A decade of Lyalpur Punjabi Mela

Commendable Work

As we commemorate the decade-long journey of Punjabi Sulaikh Mela, we honor the organizers' courage, led by Tohid Chatha, in promoting Punjab and Punjabi culture in Pakistan. This effort goes against the grain, as it's unconventional to prioritize the interests of Punjab, Punjabi and its people.Despite Punjabi being Pakistan's the ancient and most widely spoken language, we have a history of neglecting it, along with its rich culture. This phenomenon began with the marginalization of Bengali language and culture. Today, on Punjab Cultural Day (March 14th), we're reminded of the government's reluctance to acknowledge it as Punjabi Cultural Day. Punjabi is the only South Asian language which is divided by the colonizers on the basis of scripts but after Independence both India and Pakistan divided it in 5 pieces, 3 in India (Phari, Dogari, Harvanvi) and 2 in Pakistan (Seraiki and Hindko) yet they failed to kill Punjabi. Read my column in today's edition of the Punjabi Daily Lokai to learn more.

وسیب تے وسنیک

دسواں لیلپورپنجابی میلہ: پنجابی لہر دی پردھان مثال

عامر ریاض

پاکستان وچ پنجابی تے پنجاب دی گل کرنا کدی وی فیشن نہیں رہیا کہ ایہو وجہ ہے کہ پنجابی دی لہر وچ ''تاڑی دی بھکھ'' والے گھٹ ہی رہے جے۔اک پردھان وجہ ایہہ سی کہ پنجابی نوں ملک پاکستان وچ پہلے دن توں سرکارے دربارے 'وڑن'' ہی دتا نہ گیا۔ کیونجے انگریز آقاواں پنجابی مسلمان لئی ''اردو''، ہندواں لئی ''ہندی'' اتے سکھاں لئی ''گرمکھی والی پنجابی'' طے کیتی سی تے جداں سن47 بعدوں ''بابواں'' نوں اقتدار ملیا تے اوہ ''آقا'' دی گڑھتی بھل نہیں سکدے سن۔حلانکہ 25 مارچ سن48 والی ڈھاکہ وچ کیتی مشہور تقریروچ قائداعظم محمدعلی جناح صاف صاف کہیا سی کہ رابطے دی زبان اردو ہوئے گی اتے صوبیاں وچ صوبائی اسمبلیاں جو مرضی زبان لاون مینوں کوئی اوکڑ نہیں ہے کہ ایہہ تقریر اک کلک وچ اج سب پڑھ سکدے جے۔

Whether Bengali should be the official language of this province is a matter for the elected representatives of the people of this province to decide. I have no doubt that this question should be decided solely in accordance with the wishes of the inhabitants of this province at the appropriate time. Let me tell you in clearest language that there is no truth [in rumors] that your normal life is to be touched or disturbed, so far as your Bengali language is concerned. But ultimately it is for you, the people of this province, to decide what should be the language of your province.

پر اسی اقبال تے جناح نوں مطلبی رنگ دین دے ماہر حلانکہ ایس تقریر وچ دو اہم گلاں سن، اک ایہہ کہ نیشن بلڈنگ وچ مادری زباناں رکاوٹ نہیں تے دوجی گل ایہہ سی کہ فیصلے اسمبلیاں کرن گیاں۔پر جان بجھ کے ایس تقریر نوں کئی دہائیاں توڑ مڑوڑ کے چلایا گیا جس وچ انگریزی، اردو دے اخبار تے اج دے چینل سب شامل جے۔ ریاست ولوں پنجابی زبان نوں دیس نکالا وی دتا گیا تے ڈکٹیٹر ضیا دے ویلے توں پنجابی نوں توڑن دی منظم کوششاں دی نیہاں رکھیاں گیا تے 1981 دی مردم شماری وچ ایس دا اعلان ہویا۔ 1980 دی دہائی انگریزی میڈیم سکولاں راہیں انگلش چوھدر دے شروع ہون دا زمانہ ہے۔ہن مادری زباناں نوں کجھ تھاں ملی مگر اوس وچ پنجابی شامل نہیں سی۔کیونجے ایہہ اوہی ویلہ ہے جداں ضیا الحق دی مدد کرن لئی مارچ 1985 نوں لندن بیٹھ کے عطااللہ مینگل، افضل بنگش اتے ممتاز بھٹو پنجاب مخالف سندھی بلوچ پختون فرنٹ بنایا، ولی خان وانگ سٹیبلشمنٹ نوں ''پنجابی''قرار دتا سی۔انگلش میڈیم سکولاں دی گروتھ توں بعد اگلے دہاکے ملک پاکستان و این جی اوز دی گروتھ ہوئی کہ انہاں وی پنجابی نوں توڑن والی مہماں نوں اپنا ہشیار پکھ بنایا۔ترقی پسنداں وچ تے سوائے میجر اسحاق پنجابی دی گل پہلے وی کوئی نہیں کردا سی تے میجر ہوری تے کدوں دے پورے ہو چکے سن۔ پنجابی خلاف اک پردھان ایجنڈا چلدا رہیا کہ 2011 توں ملک وچ لٹریچر میلیاں دا گھما شروع ہویا اتے انہاں وی پنجابی نال اوہی سلوک کیتا جو رواجی ایجنڈا سی۔ایس دوران کجھ پنجابی پیارے وی ''پنجابی'' دی تھاں دفاعی پالیسی پاروں ''ماں بولی''ورتن لگے۔ ایس چکڑ مکڑ وچ جداں توحید چٹھہ، عامر بٹ تے انہاں دے لیل پوری سجناں نے پنجابی لٹریچر میلہ کرن دی ٹھانی تے کسے نوں یقین نہیں سی کہ اک پردھان ایجنڈے خلاف لیل پور عرف فیصل آباد وچ اک وڈا پڑ لگ جائے گا اتے اوہ دس سال کرونا والے سال دے باوجود مسلسل جاری رہے گا۔ جدا پچھلے مہینے میں علی عثمان باجوہ، آسٹریلیا والے ہرجندر سنگھ تے انہاں دی زنانی، کنیڈا والے بھوپندر ملہی، اعجاز سید،کاشف بخاری تے عامر بٹ نال دسویں سلیکھ میلے تے فیصل آباد جا رہیا سی تے ایہہ سوچ میرے نال نال سی۔

On the way to Layalpur Mela,

مینوں عبداللہ ملک ہوراں دی لکھی ''پاکستان ترقی پسند مصنفین کانفرنس''نومبر 1949 لہور دی رپورٹ یاد آ گئی جس دا دیباچہ انجمن ترقی پسند مسنفین پاکستان دے جنرل سیکٹری احمد ندیم قاسمی لکھیا سی۔اس کانفرس دا خطبہ صدارت چراغ حسن حسرت پڑھیا سی اتے عبدالمجید سالک انہاں دے نال سن۔پنڈال وچ پنجابی صوفی شاعر وارث شاہ، سندھی شاعر عبدالطیف بھٹائی، پشتو دے رحمن بابا دے نال نال غالب تے اقبال دی فوٹواں وی لگیاں سن اتے رپورٹ دسیا کہ منٹگمری (سائیوال)، گجرانوالہ، پنڈی، کیمل پور(اٹک)،گجرات، لیل پور،میانوالی تے سیالکوٹ توں کسان آئے اتے لیل پور دا پنجابیاں دا جتھہ سب توں وڈا سی۔ لیل پور تے میانوالی دے کساناں دے گائے پنجابی گیت وی رپورٹ وچ چھپے سن۔ اللہ رکھا ساجد دا ایہہ شعر سی

آزادی ونڈ لئی امیراں

حصہ پا کے نال وزیراں

گل تیرے ہور زنجیراں

اٹھ ایکے دا نعرہ لا

اتے علی محمد لب ایہہ شعر پڑھے

زمیناں تے قابض ٹوانے نہیں رہنے

لغاری تے دولتانے نہیں رہنے

لیاقت تے ممدوٹ تے رانے نہیں رہنے

میانوالی دے اک کسان ایہہ پنجابی شعر پڑھے

آون والا انقلا ب ٹل نہیں سکدا

لکھیا تقدید دا اے ول نہیں سکدا

مکر تے فریب ہن چل نہیں سکدا

پھسیا شکار ہن ہل نہیں سکدا

کانفرنس وچ سندھ، سرحد(خیبرہختونخوا)، بلوچستان توں وی مجمان آئے سن تے رپورت لکھیا کہ اوہ سب اتے شہری بابو انہاں جاہل، ان پڑھاں دی پنجابی شاعری سن سن بڑے راضی ہوندے رہے۔ پر 1954 وچ پارٹی بین ہون بعد احمد راہی،ایرک سپرین، صفدرمیر، میجراسحاق، فیض احمد فیض، نجم حسین سید، سبط الحسن ضیغم، احمد سلیم سنے چند کامریڈ ہی پنجابی دی گل کرن والے رہ گئے سن، انہاں پنیریاں وی لائیاں پر پنجابی دی گل ترقی پسنداں وچ وی گواچی ہی رہی۔ اوکڑاں دے باوجود کئی پنجابی پیارے سر سٹ کے لگے رہے اتے انہاں پنجابی زبان دا مسلہ مرن نہ دتا اتے نہ پنجابی نوں توڑن دی گل دی حمائیتاں کیتیاں۔2011 بعد دے سالاں وچ مادری زباناں دے عالمی دیہاڑ 21 فروری تے جلوس وی وڈے ہوئے مگر ایس وچ وی پنجابی دے نال نال ''ماں بولی'' دی گل کرن والے وی رلتی سن۔ ایس ماحول وچ 2016 دے سال اک پکا پنجابی میلہ کروان دا خیال ''لیل پوری کملیاں'' نوں ہی آ سکدا سی اتے ہن جداں میں مسلسل دسواں میلہ اٹینڈ کیتا تے توحید دسیا کہ دو ہور ضلعیاں وچ ایس سال پنجابی میلیاں دی نیہاں رکھیاں جا رہیاں جے۔ لیل پور سلیکھ میلے دی ایس دے تسلسل توں اڈ ایہہ وی وڈیائی ہے کہ ایس وچ پنجابی پیاریاں دے سارے دھڑے تے کامے آندے رہے۔ تریجی وڈی گل ایہہ سی کہ پہلے میلے توں ایس دی زیادہ فنڈنگ جو کیش دی تھاں سروسز دی شکل وچ سی اوہ لیل پور وچوں ہی ہوئی۔لہوروں وی اسی کئی پنجابی پیارے توحید نال رہے تے جو تھاپڑا دے سکدے ساں اوہ دتا۔ کیونجے عامر بٹ اوس ویلے سجاگ دے فیصل آباد وچ ہیڈ سن تاں پہلے دو میلیاں وچ سجاگ والیاں وی فنڈ دین وچ حصہ پایا۔پنجابی لہر دے وڈے لکھاری افضل احسن رندھاوا پہلے دن توں ایس میلے نوں تھاپڑا دین والیاں وچ پیش پیش سن۔ جداں پہلے میلے لئی توحید عامر بٹ نال رندھاوے ہوراں نوں میلے بارے صلاحواں لین گیا تے اوہ کہانی ہوری چٹھہ کدی لکھے تے چنگا ہو سی۔راندھاوا ہوری دو میلے ویکھے تے تریجا میلہ مرحوم دے ناں کیتا۔ ایہو اوہ میلہ سی جس وچ خولہ وی نال جڑ گئی کہ پنجابی لہر نوں چیمیاں چٹھیاں دی ایہہ جوڑی پھب گئی۔ ان دساں میلیاں وچ کئی ایسے دانشوراں، پروفیسراں وی رلت کیتی جس نال پنجابی دی گل وچ وسعتاں آئیاں۔ جداں وی کوئی کم تسلسلال نال چلدا رہے تے اوس وچ اونچ نیچ وی ہوندی ہے پر کم جے چلدا رہے تے اگے ودھے تاں سب پنجاب تے پنجابی لئی رلدے جے۔ تسلسل نال سرسٹ کے کم کرنا اوہ وی پنجابی بارے کوئی سوکھا کم نہیں کہ ایسے کماں وچ لیل پور سلیکھ میلہ آپدی تھاں بنا چکیا ہے۔ فیصل آباد لٹریچر فیسٹیول والی لیل پور لٹریری کونسل دا پنجابی سلیکھ میلے نال جڑنا وی اوہ کم ہے جو سلیکھ میلہ کروان والے سارے سجناں دی محنت پاروں ہی ہویا۔ اینج دے میلے پنجاب دے ہر ضلعے وچ ہون گے تاں ہی پنجابی تے پنجاب دی گل وچ خیر پئے گی۔ لیل پوریاں نوں دس سال توں میلہ کروان تے ودھائیاں

Published in Daily Lokai 14 March 2025