الودگیاں شہر وچ جے یا پالیسیاں وچ؟ چکر نہ دیو

 

وسیب اتے وسنیک

الودگیاں شہر وچ جے یا پالیسیاں وچ؟ چکر نہ دیو

عامر ریاض

30 Oct 2024, Daily Lokai

اکتوبر دی28 توں اگلے سال جنوری دی31 تیک یعنی 95توں زیادہ دناں تک میرے شہر لہور دے سرکاری تے پرائیوٹ سکول  اونتری ”سموگ“ پاروں ہر روز پونے نو وجے کھلن گے۔چھٹی دا ویلہ اوہی رہے گا ایس لئی سب خش وی جے۔ایہہ فیصلہ محکمہ سکول ایجوکیشن پنجاب کیتا جس نوں کجھ سالاں توں ڈونراں دی مداخلت پاروں ”سکولز“ لکھنا شروع کیتا گیا ہے۔ویسے ایہہ ''سکولز'' لکھنا وی الودگی دی ہی اک قسم ہے مگر اجہی مداخلتاں بارے پھیر لکھاں گا۔  پنجاب دے سکول ایجوکیشن محکمے نے ایہہ فیصلہ  ماحولیات یعنی انوائرمنٹ دی وزارت دی  ہدایتاں پاروں کیتا جے۔ٓآون والے ویلے وچ، وفاق تے صوبیاں وچ ایہو وزارت پردھان ہوئے گی کیونجے موسمیاتی وٹاندرے یعنی کلائمٹ چینج لئی ہر کوئی لمے ڈالر، پاونڈ دے رہیا جے۔ات گردیاں  دی مخالفتاں وانگ اسی موسمیاتی وٹاندرے نوں وی  پردھان عوامی مسلے سمجھدے ہاں پر سانوں ایہہ وی چیتا ہے کہ جے پالیسیاں نرا ڈالر، پاونڈ لین لئی بنن تے انہاں وچ خیر نہیں پیندی۔ پر گل تے سموگ دی چھوئی سی جس پاروں سکولاں دے بالاں دے کئی گھنٹے گھجل ہون گے۔سوال تے ایہہ ہیگا کہ ایہہ اونتری سموگ کدوں آ ٓئی؟ کتھوں آئی؟ ایس دا کارن کیہہ ہیگا؟

لہور دا جم پل ہون پاروں ایہہ تے سانوں پتہ ہیگا کہ ستر تے 1980 دے دہاکیاں وچ سموگ نہیں ہوندی سی۔گوالمنڈی توں ایمریس روڈ تے ڈان باسکو سکول جاندے ہوئے یا  منٹو پارک دے سوئمنگ پول یا لارنس گارڈن جاندے ہوئے سن  چوہتر توں چھیاسی تیک ایہہ بماری کدی نہ ویکھی۔1990 دے دہاکے دے اخیری سالاں توں ایہہ گلاں سنیاں تے نویں صدی دے دوجے دہاکے وچ کم چوڑ ہویا۔بسنت وانگ ایس مسلہ تے وی  پرائیوٹ میڈیا مسلسل کھجاں مار رہیا ہے تے سارا الزام  لوکائی یا عوام تے دیندے ہوئے رانجھا راضی کر رہیا ہے۔ فصلاں دی آلتو فالتو جھاڑ نوں اگ لاون دا کم تے پہلے وی ہوندا سی پر میڈیا لوکاں دے نال نال سارا الزام اگ لاون تے لاندا ہے۔کیوں؟  کیہہ کجھ لکاون دا مسلہ ہے؟کس نوں بچاون دا آہر جے؟  نکمی یونیورسٹیاں، دو نمبر پی ایچ ڈیاں تے کوڑ کھوجی (تحقیقی) اداریاں پاروں ساڈے کول  اپنی تھاواں دی ماحولاں بارے کوئی پکی ریسرچ تے اکا ہی نہیں، باہرلیاں دی کھوجی لکھتاں ڈونراں راہیں اپڑدیاں جے تے اسی ہلا ہلا کر کے شروع ہو جاندے ہاں۔کجھ ایس وچوں مال کماندے جے تے کجھ ایس نوں ”مغرب کی سازش“  آکھدے ہوئے مال کماندے جے۔اسمبلیاں نوں اسی چلن نہیں دینا،سیاسی پارٹیاں دی توڑ بھن پردھان مشغلہ جے تے پھیر ایس بارے کون گویڑ لائے؟مساں مساں کردے ہوئے 18ویں ترمیم 2010وچ ہوئی سی، صوبیاں تے مرکز وچ پارلیمانی کمیٹیاں دا کم چلن لگا سی پر پردھاناں اینج دا ”ہیرا“2011 وچ  ٹاکی مار کے اگے کیتا جو اج تیک اسمبلیاں تے سیاستاں دی بے توقیریاں دا لشکارا جے۔

لہور چغتیاں (جنہاں نو انگریزاں مغل کہیا) دے ویلے توں باغاں دا شہر مشہور سی تے راوی ایس دا راکھا سی۔رنجیت سنگھ دے زمانے(1799 توں 1849) تیک قدرت نال کھلواڑ دی کوششاں گھٹ سن کہ اگلے98 سال وچ سن1947 تیک ریلوے تے نہراں دے بندوبست کردے اتے بیراج بنادے ہوئے بہوں اکھاڑ پچھاڑ ہوئی، کئی باغ اجاڑے،رکھ کٹے،پہاڑ مکائے،دریاواں دے پانی نہراں وچ وگاون نال آبی تجارتاں گھٹ ہوئیاں اتے آبی حیات تے وی ڈونگی سٹ وجی، کئی نویں بماریاں وی وڑ آئیاں کہ لہور وچ  پہلا موسمیاتی ٹاور تاں ہی لایا گیا سی۔جس بلائنڈ ڈولفن دا ذکر اج این جی او والے کردے جی اوس دا کھرا وی دریائے سندھ دے قدرتی بہاو نوں بار بار بند کرن ول نکلدا جے۔پر حاکم انگریزاں دسیا کہ ایہہ تے ”ترقی“ ہے، کاٹھے انگریزاں ایس ترقی دا پہاڑا رٹ لتا، کئی تے اج وی نہیں بھلے۔۔جنہاں اوسے دور وچ لندن، پیرس وچ  ہینگنگ بریج(کھلن والے پل) بنائے تے آپدی  آبی تجارتاں نوں جاری رکھیا انہاں ساڈی تھاواں تے پکے پل بنائے، ساڈی اکلی پردھان  دریاواں نال جڑی ڈونگے پانیاں والی بندرگاہ ”لہوری بندر یا لہور داہڑو“ نوں بند کیتا، کراچی شہر بنایا تے  بندر گاہ ڈونگے پانی توں پراں بنائی جس بعد دلدلی تھاواں کچ ول بنیاں جنہاں نوں اج مینگروز کہندے جے۔خیر اوہ تے 77 سال پہلاں چلے گئے پر”ترقی“ دا پہاڑا رٹا گئے سن۔شہر لہور ایس ”ترقی“ دا پہلا شکار ڈکٹیٹر ایوب دے زمانے وچ بنیا جداں امریکہ دے تھاپڑے، ورلڈ بینک دی ہشیار فنڈنگ اتے برطانیہ دے ٹھیکے داراں رل مل گھٹیا ”سندھ طاس معاہدہ “ کروایا۔مسعود کھدر پوش اوہ پنجابی دانشور سی جس سرکاری نوکر ہوندے ہوئے ڈکٹیٹر نوں مت دتی  پر اوہ تے امریکہ، برطانیہ، ورلڈ بینک تے انڈیا نوں خش کردے ہوئے اپنا اقتدار پکا کرنا چاہدا سی۔پنجاب دے پردھان دریاواں ستلج تے راوی دا قتل ہویا کہ لہور شہر دا راکھا قربان کر دتا گیا۔اج وی ساڈے کاٹھے انگریز سیاسی لیڈر اتے سول ملٹری بیوروکریٹ سانوں ”ایوبی ترقی“ دا درس دیندے جے، انگریز ریلوے تے نہراں دا حوالے دیندے سن تے ایوبی  مداری ڈیماں دا، پر ایہہ نہ دسیا کہ تربیلا، منگلہ  بناون لئی  اساں کیہ کجھ اجاڑیاں، قدرت نال کھلواڑ کیتا جیہڑا بچایا جا سکدا سی۔ایہو اوہ ویلہ ہے جداں  لہور شہر وچ وگدے بارشی نالے بند کرواندے ہوئے ہاوسنگ سکیماں دا ہڑ شروع کیتا گیا۔چینیاں دے پراجیکٹاں نوں گھجل کرن لئی لنگے دس سالاں وچ ”لہور بچاو“ تے ”راوی بچاو“ والے ہشیار کھڈاری وی ایہہ گلاں نہ کیتیاں تے اج  شملہ پہاڑی لاگے امریکی قونصلیٹ تے لگے ائیر کوالٹی ٹاور نال سانوں نویں مت دے رہے جے۔میڈیا واجا وجا رہیا ہے کہ ہوورے جو فضائی گند کراچی لہور وچ ہے اوس دے ذمہ وار ایتھے دے وسنیک جے۔ ہرے بھرے شہر نوں کنکریٹ دے جنگل وچ بدلن والیاں دی گل تاں نہیں کردے کیونجے اشتہاری مسلہ ہیگا۔ اینج لگدا ہے کہ ایہہ سموگ  نرا فصلاں دے آلتو فالتو جھاڑ نوں اگ لاون پاروں جمیا جے۔ ہاوسنگ سکیماں دا بھنڈار، پبلک ٹرانسپورٹ دے گھاٹے، پلاٹ مافیا دی ماردھاڑ، موٹر سائیکلاں تے گڈیاں دا سمندر جس وچ شوکت عزیز بینکاں راہیں اضافے کیتے، ایہہ سب بارے کیوں سوال نہیں چکدا ساڈا پردھان میڈیا؟ جے اج اورنج ٹرین تے میٹرو وی نہ ہوئے تے ایس شہر لہور وچ کیہڑی پبلک ٹرانسپورٹ ہے؟  سونے تے سہاگہ تے ایہہ ہے کہ اج وی ساڈے ملک وچ امریکی صدر ٹرمپ وانگ موسمیاتی وٹاندرے توں انکاری لوک وی جے۔ کجھ ایسے وی جے جو ہمش وانگ سموگ دا الزام وی بھارت تے لاندے ہوئے نکمی پالیسیاں بناون والیاں نوں بچانا چاہندے جے۔

میڈیا ایہہ خبراں لاندا ہے کہ کیہڑا شہر سب توں الودہ جے؟  پئی الودگیاں کراچی وچ ہون، لہور وچ یا پشور ایہہ تے مسلہ نہیں سگوں مسلہ تے  پالیسیاں جے، مسلہ تے لوک یا عوام نہیں سگوں  نکمے کھوجی ادارے جے۔ ماحولیات نوں لانبے رکھدے ہوئے کیتی ترقی ہے، مسلہ تے ”ترقی دا اوہ کوڑ پہاڑا“ ہے جس وچ انسانی  تے آبی حیات مائنس جے۔مسلہ پبلک ٹرانسپورٹ دا گھاٹا جے، ڈیڑھ دو کروڑ دے شہر وچ تے دس میٹرو تے پنج اورنج ٹریناں تے چلنیاں چاہیدی جے۔گڈیاں گھٹ ہون، موٹر سائیکلاں، چن چی، لوڈر، ایس سب دے نال نال مسلہ موسمیاتی وٹاندرے تے نظر رکھے بغیر بنائی ہاوسنگ سکیماں جے۔شکر ہے لہور بارے2050 والا پلان  رک گیا ورنہ گرین بیلٹ تے ہور مک جانی سی۔اج تے موسمیاتی وٹاندرے دی وزارت اتے پارلیمانی کمٹیاں نوں پردھان کرن دی لوڑ ہے کہ اوہ  دسن کہ سموگ  توں کنج جان چھٹے گی۔ ایس دی ڈیڈ لائن بنانی لوڑی دا ہے،ائیر کوالٹی دا ٓزاد بندوبست کون بنائے گا؟  میڈیا شہراں دی الودگیاں دی تھاں ذہناں وچ پھسے گند والی الودگیاں  بارے دسے، سکول بند کرن نال مسلہ حل تے نہیں ہوئے گا،موسمیاتی وٹاندرے دے حوالے نال  پورے ملک دی فرانزک رپورٹ سامنے ہونا لوڑی دا ہے۔سموگ دے مسلہ نال وی اوہی حال نہ کرو جنج سب رل مل بسنت دے مسلے نوں ہمش لئی چوڑ کر دتا ہے۔

روز وار لوکائی۔۔۔30 اکتوبر2024

اخبار لوکائی پڑھن لئی ایس تے کلک کرو