی تے پراں دی تھاواں سنے بنگال وچ انگریز حاکماں ''فارسی مکاو، انگریزی لاو تے ساڈی زباناں، لہجیاں تے لپیاں(رسم الخطاں) نال کھیڈو'' پراجیکٹ دی بنیاداں رکھیاں تے 1843 بعد ایہو پراجیکٹ سندھ اتے 1849 بعد پنجاب سنے کشمیر، خیبرپختونخوا تے بلوچستان چلایا۔پچھلے دناں میں عالمی پدر تے منی پرمنی تریخ دان اتے کشمیری پچھلگ پنجابن عائشہ جلال ہوراں دا انٹرویو کیتا جنہاں دی جنوبی ایشیائی مسلماناں بارے اک نویں کتاب وی آئی ہے۔عائشہ ہوراں دا پورا انٹرویو تے ریڈیو مست ایف ایم 103 وچ اپنے پروگرام ''لوک لہر'' وچ چلاواں گا تے اپنے بلاگ ''پنجاب پنچ'' تے وی رکھاں گا پر ایتھے اوس دا زباناں بارے حصے دے رہیا ہاں۔ایس وچ پنجابی زبان دی گل ہے اتے ڈکشنریاں دے گھاٹیاں دا تذکرا وی ہے۔سیکولرازم، اربن تے ریڈیکل ازم دے ترجمعیاں بارے وی گل ہے۔گل بات ایتھوں ہی شروع ہوئی جداں میں پچھیا کہ تسی پنجابی بولدے ہو، انہاں کہیا ''بولدی تے ہاں پر زیادہ چنگی نہیں بولدی، اوس وچ روانگی نہیں ہے۔ساڈے ماپیاں سکھایا ہی نہیں سی۔آپ اوہ اک دوجے نال پنجابی بولدے سن تے ساڈے نال اردو۔سمجھ تے مینوں ساری پنجابی آندی ہے''۔ میں پچھیا کہ اک تریخ دان ہو پاروں تسی ایس گل بارے کیہہ سمجھدے ہو، عائشہ ہوراں پلٹ کے آکھیا ''میں سمجھدی ہاں کہ ساڈے نال بہوں زیادتی ہوئی ہے۔میں سمجھدی ہاں کہ بچیاں نوں کنڈر گارڈن توں 5ویں تیک پنجابی وچ پڑھانا چاہیدا ہے۔پھیر آرام آرام نال اردو پڑھا لو۔ انگریزی نوں ذریعہ تعلیم دی زبان نہیں ہونا چاہیدا۔اوس نوں اک لینگوئچ وانگ پڑھانا چاہیدا ہے۔ہن دیکھو اسی گونگلو کہندے ہاں پر سکول وچ اوہ شلجم ہو جاندا ہیگا۔بچے نوں کنج سمجھ آئے گی۔پنجابی وچ سکھاون گے تے زیادہ بہتر ہوئے گا، اوہ آسانی نال سمجھ جائے گا۔بچہ پہلے دن توں ہی بیگانگی دا شکار ہو جاندا ہے۔ماپے تے پنجابی ہی بول رہے ہوندے جے''۔جداں پچھیا کہ ایہہ کنج ہویا تے انہاں کہیا ''اردو نوں انگریزاں بہوں اگے کیتا فورٹ ولئیم کالج راہیں، اک ہی زبان نوں ونڈ کے اردو ہندی بنائی۔پنجاب وچ جداں انگریز راج آیا (1849 بعد) تے اوہ ایہہ نہیں چاہندے سن کہ انہاں دے افسر اک نئی زبان (پنجابی) سکھن۔اوہ تے پنجابی زبان نوں باسٹرڈ(حرامی) زبان کہندے سن۔اتے اوہ سمجھدے سن کہ پنجابی مر جائے گی۔انہاں دا پنجابی بارے ایہہ خیال غلط ثابت ہویا۔ میری اک پڑھیار(سٹوڈنٹ) فارینہ میرہے، اوس پنجابی بارے بہوں ودھیا کم کیتا تے اوس دی کتاب چھپی ہے۔ اوس لکھیا کہ کنج پنجابی زبان ریاستی تھاپڑے توں بغیر اج وی زندہ ہے۔ہن تے سب پنجابی زبان دے ڈکشن تے گہرائی نوں منیندے جے''۔ عائشہ ہوراں اردو بارے گل کردے ہوئے کہیا'' اردو دا فارسی توں تعلق جد تیک تگڑا رہیا اوس وچ اوریجنیلیٹی سی''۔ پاکستان وچ مادری زباناں نوں دیس نکالا دین بارے گل کردے ہوئے عائشہ جلال کہیا '' ساڈی حکمران اشرافیہ نوں بنی بنائی ریاست لبھ گئی سی تے انہاں اپنی سہولت لئی اوہی کچھ جاری رکھیا۔۔۔دکھ دی گل تے ایہہ ہے کہ ایڈے دہاکے لنگھن بعد وی اسی ایس مسلہ نوں حل نہیں کر سکے''۔انگریز دور بارے گل کردے ہوئے انہاں لپیاں بارے آکھیا، ''سارا جھگڑا رسم الخطا ں دا سی۔ہندی اردو وچ سب توں وڈا جھگڑا لپی دا سی، دیوناگری لپی وچ لکھی زبان نوں ہندی کہیا تے فارسی لپی وچ لکھی اوسے زبان نوں اردو رکھیا گیا۔ سرسید ہوراں تجویز دتی سی کہ بچیاں نوں دوناں لپئیاں وچ پڑھایا جائے۔اج وی امریکہ وچ ہاورڈ، کولمبیا یونیورسٹیاں وچ بچیاں نوں ایہہ دونوں رسم الخط سکھائے جاندے جے، ایہہ الگ گل ہے کہ بہوں سارے بچے دیوناگری نوں بہتر رسم الخط سمجھدے ہوئے اوس نال جڑدے جے کیونجے اوس وچ  زیادہ کم ہویا ہے۔ساڈا اردو رسم الخط دیوناگری دے مقابلے وچ زیادہ اوکھا ہے۔

 پنجاب تے قبضے بعدوں انگریزاں پنجابی نال وی ایہو کیتا مگر پنجابی نوں صرف گرمکھی لپی وچ لایا جو بہت غلط حرکت سی۔ پنجابی مسلمان تے اج وی پنجابی بول رہے جے، ریاست دا تھاپڑا تے نہیں پر پھیر وی فارسی لپی وچ پنجابی کتاباں کجھ نہ کجھ چھپ رہیاں جے۔ انگریز پنجابی زبان نوں مارنہیں سکے۔

ونڈ توں بعد تے دلی وی پنجابی شہر بن گیا۔پنجاب تے قبضے بعد انگریزاں نے پنجابی نوں بہوں تھلے لایا، ہینا کیتا پر پھیر وی پنجابی چلدی رہی۔ میں تے اپنے دوستاں نوں کہندی ساں کہ پنجاب وچ ایہہ اردو ہندی تے آپس وچ لڑدے سن پر جداں اک دوجے نوں ملدے سن تے گل پنجابی وچ کردے سن''۔  ہندوستانی دی تھاں ہندی دی لہر چلاون والیاں بارے گل کردے ہوئے انہاں کہیا ''ہندی دی لہر 1869 توں شروع کیتی پر ایس لہر نوں چلاون والے کئی پردھاناں نوں آپ دیوناگری لپی لکھنی نہیں آندی سی۔اک وڈی مثال لالہ لاجپت رائے دی سی جس 1920 وچ دیوناگری سکھی'' (لالہ جی 1928 وچ پورے ہوئے سن)۔ میں پچھیا کہ جداں اسی ڈکشنریاں وچ مطلبی ترجمے کر دیندے ہاں تے اوہ لمیرے چر تیک سانوں گمراہ کردے رہندے جے۔اک پردھان مثال سیکولرازم دی ہے جس دا ترجمہ لادینیت کیتا گیا، اینج ہی انگریزی لفظ نیشن ہے  جس دا اردو ترجمہ قوم کیتا گیا پر انگریزاں دے لٹریچر وچ ذاتاں جنج جٹ، ارائیں وغیرہ لئی وی قوم ورتیا گیا، پیشیاں لئی جنج لوہار، ترکھان قوم ورتیا گیا، قومیتاں جنج پنجابی، بنگالی لئی وی قوم ورتیا گیا، پھیر وطنی ریاستاں جنج پاکستان، بنگلہ دیش، بھارت بن گئے تے انہاں لئی وی قوم ورتیا جاندا ہے۔انگریزی وچ اربن تے روررل ورتیا جاندا ہے تے اربن دا ترجمہ  ''شہری'' کردے ہاں تے رورل دا دیہاتی پر سٹیزن دا ترجمہ وی ''شہری'' ہی کیتا جاندا ہے جس توں تاثر ایہہ ملدا ہے کہ ملک دے مالک شہری نرے اوہی جے جو شہراں وچ رہندے جے۔ ریڈکل دی ٹرم اج کل بہوں پرچلت ہے پر اوردو وچ ریڈیکل تے ریولوشنری دوناں دا ترجمہ انقلابی ہے۔ اج جداں ریڈیکلزم خلاف گل ہو رہی ہے تے انگریزاں خلاف کیتی جدوجہداں نوں وی غلط سمجھن دا تاثر ابھردا ہے۔ ایس تے عائشہ جلال نے لفظالی دے ورتارے تے ترجمے نوں بہون دھیان نال کرن دی گل کیتی۔انہاں کہیا '' قوم اک بہوں لوز ٹرم ہے، ترجمہ کردے ہوئے بڑا سوچنا چاہیدا ہے۔جے اجہے ترجمے ڈکشنریاں وچ ہن تے ڈکشنریاں نوں اپ ڈیٹ کرن دی لوڑ ہے۔  اینج ہی انگریزاں خلاف چلن والی بہوں ساری لہر تے آئینی جدوجہد سی تے اوس نوں ریڈیکل آکھ کے رگیدنا غلط ہے۔ ریڈیکل اوہ وی ہے جو نرا اقتدار بدلنا چاہندا ہے تے ریڈیکل اوہ وی ہے جو پورا نظام ہی بدلنا چاہندا ہے ایسے لئی اوہ ریڈیکل جو نظام بدلنا چاہندا ہے اوس نوں انقلابی کہندے جے۔ جے تسی ریڈیکل کہندے ہوئے انقلابی نوں رگیدو گے تو اوہ غلط ہوئے گا۔ جے تسی ریڈیکل تے انقلابی دا اک ہی ترجمہ کردے ہو تے اوہ کم خراب کردا ہے۔ہن بنگلہ دیش وچ حسینہ خلاف رجیم چینج ہویا، اوس نوں انقلاب کہنا تے غلط ہے، نظام تے اوہی ہے۔ ساڈے ایتھے وی اقتدار دی لڑائی اجکل جاری ہے تے اقتدار دی تبدیلی دی لڑائی نوں انقلابی لڑائی کہیا جا رہیا ہے۔مسلہ ایہہ ہے کہ سانوں لوز ترجمے نہیں کرنے چاہیدے۔ہن جنج سیکولرازم دا ترجمہ لادینیت کیتا تے اوس پورا مہاندرا ہی الٹ دتا۔انگریزی ٹرم اتھیسٹ دا ترجمہ دہریت ہے جو مذہب دے خلاف ہی ہے پر سیکولرازم تے مذہب دے خلاف نہیں۔ یورپی سیکولرازم دی لہر دیکھ لو، والٹئیر پادریوں دے خلاف سی، مسیحت یا مذہب دےخلاف نہیں سی۔ اک گمراہ ترجمے جدیدیت خلاف کڈا پواڑا پایا۔ہن انگریزاں دے جاون بعد ساڈا ایہہ کم سی کہ اسی ایسے مسلیاں نوں سدھا کردے،

Election manipulation: Many Times they use defeat but sometime they use victory (Jugto Front , RTS & Form47)

 

Election manipulation: Many Times they use defeat but sometime they use victory

(Jugto Front , RTS & Form47)

Election manipulation can take many forms, sometimes using People's victory too. A classic example is the 1954  Jugto Front victory, hailed as a triumph for the Bengali people, but conveniently aligning with Karachi's interests due to US support for Bogra and opposition to the Nazimuudin group within Muslim League. Ironically, a key figure in the Jugto Front was a sitting federal minister from Bogra's government. Despite 70 years passing, many still fail to grasp the underlying dynamics and failed to deconstruct the myth of People's victory or popularity.  

Fast-forward to 2017, when major parties like PML(N), PTI, and PPP united to pass the historic Election Act, aiming to curb electoral interference and establish an independent Election Commission. However, over the past seven years, partisan interests have compromised this progress, prioritizing political grandstanding over genuine reform. Still the issue is election reforms not the re-election. 

وسیب تے وسنیک

مینڈیٹ ''چوری'' دا پہلا سال؟ مارو سجی، وجے کھبی

عامر ریاض

پنجاب وچ ہون والے ''جھرلو'' الیکشن (1951)، بنگال وچ جگتو فرنٹ دی ''فتح''،1970 دی چوناں دے رزلٹ نوں منن دا انکار، 1990 دی اسلامی جمہوری اتحاد دی ''فتح''، 2018 وچ آرٹی ایس بیٹھاون دا ''فیض'' ایہہ سب چیتے رکھدے ہوئے ہی اگےے دا رستہ لبھے گا۔نرا میڈیٹ چوری دی گردان نال ککھ نہیں ہونا۔

مساں مساں کر کے 2017 وچ بڑی سوچ بچار بعد الیکشن ایکٹ بنایا گیا جس وچ پیپلزپارٹی، پی ٹی آئی تے مسلم لیگ ن سب شامل سن۔پر شفاف الیکشن دا مطلب سی کہ مداخلت کرن والیاں دی چھٹی کہ ایس پاروں جو کجھ 2017 توں 2024 تیک ہویا اوس وچ ایس گل دا دھیان رکھیا گیا کہ بس الیکشن کمیشن آزاد ہو کے وی متنازعہ ہی رہے۔

سال پہلاں ملک وچ الیکشن ہوئے سن تے پی ٹی آئی الزام لایا سی کہ ساڈے نال دھرو ہو گیا پر نال نال ایہہ وی کہیا کہ ایہہ دھرو یا دھاندل ترے صوبیاں وچ ہویا ہے اتے جتھے اسی جتے ہاں اتھے دھاندل نہیں ہوئی۔ پی ٹی آئی دے نویں، پرانے میڈیائی سہولت کار وی بڑی ڈھٹائی نال ایہو راگ ''درباری'' سال توں وجا رہے جے۔سال بھر وچ ہن پی ٹی آئی دے کئی آگو ایہہ گل من چکے جے کہ 2018 وچ اسی وی اینج ہی اقتداری ہوئے ساں پر ایہہ منن وچ ہلے ویلہ لگے گا کہ 2024 وچ وی صوبہ خیبرپختونخوا وچ اوہ اونج ہی فارم 47 نال اقتداری کروائے گئے جے جنج اوہ باقیاں تے الزام لا رہے جے۔ اصل وچ ایہہ 2017 توں چلدا ایجنڈا ایہو ہے کہ جس الیکشن ایکٹ نوں پی ٹی آئی، پیپلزپارٹی تے مسلم لیگ ن رل مل پاس کیتا سی اوس نوں رگیدیا جائے کہ شفاف الیکشن لئی ہون والی قنون سازیاں وچ رلتی پارٹیاں، انہاں دا متھیا قنون اتے الیکشن کمیشن سب ٹارگٹ سن۔پہلے اک نوں تھاپڑا، پھیر دوجے نوں، پھیر ہورے کسے تریجی پارٹی نوں، خیر، ہن الیکشن دا سال پورا ہون تے اک این جی او ''پتن'' رپورٹ کڈی پر ایس ''این جی او'' دے پردھان اوہی جے جو ڈکٹیٹر مشرف دے ایوبی طرز دے ہشیار ادارے نیشنل ریکنسٹرکشن بیورو(این آر بی) دے حمام دستے سن اتے انہاں انگریزی اخبار وچ مشرف دے جعلی ریفرنڈم نوں وی ''شفاف'' قرار دتا سی۔ ایہو نہیں انہاں تے 2018 نوں وی شفاف کہیا سی کہہ ایس پچھوکڑ والیاں دی رپورٹاں تے گل نہ ہی کرئیے تے چنگا ہے۔ پاکستان وچ الیکشن پہلے دن توں دھاندل زدہ رہے پر ایہہ وی حقیقت ہے کہ77 سال وچ الیکشن دھاندل نوں ڈکن لئی وی بہوں کم ہویا ہے۔ پاکستان دا پہلا الیکشن مارچ 1951 وچ پنجاب وچ ہی ہویا سی جس وچ ملک دے عارضی دارالحکومت کراچی بیٹھ کے طے کیتا گیا سی کہ لہور، لیل پور، ملتان، گوجرانوالہ، سیالکوٹ وغیرہ وچ کون کون کامیاب ہوئے گا۔لیاقت سرکار نے مرضی دی حکومت بناون لئی پہلے تے پنجاب وچ ممدوٹ حکومت تے کرپشن دے استرے نال وار کیتا تے حکومت توڑدے ہوئے دو سال پنجاب وچ گورنر راج لایا۔ ایس تے وی کراچی بیٹھے افسراں دی تسلی نہ ہوئی تے انہاں الیکشن توں اک دن پہلاں اک جعلی سازش دا انکشاف کیتا جو دو دھاری تلوار سی۔ لیاقت سرکار نوں پنجابی بنگالی اتحاد توں ڈر سی کہ حسین شہید سہروردی تے میاں افتخار ممدوٹ رل کے لیاقت سرکار خلاف الیکشن لڑ رہے سن۔آزاد پاکستان پارٹی والے میاں افتخارالدین وی لڑ رہے سن جنہاں نال بعد وچ کہلائے بابائے سوشلزم شیخ رشید، محمود الحق عثمانی، محمود علی قصوری، شیخ رفیق سنے کئی لوک وی سن۔ چیتے رہے کہ اس زمانے وچ ووٹراں دی لسٹاں وی نہیں ہوندیاں سن تے پارٹیاں نوں انتخابی نشان وی نہیں ملدے سن کہ بس رنگاں تے گذارے چلدے سن کہ برٹش دور توں الیکشن اینج وینج ہی ہوندا سی۔ملک بنن بعد انڈیا تے پاکستان بالغ رائے دہیاں دا بندوبست من لتا پر جنہاں ایس لئی سسٹم بنانا سی اوہ تے سیاسی گیماں وچ رجھے سن۔ ہر 21 سال یا ودھ دا پاکستانی ووٹ پا سکدا سی پر کوئی پکا سسٹم نہ ہو پاروں سب کجھ بیوروکریسی دے ہتھ وچ سی۔الیکشن کمیشن تے پہلے آئین 1956 پاروں بنیا سی کہ تسی سوچ سکدے ہو کہ بیوروکریسی 1951 دی پنجاب وچ ہون والی چوناں وچ کڈی انی پائی ہوئے گی۔ایس توں بعد صوبہ سرحد(ہن خیبرپختونخوا)، سندھ تے بنگال وچ الیکشن ہوئے، بلوچستان تے ہلے صوبہ بنیا ہی نہیں سی۔ہر تھاں ووٹراں دی لسٹاں نہیں سن۔ 1954 وچ مشرقی بنگال دی چوناں توں پہلاں دسمبر 1953وچ جگتو فرنٹ بنیا جس وچ عوامی مسلم لیگ دے حسین شہید سہردوری، نظام اسلام پارٹی دے مولوی اطہر علی، کرشک پرچا پارٹی دے اے کے فضل الحق پیش پیش سن۔سہروردی اوس ویلے محمد علی بوگرا دی سرکار دے وزیرقانون سن۔ پاور پالیٹکس دے گھمے پاروں محمد علی بوگرا تے خواجہ ناظم الدین دے مسلم لیگی گروپاں وچ اقتداری لڑائی سی جو جگتو فرنٹ بنن نال ترے مونہی لڑائی وچ بدل گئی۔مشرقی بنگال دا وزیراعلی نور امین وی کراچی دی مرضیاں خلاف خواجہ ناظم الدین نال سی جس نوں اک طالب علم ہتھوں ہروایا گیا۔ چیتے رہے کہ کجھ مہینے پہلاں خواجہ ناظم الدین نوں اینٹی احمدی لہر دی آڑ وچ اقتدار توں کڈہیا گیا سی۔الیکشن رول نہ ہون پاروں چوناں دے فیصلے تے بیوروکریسی ہتھ وچ سن کہ انہاں جگتو فرنٹ نوں اینج جتاوایا کہ سٹیبلشمنٹ مخالف وی ایس نوں ''عوامی فتح'' سمجھدے رہے تے کئی تے اینج دے اینکر، دانشور جے جواج وی اوس ''چکری فتح'' دا ڈھول وجاندے جے۔ اینج کراچی پردھان سٹیبلشمنٹ اک تیر نال دو شکار کیتے تے الیکشن شفاف ہون دا تاثر وی لتا تے ناظم الدین ٹولے نوں بغیر فاتحہ دفنا دتا۔اے کے فضل الحق نوں وزارت اعلی ملی اتے سہروردی تے مرکزی وزیر ہی سی۔نرے 56 دن بعد اے کے فضل الحق دی وی چھٹی کرادتی مگر سہردوری ہوری پہلی آئین ساز اسمبلی توڑن تے ون یونٹ بناون وچ سرکار دے نال ہی رہے۔وڈی یعنی عالمی پدر تے سیٹو سینٹو وچ پاکستان دی حاضریاں دا ویلہ وی ایہو جے۔ایہہ ساری گل مینڈیٹ مینڈیٹ کرن والے پجاریاں نوں دسنی ہے جو 2018 وچ وڈی دھاندل تے آر ٹی ایس بٹھاون دے ''فیض'' پاروں مقبول کہلائے تے اقتداری ہوئے تے اج اوہ اک صوبے وچ ڈھیر اکثریت لین باوجود باقیاں نوں فارم 47 دی حکومت آکھدے جے۔ جداں میں لیفٹ دے رسالے عوامی جمہوری فورم لئی سندھی لیڈر رسول بخش پلیجو دا انٹرویو 2007 وچ لتا تے انہاں دسیا کہ میری فاضل راہو نال ملنی اوس ویلے ہوئی جداں انہاں 1969 دے سال ایس مطالبے تے لہر چلائی کہ ووٹر لسٹاں نوں سندھی وچ دیو تاں عام سندھی انہاں لسٹاں نوں پڑھ سکے۔ بھٹو حکومت وچ پہلی وار شناختی کارڈ بنن لگے تے ووٹر لسٹاں کجھ بہتر ہوئیاں پر 1980 دے دھاکے وچ جعلی شناختی کارڈاں دا بھنڈار ویکھیا کہ جو 90 دے دہاکے الیکشن جتن دا پردھان پتھیار سی۔ غریباں تے بے وطنیاں (افغان مہاجراں) دے جعلی شناختی کارڈ چلدے رہے کہ نادرا بنن بعد (2002) ایہہ رکیا نہیں۔ مساں مساں کر کے 2017 وچ بڑی سوچ بچار بعد الیکشن ایکٹ بنایا گیا جس وچ پیپلزپارٹی، پی ٹی آئی تے مسلم لیگ ن سب شامل سن۔پر شفاف الیکشن دا مطلب سی کہ مداخلت کرن والیاں دی چھٹی کہ ایس پاروں جو کجھ 2017 توں 2024 تیک ہویا اوس وچ ایس گل دا دھیان رکھیا گیا کہ بس الیکشن کمیشن آزاد ہو کے وی متنازعہ ہی رہے۔ اج الیکشناں بارے دھاندل دا شور مچاون والیاں نوں سوچنا ہوئے گا کہ 2017 بعد جس جو کیتا اوس نوں منے بغیر گل اگے نہیں ودھ سکے گی۔ رستہ جتھیاں تے گھراو جلاو دی تھاں پارلیمنٹ وچوں ہی نکلے گا۔ انہاں لنگھے 7 سال دی پڑچول کردے ہوئے الیکشن ایکٹ 2017 وچ ہور دھاندل مکاو بوبی ٹریپ لانے ہون گے ورنہ جے ایہہ حکومت بدل وی گئی تے نویں چوناں ہو وی جاون تے گل گواچی ہی رہے گی۔ 

Sukh Dev Sarsa, Rowlatt Act mentality & Overseas(Foreign) entry

 

Sukh Dev Sarsa, Rowlatt Act Mentality & Overseas(Foreign) Entry

The Anarchical and Revolutionary Crimes Act of 1919, infamously known as the Rowlatt Act, may have been repealed later, but its impact still resonates in South Asia, particularly in India, Pakistan, and Bangladesh. This law, which allowed for the arrest and detention of individuals without trial, essentially mixed crime with politics, undermining basic citizenship rights. The Rowlatt Act was a product of the British colonial era, enacted to deal with armed struggle movements and to suppress the growing nationalist movements linked with local or foreign sponsored armed struggles. It gave the State sweeping powers to repress political activities, allowing for the detention of individuals for up to two or more years without trial. The act also authorized the security forces (police etc) to search and arrest individuals without warrants, and imposed severe restrictions on the freedom of the press. While the Rowlatt Act was repealed due to widespread protests and opposition, its legacy continues to influence politics in the region even after 1947 in our countries. The act's focus on mixing crime with politics has been criticized for undermining democratic principles and basic human rights. It is interesting to note that after 1920s, many political actors delinked their politics with armed struggle and adopted democratic, political, parliamentary ways yet in post freedom times newly born States (India and Bangladesh) and particular opposition groups started praising armed struggle and its icons without understanding its impact. Praising freedom was important but delinking it from terrorism and extremism was also important. It shows that we, the State and resistance groups, fail to revisit our freedom narrative especially after 1947. Even today our scholars have coined a new term Radicalization to address it but it expanded confusion more. Are we ready to expel freedom struggle? Or there is a need to revisit all including State and resistance politics. This oversight highlights our failure to reexamine our freedom narrative, particularly after 1947. Today, scholars have introduced the term "Radicalization" to address this issue, but it has created more confusion. It is crucial to reassess our understanding of freedom struggles, including both state and resistance politics. In post Cold War era, old mechnairy interventions had been replaced with AID politics and in recent times Overseas interventions are also playing that role but we knew very well that Rights politics is still subservient to foreign policy initiatives of many States So we have to revisit all but keeping in mind the new realities too....  Just read the article and rethink

 

 The article was published in Punjabi Daily Lokai but i did few little changes too. 

وسیب تے وسنیک

سکھ دیو سرسا،رولٹ ایکٹ مائنڈ سیٹ تے فارن فنڈنگ

عامر ریاض

سعیدہ دیپ ہوراں دا دفتر اک ویہڑا جتھے کدی کدی اپنے ورگے ''اونترے نکھتیاں'' نال ملنی ہوندی ہے کہ کسے زمانے اینج دیاں بیٹھکاں بہوں تھاواں تے ہوندیاں سن، گوالمنڈی، میوہسپتال دی کینٹین، پرانی انارکلی، بھونڈ پورا تے ہے ہی سن پر ہور وی بڑی تھاواں سن۔ ہن تے فیس بک تے واٹس اپ گروپاں ورگے ڈیجیٹل ویہڑے وی بن چکے جے،کرونا بعدوں تے آن لین میٹنگاں وی ودھ چکیاں جے جو آن لین ویہڑے ہی جے۔ پر آمنے سامنے بیٹھ کے گل بات دا سواد ہی کجھ ہور ہے۔کجھ دن پہلاں اتھے سکھ دیو سرسا ہوراں نال ملنی ہوئی۔ایس مجلس وچ کئی یار بیلی رلے سن کہ جمیل پال، نین سکھ، زبیر احمد، ظہیر وٹو، اقبال قیصر، شبنم اسحاق،احمد رضا پنجابی، محسن علی، انجم گل تے اقرا پریت رلتی سن

 سکھ دیو سرسا ہوراں دسیا کہ اوہ بھارتی پنجاب دے تھاں مالوے دے جے، انڈین کومونسٹ پارٹی(سی پی آئی) نال جڑے رہے تے اجکل اتھے انجمن ترقی پسند مصنفاں دے پردھان جے۔انہاں گلاب داسیاں بارے اپنے کیتے کم ول وی دھیان دوایا، کھبے دی سیاستاں دے کھپیاں تے وی چانن پایا، ایہہ وی کہیا کہ کھبے دی پارٹیاں دا کم بڑا پچھے رہ گیا ہے تے لہراں یا تحریکاں دی گل کرو ہن۔گرامچی دی ''سول سوسائٹی'' دا ادھا حوالہ وی دتا۔ کسان لہر بارے وی گل بات کیتی۔ایہہ وی دسیا کہ ساڈے کئی کامریڈاں تے جعلی مقدمے پچھلے 6 ست سالاں توں بنے ہوئے جے، کیس چلدے رہندے جے تے کامریڈ کئی کئی سالاں توں جیل وچ ہی جے۔ اول تے تفتیشاں چلدیاں جے،عدالتوں عدالتی ہوندے رہندے جے اتے ضمانتاں ہوندیاں ہی نہیں، جے ہو وی جاون تے رہائی ویلے نویں کیساں وچ پھیر گرفتاریاں پئے جاندیاں جے۔ہو تے ایہہ سب کجھ مودی دور وچ رہیا ہے پر مودی اوہی قنون ورت رہیا ہے جو 77 سال توں چل رہے جے۔

بھارت وچ آزادی بعد لنگھے 77 ورہیاں وچوں 48 ورہے تے کانگرس پارٹی دا راج رہیا، جواہر لال نہرو 17،اندرا گاندھی 11، راجیو 5 اتے من موہن دس سال وزیراعظم رہے پر قنون اوہی جے جو روولٹ ایکٹ 1918 وچ بنا گیا سی اتے جنہاں قنوناں دا نتیجہ 13 اپریل 1919 وچ امبرسر دے جلیانوالہ باغ قتلام ویلے دنیا ویکھا سی۔1947 بعد انڈیا وچ جلیانوالہ قتل عام نوں بہوں چکیا، انگریز دے مظالم دسے، ڈرامے، فلماں بنیاں، کہانیاں لکھیا، کانفرنساں ہوئیاں، پر جس اختیار نوں ڈائر ورتیا سی اوس نوں 1947 بعد کسے بدلیا ہی نہیں۔۔۔

چلو پاکستان وچ تے 77 سالاں وچ 35 سال سدھا سدھا مارشلا رہیا تے 2008 تیک کسی اسمبلی نوں اپنی مدت پوری وی نہ کرن دتی، سیاسی پارٹیاں نوں توڑیا مڑوڑیا جاندا رہیا تے جے ساڈے ایتھے روولٹ ایکٹ والے قنون چل رہے تے سیاستداناں نوں ''شک دا فیدہ'' دتا جا سکدا ہیگا پر ہندوستان عرف بھارت وچ جتھے کوئی مارشلا وی نہ لگیا اتھے کیوں سیاسی انسانی حقاں دے تحفظ لئی قنون سازیاں نہ ہوئیاں۔

انڈین سول سروس (آئی سی ایس)، انڈین پولیٹیکل سروس (آئی پی ایس)،انڈین پولیٹیکل انٹیلی جنس(آئی پی آئی) اوہ ادارے سن جو برٹش انڈیا وچ عوام نوں کنٹرول کرن لئی 20ویں صدی دے پہلے سال تیک بنائے جا چکے سن۔ ایس نوں پکا کرن لئی 1918 وچ رولٹ کمیٹی بنائی گئی جس وہابی سازشاں تے جرمن ہندو سازش دا بیانئیہ بنادے ہوئے اک قنون بنایا جس نوں ''انارکی تے انقلابی جرائم ایکٹ'' آکھیا گیا تے ایہہ رولٹ ایکٹ دے نام توں بدنام ہویا۔ ایس وچ سیاسی مخالفت تے جرم نوں رلا ملا دتا گیا تے ایس نال نبڑن لئی سیکورٹی اداریاں نوں ''انے'' اختیار دتے گئے۔ایہہ اختیار قنون وچ شامل کیتے گئے۔ 77 سال وچ ایہہ اختیار پاکستان، بھارت وچ نہیں بدلے گئے، نہ ہی 54 سال توں بنگلہ دیش بدلے جے۔ پاکستان وچ تے اسمبلیاں چل ہی نہ سکیاں پر جتھے اج تیک مارشلا وی نہ لگیا اتھے وی ایہو اختیار پردھاناں کول جے، پر سرسا ہوراں کول ایس دا کوئی پکا جواب نہ سی۔جس سی پی آئی نال اوہ رہے سب اوس نوں فروری 1948 والی دوجی کانگرس دے فیصلیاں بعد نہرو سرکار نے بہوں تنیا سی۔ کئی کامریڈ دوڑ کے پاکستان آ گئے سن، زیڈ اے احمد دی ہی کتاب کوئی پڑھ لے۔1950 بعد ماراں کھاون بعدوں ''رندھیوئے لین توں توبہ تیب ہوئ اتے سی پی آئی بس کانگرس پارٹی دی بغل بچہ بن گئی سی۔سرسا ہوری اوسے نال جڑے رہے، دوجے پاسے سی پی آئی وچوں سی پی آئی ایم نکلی، ایس نے کئی دہائیاں بنگال دی سرکار چلائی، جوتی باسو لیڈر سی پر اج اتھے یا ممتا بینر جی جت رہی ہے یا بی جے پی؟ کتھے گئے سی پی ایم والے؟ کیوں دھڑن تختہ ہویا؟ انڈین لیفٹ دا تریجا وڈا دھڑا نکسل باڈی لہر وچ سی، اوس دے اک پردھان تپن بوس وی رہے جنہاں دا میں عوامی جمہوری فورم لئی انٹرویو جوالائی 2005 وچ کیتا سی، نکسل باڑی توں پیپلزوار گروپ دی کہانی پڑھ پڑھ لگدا ایہو ہیگا کہ اوہ صوبہ مرکز لہر وچ اونج ہی ورتے گئے جنج ساڈے ایتھے ہشت نگر والے کامریڈ، پر سرسا ہوری ایس بارے وی زیادہ گل نہ کیتی۔ اوہ بس کسان لہر دے قصے سناوندے رہے پھیر ایہہ وی من لتا کہ کسان لہر دے لیڈر الیکشن وچ ڈینٹ نہ پا سکے۔ انہاں دسیا کہ کسان لہر وچ ہریانہ تے پنجاب وچ پائی پاڑ مک گئی پر انہاں کسان لہر دی یورپ امریکہ توں سپورٹ نوں ایڈی لفٹ نہ کروائی۔حلانکہ مودی تے بے جے پی دی کامیابیاں وچ فارن فنڈنگ دا ہتھیار اتے باہرگئے انڈین ہندواں دی طاقت اک منی جاون والی گل ہے پر سرسا ہوری کسان لہر دے حوالے نال ایس دی گل کرنا نہیں چاہندے سن۔ فارن فنڈنگ تے امریکہ یورپ گئے ایمی گرنٹ پاکستان انڈیا دی سیاستاں وچ اک نواں کھڈاری جے اتے ڈیجیٹل چھل پاروں اوس دا پیر زیادہ پیندا وی ہے، ہن تے انہاں نوں سپیشل سیٹاں دین دی گل وی ہو رہی ہے۔ دوجے پاسے دہری شہریتاں نوں اسمبلی ممبراں دے نال نال اہم سرکاری عہدیاں تے لاون دی گل وی چل رہی ہے۔سرسا ہوری تے جتھوں آئے سن اتھے ہی ٹر گئے پر ساڈے سوال ودھ گئے۔