Interview with Aysha Jalal 

This interview is aired at 21st February 2025 in Punjabi radio program Lok Lhar. 

Click and listen the Interview of Aysha Jalal

Colonial powers and their opponents exploited religion as a tool against each other, revealing that the true issue lies not with faith or spirituality, but with the politicization of religion. The real concern is the rise of Political Islam or Hindutva etc, where religion is used to serve political agendas. However, it's often observed that people mistakenly target spirituality or faith instead of deconstructing the underlying politics.

It's essential to distinguish between radicals and revolutionaries. While every revolutionary is indeed radical, not every radical is necessarily revolutionary. This nuanced understanding is crucial in navigating the complex dynamics of religion, politics, and social change

انگریزاں تے انگریز مخالفاں، سب نے دھرم نوں ورتیا۔

انگریز دے بنائے ظالمانہ ریاستی قوانین نوں انڈیا، پاکستان تے بنگلہ دیش ہر تھاں جاری رکھیا گیا کیونجے اشرافیہ نوں ایہہ سوٹ کریندا ہے۔ایس دے ذمہ وار سب حکمران جے۔ بھارت وچ مسلسل جمہوریت رہی مگر نہرو دے دور توں ہی ریاستی ظالمانہ قوانین دا ورتارا کیتا گیا حتاکہ انڈین آئین انہاں قوانین نوں تحفظ دیندا ہے۔

لکھنو پیکٹ(1916) پاروں بنگالی تے پنجابی مسلماناں نال بہوں زیادتی ہوئی تے علامہ اقبال اس خلاف آواز اٹھائی۔

انگریزاں نے مذہب نوں نرا ''شناخت'' تک محدود کردتا حلانکہ مذہب دا پیغام ایس توں بہت گہرا ہے اتے اسی اج انگریزاں دے جاون دے 77 سال بعد وی ایس وچ پھسے ہاں۔

انگریزاں پنجابی زبان نوں مارن دی بہوں کوشش کیتی مگر اوہ ایس نوں مار نہ سکے۔ پنجابی زبان بغیر ریاستی تھاپڑے دے اج وی ساڈے ایتھے زندہ ہے

What Aysha Jalal said about Language narrative & the resilience of Punjabi

Among her books are:

Partisans of Allah: Jihad in South Asia, (Cambridge: Harvard University Press, 2008)

Self and Sovereignty: Individual and Community in South Asian Islam since c.1850s (London and New York, Routledge, 2000; Delhi: Oxford University Press and Lahore: Sang-e-Meel, 2001)

Modern South Asia: History, Culture, Political Economy, joint author with Sugata Bose second edition. (London: Routledge, 2004, Delhi: Oxford University Press, 2004)

Nationalism, Democracy and Development: State and Politics in India, joint editor with Sugata Bose, joint author of introduction and author of article Exploding Communalism (Delhi: Oxford University Press, 1997)

Democracy and Authoritarianism in South Asia: a Comparative and Historical Perspective (Cambridge: Cambridge University Press, 1995 in hardcover and paperback; Indian edition by New Delhi: Foundation Books, 1995; and Pakistani edition by Lahore: Sang-e-Meel, 1995) The State of Martial Rule: the Origins of Pakistan's Political Economy of Defence (Cambridge: Cambridge University Press, 1990); Pakistani hardcover and paperback editions by Lahore: Vanguard Press, 1991; Indian hardcover edition by New Delhi: Foundation Books, 1992

 

What Aysha Jalal said about Language narrative &  the resilience of Punjabi 

What was the colonial language policy, and why did colonial rulers manipulate religion and languages to serve their interests? How did they exploit dialects and scripts to divide and conquer? Moreover, why are our dictionaries often inaccurate and misleading? Despite their efforts, colonial powers failed to eradicate Punjabi, a testament to the language's resilience. In a fascinating conversation, historian Ayesha Jalal shared her insights on the complex dynamics of language and colonialism. This article presents her perspective on languages, and I will soon share a link to the full interview, offering a more in-depth exploration of this critical topic. The persistence of colonial narratives in our language policies and the complicity of our elite and policymakers raise important questions, highlighting the need for a nuanced understanding of our linguistic heritage.

The article is published in the Punjabi Daily Lokaai

وسیب تے وسنیک

پبجابی تے لسانی چکراں بارے گلاں عائشہ جلال دیاں

عامر ریاض

مادری زباناں دے حوالے نال 21 فروری عالمی پدر تے منایا جاندا ہیگا کہ جس وچ سانوں تاملاں تے بنگالیاں دا شکرگذار ہونا چاہیدا ہے جنہاں 1938 توں 1940 درمیان مدراس (ہن چنائی) وچ ہندی تے کانگرس اتے 1952 توں 1956 درمیان مشرقی بنگال وچ اردو تے مسلم لیگ خلاف جدوجہداں کیتیاں، دوناں لڑائیاں وچ 21 فروری دا دن پردھان سی کہ 1999 وچ 21 فروری تاں مارے اقوام متحدہ نے عالمی ماں بولی دیہاڑ قرار دتا۔

 زباناں نوں سٹیٹ کرافٹ وچ ورتن دا ویلہ 19ویں صدی دا پہلا ادھ ہے۔ ۔1833 وچ دلی تے پراں دی تھاواں سنے بنگال وچ انگریز حاکماں ''فارسی مکاو، انگریزی لاو تے ساڈی زباناں، لہجیاں تے لپیاں(رسم الخطاں) نال کھیڈو'' پراجیکٹ دی بنیاداں رکھیاں تے 1843 بعد ایہو پراجیکٹ سندھ اتے 1849 بعد پنجاب سنے کشمیر، خیبرپختونخوا تے بلوچستان چلایا۔پچھلے دناں میں عالمی پدر تے منی پرمنی تریخ دان اتے کشمیری پچھلگ پنجابن عائشہ جلال ہوراں دا انٹرویو کیتا جنہاں دی جنوبی ایشیائی مسلماناں بارے اک نویں کتاب وی آئی ہے۔عائشہ ہوراں دا پورا انٹرویو تے ریڈیو مست ایف ایم 103 وچ اپنے پروگرام ''لوک لہر'' وچ چلاواں گا تے اپنے بلاگ ''پنجاب پنچ'' تے وی رکھاں گا پر ایتھے اوس دا زباناں بارے حصے دے رہیا ہاں۔ایس وچ پنجابی زبان دی گل ہے اتے ڈکشنریاں دے گھاٹیاں دا تذکرا وی ہے۔سیکولرازم، اربن تے ریڈیکل ازم دے ترجمعیاں بارے وی گل ہے۔گل بات ایتھوں ہی شروع ہوئی جداں میں پچھیا کہ تسی پنجابی بولدے ہو، انہاں کہیا ''بولدی تے ہاں پر زیادہ چنگی نہیں بولدی، اوس وچ روانگی نہیں ہے۔ساڈے ماپیاں سکھایا ہی نہیں سی۔آپ اوہ اک دوجے نال پنجابی بولدے سن تے ساڈے نال اردو۔سمجھ تے مینوں ساری پنجابی آندی ہے''۔ میں پچھیا کہ اک تریخ دان ہو پاروں تسی ایس گل بارے کیہہ سمجھدے ہو، عائشہ ہوراں پلٹ کے آکھیا ''میں سمجھدی ہاں کہ ساڈے نال بہوں زیادتی ہوئی ہے۔میں سمجھدی ہاں کہ بچیاں نوں کنڈر گارڈن توں 5ویں تیک پنجابی وچ پڑھانا چاہیدا ہے۔پھیر آرام آرام نال اردو پڑھا لو۔ انگریزی نوں ذریعہ تعلیم دی زبان نہیں ہونا چاہیدا۔اوس نوں اک لینگوئچ وانگ پڑھانا چاہیدا ہے۔ہن دیکھو اسی گونگلو کہندے ہاں پر سکول وچ اوہ شلجم ہو جاندا ہیگا۔بچے نوں کنج سمجھ آئے گی۔پنجابی وچ سکھاون گے تے زیادہ بہتر ہوئے گا، اوہ آسانی نال سمجھ جائے گا۔بچہ پہلے دن توں ہی بیگانگی دا شکار ہو جاندا ہے۔ماپے تے پنجابی ہی بول رہے ہوندے جے''۔جداں پچھیا کہ ایہہ کنج ہویا تے انہاں کہیا ''اردو نوں انگریزاں بہوں اگے کیتا فورٹ ولئیم کالج راہیں، اک ہی زبان نوں ونڈ کے اردو ہندی بنائی۔پنجاب وچ جداں انگریز راج آیا (1849 بعد) تے اوہ ایہہ نہیں چاہندے سن کہ انہاں دے افسر اک نئی زبان (پنجابی) سکھن۔اوہ تے پنجابی زبان نوں باسٹرڈ(حرامی) زبان کہندے سن۔اتے اوہ سمجھدے سن کہ پنجابی مر جائے گی۔انہاں دا پنجابی بارے ایہہ خیال غلط ثابت ہویا۔ میری اک پڑھیار(سٹوڈنٹ) فارینہ میرہے، اوس پنجابی بارے بہوں ودھیا کم کیتا تے اوس دی کتاب چھپی ہے۔ اوس لکھیا کہ کنج پنجابی زبان ریاستی تھاپڑے توں بغیر اج وی زندہ ہے۔ہن تے سب پنجابی زبان دے ڈکشن تے گہرائی نوں منیندے جے''۔ عائشہ ہوراں اردو بارے گل کردے ہوئے کہیا'' اردو دا فارسی توں تعلق جد تیک تگڑا رہیا اوس وچ اوریجنیلیٹی سی''۔ پاکستان وچ مادری زباناں نوں دیس نکالا دین بارے گل کردے ہوئے عائشہ جلال کہیا '' ساڈی حکمران اشرافیہ نوں بنی بنائی ریاست لبھ گئی سی تے انہاں اپنی سہولت لئی اوہی کچھ جاری رکھیا۔۔۔دکھ دی گل تے ایہہ ہے کہ ایڈے دہاکے لنگھن بعد وی اسی ایس مسلہ نوں حل نہیں کر سکے''۔انگریز دور بارے گل کردے ہوئے انہاں لپیاں بارے آکھیا، ''سارا جھگڑا رسم الخطا ں دا سی۔ہندی اردو وچ سب توں وڈا جھگڑا لپی دا سی، دیوناگری لپی وچ لکھی زبان نوں ہندی کہیا تے فارسی لپی وچ لکھی اوسے زبان نوں اردو رکھیا گیا۔ سرسید ہوراں تجویز دتی سی کہ بچیاں نوں دوناں لپئیاں وچ پڑھایا جائے۔اج وی امریکہ وچ ہاورڈ، کولمبیا یونیورسٹیاں وچ بچیاں نوں ایہہ دونوں رسم الخط سکھائے جاندے جے، ایہہ الگ گل ہے کہ بہوں سارے بچے دیوناگری نوں بہتر رسم الخط سمجھدے ہوئے اوس نال جڑدے جے کیونجے اوس وچ  زیادہ کم ہویا ہے۔ساڈا اردو رسم الخط دیوناگری دے مقابلے وچ زیادہ اوکھا ہے۔

 پنجاب تے قبضے بعدوں انگریزاں پنجابی نال وی ایہو کیتا مگر پنجابی نوں صرف گرمکھی لپی وچ لایا جو بہت غلط حرکت سی۔ پنجابی مسلمان تے اج وی پنجابی بول رہے جے، ریاست دا تھاپڑا تے نہیں پر پھیر وی فارسی لپی وچ پنجابی کتاباں کجھ نہ کجھ چھپ رہیاں جے۔ انگریز پنجابی زبان نوں مارنہیں سکے۔

ونڈ توں بعد تے دلی وی پنجابی شہر بن گیا۔پنجاب تے قبضے بعد انگریزاں نے پنجابی نوں بہوں تھلے لایا، ہینا کیتا پر پھیر وی پنجابی چلدی رہی۔ میں تے اپنے دوستاں نوں کہندی ساں کہ پنجاب وچ ایہہ اردو ہندی تے آپس وچ لڑدے سن پر جداں اک دوجے نوں ملدے سن تے گل پنجابی وچ کردے سن''۔  ہندوستانی دی تھاں ہندی دی لہر چلاون والیاں بارے گل کردے ہوئے انہاں کہیا ''ہندی دی لہر 1869 توں شروع کیتی پر ایس لہر نوں چلاون والے کئی پردھاناں نوں آپ دیوناگری لپی لکھنی نہیں آندی سی۔اک وڈی مثال لالہ لاجپت رائے دی سی جس 1920 وچ دیوناگری سکھی'' (لالہ جی 1928 وچ پورے ہوئے سن)۔ میں پچھیا کہ جداں اسی ڈکشنریاں وچ مطلبی ترجمے کر دیندے ہاں تے اوہ لمیرے چر تیک سانوں گمراہ کردے رہندے جے۔اک پردھان مثال سیکولرازم دی ہے جس دا ترجمہ لادینیت کیتا گیا، اینج ہی انگریزی لفظ نیشن ہے  جس دا اردو ترجمہ قوم کیتا گیا پر انگریزاں دے لٹریچر وچ ذاتاں جنج جٹ، ارائیں وغیرہ لئی وی قوم ورتیا گیا، پیشیاں لئی جنج لوہار، ترکھان قوم ورتیا گیا، قومیتاں جنج پنجابی، بنگالی لئی وی قوم ورتیا گیا، پھیر وطنی ریاستاں جنج پاکستان، بنگلہ دیش، بھارت بن گئے تے انہاں لئی وی قوم ورتیا جاندا ہے۔انگریزی وچ اربن تے روررل ورتیا جاندا ہے تے اربن دا ترجمہ  ''شہری'' کردے ہاں تے رورل دا دیہاتی پر سٹیزن دا ترجمہ وی ''شہری'' ہی کیتا جاندا ہے جس توں تاثر ایہہ ملدا ہے کہ ملک دے مالک شہری نرے اوہی جے جو شہراں وچ رہندے جے۔ ریڈکل دی ٹرم اج کل بہوں پرچلت ہے پر اوردو وچ ریڈیکل تے ریولوشنری دوناں دا ترجمہ انقلابی ہے۔ اج جداں ریڈیکلزم خلاف گل ہو رہی ہے تے انگریزاں خلاف کیتی جدوجہداں نوں وی غلط سمجھن دا تاثر ابھردا ہے۔ ایس تے عائشہ جلال نے لفظالی دے ورتارے تے ترجمے نوں بہون دھیان نال کرن دی گل کیتی۔انہاں کہیا '' قوم اک بہوں لوز ٹرم ہے، ترجمہ کردے ہوئے بڑا سوچنا چاہیدا ہے۔جے اجہے ترجمے ڈکشنریاں وچ ہن تے ڈکشنریاں نوں اپ ڈیٹ کرن دی لوڑ ہے۔  اینج ہی انگریزاں خلاف چلن والی بہوں ساری لہر تے آئینی جدوجہد سی تے اوس نوں ریڈیکل آکھ کے رگیدنا غلط ہے۔ ریڈیکل اوہ وی ہے جو نرا اقتدار بدلنا چاہندا ہے تے ریڈیکل اوہ وی ہے جو پورا نظام ہی بدلنا چاہندا ہے ایسے لئی اوہ ریڈیکل جو نظام بدلنا چاہندا ہے اوس نوں انقلابی کہندے جے۔ جے تسی ریڈیکل کہندے ہوئے انقلابی نوں رگیدو گے تو اوہ غلط ہوئے گا۔ جے تسی ریڈیکل تے انقلابی دا اک ہی ترجمہ کردے ہو تے اوہ کم خراب کردا ہے۔ہن بنگلہ دیش وچ حسینہ خلاف رجیم چینج ہویا، اوس نوں انقلاب کہنا تے غلط ہے، نظام تے اوہی ہے۔ ساڈے ایتھے وی اقتدار دی لڑائی اجکل جاری ہے تے اقتدار دی تبدیلی دی لڑائی نوں انقلابی لڑائی کہیا جا رہیا ہے۔مسلہ ایہہ ہے کہ سانوں لوز ترجمے نہیں کرنے چاہیدے۔ہن جنج سیکولرازم دا ترجمہ لادینیت کیتا تے اوس پورا مہاندرا ہی الٹ دتا۔انگریزی ٹرم اتھیسٹ دا ترجمہ دہریت ہے جو مذہب دے خلاف ہی ہے پر سیکولرازم تے مذہب دے خلاف نہیں۔ یورپی سیکولرازم دی لہر دیکھ لو، والٹئیر پادریوں دے خلاف سی، مسیحت یا مذہب دےخلاف نہیں سی۔ اک گمراہ ترجمے جدیدیت خلاف کڈا پواڑا پایا۔ہن انگریزاں دے جاون بعد ساڈا ایہہ کم سی کہ اسی ایسے مسلیاں نوں سدھا کردے،

Election manipulation: Many Times they use defeat but sometime they use victory (Jugto Front , RTS & Form47)

 

Election manipulation: Many Times they use defeat but sometime they use victory

(Jugto Front , RTS & Form47)

Election manipulation can take many forms, sometimes using People's victory too. A classic example is the 1954  Jugto Front victory, hailed as a triumph for the Bengali people, but conveniently aligning with Karachi's interests due to US support for Bogra and opposition to the Nazimuudin group within Muslim League. Ironically, a key figure in the Jugto Front was a sitting federal minister from Bogra's government. Despite 70 years passing, many still fail to grasp the underlying dynamics and failed to deconstruct the myth of People's victory or popularity.  

Fast-forward to 2017, when major parties like PML(N), PTI, and PPP united to pass the historic Election Act, aiming to curb electoral interference and establish an independent Election Commission. However, over the past seven years, partisan interests have compromised this progress, prioritizing political grandstanding over genuine reform. Still the issue is election reforms not the re-election. 

وسیب تے وسنیک

مینڈیٹ ''چوری'' دا پہلا سال؟ مارو سجی، وجے کھبی

عامر ریاض

پنجاب وچ ہون والے ''جھرلو'' الیکشن (1951)، بنگال وچ جگتو فرنٹ دی ''فتح''،1970 دی چوناں دے رزلٹ نوں منن دا انکار، 1990 دی اسلامی جمہوری اتحاد دی ''فتح''، 2018 وچ آرٹی ایس بیٹھاون دا ''فیض'' ایہہ سب چیتے رکھدے ہوئے ہی اگےے دا رستہ لبھے گا۔نرا میڈیٹ چوری دی گردان نال ککھ نہیں ہونا۔

مساں مساں کر کے 2017 وچ بڑی سوچ بچار بعد الیکشن ایکٹ بنایا گیا جس وچ پیپلزپارٹی، پی ٹی آئی تے مسلم لیگ ن سب شامل سن۔پر شفاف الیکشن دا مطلب سی کہ مداخلت کرن والیاں دی چھٹی کہ ایس پاروں جو کجھ 2017 توں 2024 تیک ہویا اوس وچ ایس گل دا دھیان رکھیا گیا کہ بس الیکشن کمیشن آزاد ہو کے وی متنازعہ ہی رہے۔

سال پہلاں ملک وچ الیکشن ہوئے سن تے پی ٹی آئی الزام لایا سی کہ ساڈے نال دھرو ہو گیا پر نال نال ایہہ وی کہیا کہ ایہہ دھرو یا دھاندل ترے صوبیاں وچ ہویا ہے اتے جتھے اسی جتے ہاں اتھے دھاندل نہیں ہوئی۔ پی ٹی آئی دے نویں، پرانے میڈیائی سہولت کار وی بڑی ڈھٹائی نال ایہو راگ ''درباری'' سال توں وجا رہے جے۔سال بھر وچ ہن پی ٹی آئی دے کئی آگو ایہہ گل من چکے جے کہ 2018 وچ اسی وی اینج ہی اقتداری ہوئے ساں پر ایہہ منن وچ ہلے ویلہ لگے گا کہ 2024 وچ وی صوبہ خیبرپختونخوا وچ اوہ اونج ہی فارم 47 نال اقتداری کروائے گئے جے جنج اوہ باقیاں تے الزام لا رہے جے۔ اصل وچ ایہہ 2017 توں چلدا ایجنڈا ایہو ہے کہ جس الیکشن ایکٹ نوں پی ٹی آئی، پیپلزپارٹی تے مسلم لیگ ن رل مل پاس کیتا سی اوس نوں رگیدیا جائے کہ شفاف الیکشن لئی ہون والی قنون سازیاں وچ رلتی پارٹیاں، انہاں دا متھیا قنون اتے الیکشن کمیشن سب ٹارگٹ سن۔پہلے اک نوں تھاپڑا، پھیر دوجے نوں، پھیر ہورے کسے تریجی پارٹی نوں، خیر، ہن الیکشن دا سال پورا ہون تے اک این جی او ''پتن'' رپورٹ کڈی پر ایس ''این جی او'' دے پردھان اوہی جے جو ڈکٹیٹر مشرف دے ایوبی طرز دے ہشیار ادارے نیشنل ریکنسٹرکشن بیورو(این آر بی) دے حمام دستے سن اتے انہاں انگریزی اخبار وچ مشرف دے جعلی ریفرنڈم نوں وی ''شفاف'' قرار دتا سی۔ ایہو نہیں انہاں تے 2018 نوں وی شفاف کہیا سی کہہ ایس پچھوکڑ والیاں دی رپورٹاں تے گل نہ ہی کرئیے تے چنگا ہے۔ پاکستان وچ الیکشن پہلے دن توں دھاندل زدہ رہے پر ایہہ وی حقیقت ہے کہ77 سال وچ الیکشن دھاندل نوں ڈکن لئی وی بہوں کم ہویا ہے۔ پاکستان دا پہلا الیکشن مارچ 1951 وچ پنجاب وچ ہی ہویا سی جس وچ ملک دے عارضی دارالحکومت کراچی بیٹھ کے طے کیتا گیا سی کہ لہور، لیل پور، ملتان، گوجرانوالہ، سیالکوٹ وغیرہ وچ کون کون کامیاب ہوئے گا۔لیاقت سرکار نے مرضی دی حکومت بناون لئی پہلے تے پنجاب وچ ممدوٹ حکومت تے کرپشن دے استرے نال وار کیتا تے حکومت توڑدے ہوئے دو سال پنجاب وچ گورنر راج لایا۔ ایس تے وی کراچی بیٹھے افسراں دی تسلی نہ ہوئی تے انہاں الیکشن توں اک دن پہلاں اک جعلی سازش دا انکشاف کیتا جو دو دھاری تلوار سی۔ لیاقت سرکار نوں پنجابی بنگالی اتحاد توں ڈر سی کہ حسین شہید سہروردی تے میاں افتخار ممدوٹ رل کے لیاقت سرکار خلاف الیکشن لڑ رہے سن۔آزاد پاکستان پارٹی والے میاں افتخارالدین وی لڑ رہے سن جنہاں نال بعد وچ کہلائے بابائے سوشلزم شیخ رشید، محمود الحق عثمانی، محمود علی قصوری، شیخ رفیق سنے کئی لوک وی سن۔ چیتے رہے کہ اس زمانے وچ ووٹراں دی لسٹاں وی نہیں ہوندیاں سن تے پارٹیاں نوں انتخابی نشان وی نہیں ملدے سن کہ بس رنگاں تے گذارے چلدے سن کہ برٹش دور توں الیکشن اینج وینج ہی ہوندا سی۔ملک بنن بعد انڈیا تے پاکستان بالغ رائے دہیاں دا بندوبست من لتا پر جنہاں ایس لئی سسٹم بنانا سی اوہ تے سیاسی گیماں وچ رجھے سن۔ ہر 21 سال یا ودھ دا پاکستانی ووٹ پا سکدا سی پر کوئی پکا سسٹم نہ ہو پاروں سب کجھ بیوروکریسی دے ہتھ وچ سی۔الیکشن کمیشن تے پہلے آئین 1956 پاروں بنیا سی کہ تسی سوچ سکدے ہو کہ بیوروکریسی 1951 دی پنجاب وچ ہون والی چوناں وچ کڈی انی پائی ہوئے گی۔ایس توں بعد صوبہ سرحد(ہن خیبرپختونخوا)، سندھ تے بنگال وچ الیکشن ہوئے، بلوچستان تے ہلے صوبہ بنیا ہی نہیں سی۔ہر تھاں ووٹراں دی لسٹاں نہیں سن۔ 1954 وچ مشرقی بنگال دی چوناں توں پہلاں دسمبر 1953وچ جگتو فرنٹ بنیا جس وچ عوامی مسلم لیگ دے حسین شہید سہردوری، نظام اسلام پارٹی دے مولوی اطہر علی، کرشک پرچا پارٹی دے اے کے فضل الحق پیش پیش سن۔سہروردی اوس ویلے محمد علی بوگرا دی سرکار دے وزیرقانون سن۔ پاور پالیٹکس دے گھمے پاروں محمد علی بوگرا تے خواجہ ناظم الدین دے مسلم لیگی گروپاں وچ اقتداری لڑائی سی جو جگتو فرنٹ بنن نال ترے مونہی لڑائی وچ بدل گئی۔مشرقی بنگال دا وزیراعلی نور امین وی کراچی دی مرضیاں خلاف خواجہ ناظم الدین نال سی جس نوں اک طالب علم ہتھوں ہروایا گیا۔ چیتے رہے کہ کجھ مہینے پہلاں خواجہ ناظم الدین نوں اینٹی احمدی لہر دی آڑ وچ اقتدار توں کڈہیا گیا سی۔الیکشن رول نہ ہون پاروں چوناں دے فیصلے تے بیوروکریسی ہتھ وچ سن کہ انہاں جگتو فرنٹ نوں اینج جتاوایا کہ سٹیبلشمنٹ مخالف وی ایس نوں ''عوامی فتح'' سمجھدے رہے تے کئی تے اینج دے اینکر، دانشور جے جواج وی اوس ''چکری فتح'' دا ڈھول وجاندے جے۔ اینج کراچی پردھان سٹیبلشمنٹ اک تیر نال دو شکار کیتے تے الیکشن شفاف ہون دا تاثر وی لتا تے ناظم الدین ٹولے نوں بغیر فاتحہ دفنا دتا۔اے کے فضل الحق نوں وزارت اعلی ملی اتے سہروردی تے مرکزی وزیر ہی سی۔نرے 56 دن بعد اے کے فضل الحق دی وی چھٹی کرادتی مگر سہردوری ہوری پہلی آئین ساز اسمبلی توڑن تے ون یونٹ بناون وچ سرکار دے نال ہی رہے۔وڈی یعنی عالمی پدر تے سیٹو سینٹو وچ پاکستان دی حاضریاں دا ویلہ وی ایہو جے۔ایہہ ساری گل مینڈیٹ مینڈیٹ کرن والے پجاریاں نوں دسنی ہے جو 2018 وچ وڈی دھاندل تے آر ٹی ایس بٹھاون دے ''فیض'' پاروں مقبول کہلائے تے اقتداری ہوئے تے اج اوہ اک صوبے وچ ڈھیر اکثریت لین باوجود باقیاں نوں فارم 47 دی حکومت آکھدے جے۔ جداں میں لیفٹ دے رسالے عوامی جمہوری فورم لئی سندھی لیڈر رسول بخش پلیجو دا انٹرویو 2007 وچ لتا تے انہاں دسیا کہ میری فاضل راہو نال ملنی اوس ویلے ہوئی جداں انہاں 1969 دے سال ایس مطالبے تے لہر چلائی کہ ووٹر لسٹاں نوں سندھی وچ دیو تاں عام سندھی انہاں لسٹاں نوں پڑھ سکے۔ بھٹو حکومت وچ پہلی وار شناختی کارڈ بنن لگے تے ووٹر لسٹاں کجھ بہتر ہوئیاں پر 1980 دے دھاکے وچ جعلی شناختی کارڈاں دا بھنڈار ویکھیا کہ جو 90 دے دہاکے الیکشن جتن دا پردھان پتھیار سی۔ غریباں تے بے وطنیاں (افغان مہاجراں) دے جعلی شناختی کارڈ چلدے رہے کہ نادرا بنن بعد (2002) ایہہ رکیا نہیں۔ مساں مساں کر کے 2017 وچ بڑی سوچ بچار بعد الیکشن ایکٹ بنایا گیا جس وچ پیپلزپارٹی، پی ٹی آئی تے مسلم لیگ ن سب شامل سن۔پر شفاف الیکشن دا مطلب سی کہ مداخلت کرن والیاں دی چھٹی کہ ایس پاروں جو کجھ 2017 توں 2024 تیک ہویا اوس وچ ایس گل دا دھیان رکھیا گیا کہ بس الیکشن کمیشن آزاد ہو کے وی متنازعہ ہی رہے۔ اج الیکشناں بارے دھاندل دا شور مچاون والیاں نوں سوچنا ہوئے گا کہ 2017 بعد جس جو کیتا اوس نوں منے بغیر گل اگے نہیں ودھ سکے گی۔ رستہ جتھیاں تے گھراو جلاو دی تھاں پارلیمنٹ وچوں ہی نکلے گا۔ انہاں لنگھے 7 سال دی پڑچول کردے ہوئے الیکشن ایکٹ 2017 وچ ہور دھاندل مکاو بوبی ٹریپ لانے ہون گے ورنہ جے ایہہ حکومت بدل وی گئی تے نویں چوناں ہو وی جاون تے گل گواچی ہی رہے گی۔ 

Sukh Dev Sarsa, Rowlatt Act mentality & Overseas(Foreign) entry

 

Sukh Dev Sarsa, Rowlatt Act Mentality & Overseas(Foreign) Entry

The Anarchical and Revolutionary Crimes Act of 1919, infamously known as the Rowlatt Act, may have been repealed later, but its impact still resonates in South Asia, particularly in India, Pakistan, and Bangladesh. This law, which allowed for the arrest and detention of individuals without trial, essentially mixed crime with politics, undermining basic citizenship rights. The Rowlatt Act was a product of the British colonial era, enacted to deal with armed struggle movements and to suppress the growing nationalist movements linked with local or foreign sponsored armed struggles. It gave the State sweeping powers to repress political activities, allowing for the detention of individuals for up to two or more years without trial. The act also authorized the security forces (police etc) to search and arrest individuals without warrants, and imposed severe restrictions on the freedom of the press. While the Rowlatt Act was repealed due to widespread protests and opposition, its legacy continues to influence politics in the region even after 1947 in our countries. The act's focus on mixing crime with politics has been criticized for undermining democratic principles and basic human rights. It is interesting to note that after 1920s, many political actors delinked their politics with armed struggle and adopted democratic, political, parliamentary ways yet in post freedom times newly born States (India and Bangladesh) and particular opposition groups started praising armed struggle and its icons without understanding its impact. Praising freedom was important but delinking it from terrorism and extremism was also important. It shows that we, the State and resistance groups, fail to revisit our freedom narrative especially after 1947. Even today our scholars have coined a new term Radicalization to address it but it expanded confusion more. Are we ready to expel freedom struggle? Or there is a need to revisit all including State and resistance politics. This oversight highlights our failure to reexamine our freedom narrative, particularly after 1947. Today, scholars have introduced the term "Radicalization" to address this issue, but it has created more confusion. It is crucial to reassess our understanding of freedom struggles, including both state and resistance politics. In post Cold War era, old mechnairy interventions had been replaced with AID politics and in recent times Overseas interventions are also playing that role but we knew very well that Rights politics is still subservient to foreign policy initiatives of many States So we have to revisit all but keeping in mind the new realities too....  Just read the article and rethink

 

 The article was published in Punjabi Daily Lokai but i did few little changes too. 

وسیب تے وسنیک

سکھ دیو سرسا،رولٹ ایکٹ مائنڈ سیٹ تے فارن فنڈنگ

عامر ریاض

سعیدہ دیپ ہوراں دا دفتر اک ویہڑا جتھے کدی کدی اپنے ورگے ''اونترے نکھتیاں'' نال ملنی ہوندی ہے کہ کسے زمانے اینج دیاں بیٹھکاں بہوں تھاواں تے ہوندیاں سن، گوالمنڈی، میوہسپتال دی کینٹین، پرانی انارکلی، بھونڈ پورا تے ہے ہی سن پر ہور وی بڑی تھاواں سن۔ ہن تے فیس بک تے واٹس اپ گروپاں ورگے ڈیجیٹل ویہڑے وی بن چکے جے،کرونا بعدوں تے آن لین میٹنگاں وی ودھ چکیاں جے جو آن لین ویہڑے ہی جے۔ پر آمنے سامنے بیٹھ کے گل بات دا سواد ہی کجھ ہور ہے۔کجھ دن پہلاں اتھے سکھ دیو سرسا ہوراں نال ملنی ہوئی۔ایس مجلس وچ کئی یار بیلی رلے سن کہ جمیل پال، نین سکھ، زبیر احمد، ظہیر وٹو، اقبال قیصر، شبنم اسحاق،احمد رضا پنجابی، محسن علی، انجم گل تے اقرا پریت رلتی سن

 سکھ دیو سرسا ہوراں دسیا کہ اوہ بھارتی پنجاب دے تھاں مالوے دے جے، انڈین کومونسٹ پارٹی(سی پی آئی) نال جڑے رہے تے اجکل اتھے انجمن ترقی پسند مصنفاں دے پردھان جے۔انہاں گلاب داسیاں بارے اپنے کیتے کم ول وی دھیان دوایا، کھبے دی سیاستاں دے کھپیاں تے وی چانن پایا، ایہہ وی کہیا کہ کھبے دی پارٹیاں دا کم بڑا پچھے رہ گیا ہے تے لہراں یا تحریکاں دی گل کرو ہن۔گرامچی دی ''سول سوسائٹی'' دا ادھا حوالہ وی دتا۔ کسان لہر بارے وی گل بات کیتی۔ایہہ وی دسیا کہ ساڈے کئی کامریڈاں تے جعلی مقدمے پچھلے 6 ست سالاں توں بنے ہوئے جے، کیس چلدے رہندے جے تے کامریڈ کئی کئی سالاں توں جیل وچ ہی جے۔ اول تے تفتیشاں چلدیاں جے،عدالتوں عدالتی ہوندے رہندے جے اتے ضمانتاں ہوندیاں ہی نہیں، جے ہو وی جاون تے رہائی ویلے نویں کیساں وچ پھیر گرفتاریاں پئے جاندیاں جے۔ہو تے ایہہ سب کجھ مودی دور وچ رہیا ہے پر مودی اوہی قنون ورت رہیا ہے جو 77 سال توں چل رہے جے۔

بھارت وچ آزادی بعد لنگھے 77 ورہیاں وچوں 48 ورہے تے کانگرس پارٹی دا راج رہیا، جواہر لال نہرو 17،اندرا گاندھی 11، راجیو 5 اتے من موہن دس سال وزیراعظم رہے پر قنون اوہی جے جو روولٹ ایکٹ 1918 وچ بنا گیا سی اتے جنہاں قنوناں دا نتیجہ 13 اپریل 1919 وچ امبرسر دے جلیانوالہ باغ قتلام ویلے دنیا ویکھا سی۔1947 بعد انڈیا وچ جلیانوالہ قتل عام نوں بہوں چکیا، انگریز دے مظالم دسے، ڈرامے، فلماں بنیاں، کہانیاں لکھیا، کانفرنساں ہوئیاں، پر جس اختیار نوں ڈائر ورتیا سی اوس نوں 1947 بعد کسے بدلیا ہی نہیں۔۔۔

چلو پاکستان وچ تے 77 سالاں وچ 35 سال سدھا سدھا مارشلا رہیا تے 2008 تیک کسی اسمبلی نوں اپنی مدت پوری وی نہ کرن دتی، سیاسی پارٹیاں نوں توڑیا مڑوڑیا جاندا رہیا تے جے ساڈے ایتھے روولٹ ایکٹ والے قنون چل رہے تے سیاستداناں نوں ''شک دا فیدہ'' دتا جا سکدا ہیگا پر ہندوستان عرف بھارت وچ جتھے کوئی مارشلا وی نہ لگیا اتھے کیوں سیاسی انسانی حقاں دے تحفظ لئی قنون سازیاں نہ ہوئیاں۔

انڈین سول سروس (آئی سی ایس)، انڈین پولیٹیکل سروس (آئی پی ایس)،انڈین پولیٹیکل انٹیلی جنس(آئی پی آئی) اوہ ادارے سن جو برٹش انڈیا وچ عوام نوں کنٹرول کرن لئی 20ویں صدی دے پہلے سال تیک بنائے جا چکے سن۔ ایس نوں پکا کرن لئی 1918 وچ رولٹ کمیٹی بنائی گئی جس وہابی سازشاں تے جرمن ہندو سازش دا بیانئیہ بنادے ہوئے اک قنون بنایا جس نوں ''انارکی تے انقلابی جرائم ایکٹ'' آکھیا گیا تے ایہہ رولٹ ایکٹ دے نام توں بدنام ہویا۔ ایس وچ سیاسی مخالفت تے جرم نوں رلا ملا دتا گیا تے ایس نال نبڑن لئی سیکورٹی اداریاں نوں ''انے'' اختیار دتے گئے۔ایہہ اختیار قنون وچ شامل کیتے گئے۔ 77 سال وچ ایہہ اختیار پاکستان، بھارت وچ نہیں بدلے گئے، نہ ہی 54 سال توں بنگلہ دیش بدلے جے۔ پاکستان وچ تے اسمبلیاں چل ہی نہ سکیاں پر جتھے اج تیک مارشلا وی نہ لگیا اتھے وی ایہو اختیار پردھاناں کول جے، پر سرسا ہوراں کول ایس دا کوئی پکا جواب نہ سی۔جس سی پی آئی نال اوہ رہے سب اوس نوں فروری 1948 والی دوجی کانگرس دے فیصلیاں بعد نہرو سرکار نے بہوں تنیا سی۔ کئی کامریڈ دوڑ کے پاکستان آ گئے سن، زیڈ اے احمد دی ہی کتاب کوئی پڑھ لے۔1950 بعد ماراں کھاون بعدوں ''رندھیوئے لین توں توبہ تیب ہوئ اتے سی پی آئی بس کانگرس پارٹی دی بغل بچہ بن گئی سی۔سرسا ہوری اوسے نال جڑے رہے، دوجے پاسے سی پی آئی وچوں سی پی آئی ایم نکلی، ایس نے کئی دہائیاں بنگال دی سرکار چلائی، جوتی باسو لیڈر سی پر اج اتھے یا ممتا بینر جی جت رہی ہے یا بی جے پی؟ کتھے گئے سی پی ایم والے؟ کیوں دھڑن تختہ ہویا؟ انڈین لیفٹ دا تریجا وڈا دھڑا نکسل باڈی لہر وچ سی، اوس دے اک پردھان تپن بوس وی رہے جنہاں دا میں عوامی جمہوری فورم لئی انٹرویو جوالائی 2005 وچ کیتا سی، نکسل باڑی توں پیپلزوار گروپ دی کہانی پڑھ پڑھ لگدا ایہو ہیگا کہ اوہ صوبہ مرکز لہر وچ اونج ہی ورتے گئے جنج ساڈے ایتھے ہشت نگر والے کامریڈ، پر سرسا ہوری ایس بارے وی زیادہ گل نہ کیتی۔ اوہ بس کسان لہر دے قصے سناوندے رہے پھیر ایہہ وی من لتا کہ کسان لہر دے لیڈر الیکشن وچ ڈینٹ نہ پا سکے۔ انہاں دسیا کہ کسان لہر وچ ہریانہ تے پنجاب وچ پائی پاڑ مک گئی پر انہاں کسان لہر دی یورپ امریکہ توں سپورٹ نوں ایڈی لفٹ نہ کروائی۔حلانکہ مودی تے بے جے پی دی کامیابیاں وچ فارن فنڈنگ دا ہتھیار اتے باہرگئے انڈین ہندواں دی طاقت اک منی جاون والی گل ہے پر سرسا ہوری کسان لہر دے حوالے نال ایس دی گل کرنا نہیں چاہندے سن۔ فارن فنڈنگ تے امریکہ یورپ گئے ایمی گرنٹ پاکستان انڈیا دی سیاستاں وچ اک نواں کھڈاری جے اتے ڈیجیٹل چھل پاروں اوس دا پیر زیادہ پیندا وی ہے، ہن تے انہاں نوں سپیشل سیٹاں دین دی گل وی ہو رہی ہے۔ دوجے پاسے دہری شہریتاں نوں اسمبلی ممبراں دے نال نال اہم سرکاری عہدیاں تے لاون دی گل وی چل رہی ہے۔سرسا ہوری تے جتھوں آئے سن اتھے ہی ٹر گئے پر ساڈے سوال ودھ گئے۔

Mahatma: the Cult & his infamous resistance (Lessons for today)

 

Mahatma: the Cult & his infamous resistance

(Lessons for today)

Mahatma Gandhi (killed at 30th Jan 1948)... Like his life, his death was a controversy....Just few months after partition (Oct 1947) till the time of Mahatma Gandhi's assassination, a heated debate was underway between Jawaharlal Nehru and Ghanshyam Das Birla over price control. Indian capitalists, backed by Gandhi, were pushing for the removal of price controls,(Introduced during 2nd WW) while Nehru argued that this would lead to price hikes and undermine the country's freedom. This episode was documented by Kanji Dwarkadas in his book "Ten Years to Freedom". In a surprising move, Gandhi began supporting Pakistan's demand for its share of assets, seemingly to embarrass the Nehru government. Notably, Nehru was the Prime Minister at the time, and Sardar Patel was the Interior Minister, both of whom supported price control. Gandhi's actions were likely influenced by his perception of being above the government, which he believed should heed his advice.

He got 3 war medals from the Empire, one in South Africa when British occupied local Boers Queen's South Africa Medal. other two during WW1, unlike Tagore, he did not return his medal after Jillianwala massacre(13 April 1919) and wrote against martyrs in Harijan. (Indian Summer)

In 1920 when he indulged Non cooperation movement many people left congress, in 1922 after Chura Churri mob violence when he suddenly withdrew Khilafat movement without any consultation Congress faced huge split, Moti Lal, C R Das type tall figures left the party. Mahatma boycotted 1923 and 1926 provincial elections but boycott failed terribly and new leadership emerged out of it.

The execution of Bhagat Singh, Shivaram Rajguru, and Sukhdev Thapar

Singh-Rajguru-Sukhdev, as the trio is popularly known as, was executed in the Lahore jail on 23rd March, 1931. What preceded and followed was a nationwide movement. Amongst the voices was also a loud cry of blame- saying the “father of the nation” had failed to save the three, or had rather, not tried to do so....... 

Mahatma Gandhi wrote a letter to the Viceroy of India, putting in compelling words a request to stop the execution. But, it was dated March 23rd, 1931- the same day Singh was scheduled to be hanged.

Mahatma Gandhi opposed the Communal Award of 1932, which granted separate seats to Dalits or scheduled castes in assemblies. He pressured B.R. Ambedkar into withdrawing the proposal, likely because Gandhi knew that quotas for lower classes would reduce the Hindu majority. Thanks to Ambedkar, Dalit politics could not groom for next 50 years yet in 1980s it got its place. Interestingly, like Mahatma, Indian Communists too never raised Dalit question till 1960s. 

Gandhi was a strong supporter of Hindi, advocating for its use since 1917. Unlike Nehru, he didn't support Hindustani as a common language. Nehru report (1928) advocated for Hindustani and opposed Urdu Hindi controversy, J L Nehru himself supported Hindustani in his book My Life (Pub in 1935) but when the Congress formed provincial governments after the 1937 elections, Hindi was imposed instead of Hindustani. It proved power of Mahatma in Congress. 

In 1938, Gandhi worked against Subhas Chandra Bose, who had been elected president of the Indian National Congress. During World War II, Gandhi was willing to collaborate with Japan and Hitler, but Nehru intervened, preventing this alliance. Gandhi's approach was populist, using contradictory slogans and promoting non-violence, while relying on violence to achieve his goals.Despite his assassination in 1948, merely five months after India gained independence, Mahatma Gandhi's legacy continues to have a profound and lasting impact on South Asia, influencing the region in complex and multifaceted ways. Its not merely religion but its a cocktail of Religion, narrow Nationalism and populism 

گاندھی کلٹ عوامی چکر(پاپولزم)، قدامت پسندی، تنگ نظر قوم پرستی تے دھرمچی سیاستاں دی کاک ٹیل سی پر ساڈے کئی یار ہن وی انکاری صورتحال دا شکار جے۔ پہلے ترے وار میڈل لتے، پھیر جلیانوالہ وچ ہڑتال کروان بعد جداں 13 اپریل نوں قتلام ہویا تے 5 دن بعدوں ہریجن وچ لکھیا کہ ایہہ شہید نہیں سن کیونجے انہاں کنڈ تے گولیاں کھادیاں۔۔۔۔خلافتی چکر وچ انڈین مسلماناں نوں ٹرک دی بتی مگر لایا، جداں ہجومی تشدد پاروں تھانے وچ 22 پلس والیاں نوں چورا چوری وچ ساڑ دتا گیا تے کسے نال گل کیتے بغیر خلافتی لہر مکادتی، عبدالباری، موتی لال، سی آر داس سنے کئی اوس نوں چھڈ گئے، پارٹی دو حصیاں وچ ونڈی گئ۔۔۔پر مہاتما 1923 تے 1926 دے الیکشن دا علی برادران نال مل کے بار بار بائیکاٹ کیتا، پنجاب، بنگال تے یوپی دی خلافت کمٹیاں بائیکاٹ نہ کیتا۔ ایہہ گاندھی جی سن جنہاں اردو ہندی لڑائی وچ پاڑ ودھاندے ہوئے 1917 وچ ہندی پرچار سبھا بنائی تے کانگرس وچ ہندوستانی زبان نام رکھن دی مخالفتاں کیتیاں۔۔۔۔اوہ لارڈ ارون نال معادہ کردا رہیا پر بھگت سنگھ، راج گرو تے سکھ دیو تھاپڑ نوں بچاون لئی کجھ نہ کیتا ، 1932 وچ ایہو ماتما سن جنہاں شیڈویول کاسٹاں نوں وکھرا گنن تے اسمبلی سیٹاں دین دی مخالفت کیتی، چکری مرن بھرت رکھیا تے امبیدکر وارگیاں نوں تھلے لایا۔۔۔۔نہرو رپورٹ 1928 تے نہرو دی کتاب میری کہانی 1935 وچ ہندی دی تھاں ہندوستانی دی حمائیت کیتی گئی پر 1937 دی چوناں بعد کانگرس گاندھی دے آکھن تے ہندی لائی۔ 1938 وچ برلا، آزاد نال مل کے مہاتما نیتا جی سبھاش چندر بوس خلاف ات چکی۔ مہاتما تے 1941 وچ برما محاذ تے جاپانیاں دی حق وچ قرارداد لیاون لئی تیار سی پر نہرو اوس نوں ڈکیا۔ اوس گاندھی جناح ملنی 1944 وچ ہی آکھ دتا سی کہ جے وکھرا ملک باو گے تے اساں پنجاب تے بنگال ونڈوا دواں گے پر ساڈے یار بس گاندھی دے گھراو جلاو وچوں امن لبھن وچ مست رہے۔ انیا بنن بعد مہاتما برلا تے سیٹھاں دی مدد لئی اکتوبر 1947 وچ ہی پرائس کنٹرول مکاون لئی سرگرم ہویا ، جداں نہرو کہیا کہ اسی قیمتاں تے کنٹرول مکایا تے مہنگائی ہو سی اتے عوام آکھن گے انگریز دور ہی چنگا سی، جداں مہاتما دی گل نہ منی گئی تے اوس پاکستان نوں اوس دا حصہ نی دین دی مخالفت دا چولا وی پا لتا۔۔۔۔۔

2nd Yet Last term of Trump & Digital World: 2 Years, less time, tough fight

 

2nd Yet Last term of Trump & Digital World

2 Years, less time, tough fight

Dealing with more than 10 million unauthorized immigrants (as par Pew data it was increasing since 1990s, thanks to Sole Supper power mantra yet from Obama times it is decreasing ), fixing Americas, moving toward 2030 deadline, challenge of digital expansion in the light of existential crisis of nation state (a 20th century mantra), accepting multi polar realities are among major issues and on top of it is price hike for US citizens.... He is President of most powerful nation but not as powerful president as his Chinese and Russian counterparts are.  People will answer him in mid term so the day dreaming time is over after Jan 20. 

ٹرمپ پہلے دو سالاں وچ کیہہ کردا ہے تے اوس دا کیہ ردعمل ہوندا ہے، ایہو اوہ سوال ہے جس بارے ٹیوے لائے جا رہے جے پر ٹرمپ لئی آپدا اخیری اقتدار اک خوفناک سفنہ نہ بنے اوس نوں بس ایہو فکر 20 جنوری بعد کھائے جا رہی ہے۔ 

وسیب اتے وسنیک

ٹرمپ دی دوجی تے اخیری صدارتی ٹرم اتے ڈیجیٹل دنیا

عامر ریاض

امریکی صدر ڈونلڈ ٹرمپ اقتداری ہون بعد آڈر تے آڈر جاری کر رہے جے، اقتداری ہون توں پہلاں ہی انہاں کنیڈا تے گرین لینڈ نوں قابو کرن دے جو بیان دتے سن اوس دے ردعمل بعد ٹرمپ ہوراں آپدے پہلے صدارتی بھاشن وچ ایس دا ذکر نہ کیتا سی۔ٹرمپ دی حلف برداریاں وچ ڈیجیٹل پردھاناں دی رلت نویں دنیا دا لشکارا کہ گوگل، ایمازون، ایکس وغیرہ ہن اگلی وار آپ وی صدارتی کھیڈ وچ چھال لا سکدے جے۔ٹرمپ ڈیجیٹل دنیا تے رواجی وطنی ریاستی وچ اک عبوری سلسلہ دا پڑاو ہے جس وچ طاقت دی لگام تے وطنی ریاستاں دی گرفت ڈھیلی پئے رہی ہے اتے ٹرمپ نوں اوس دا وی خیال کرنا ہے اتے تاں مارے اوہ کد پیرس معاہدے وچوں نکلدا ہے تے دوجے پاسے چینی ایپ ٹک ٹاک تے پابندی مکاندا ہیگا۔ بادشاہتاں توں وطنی ریاستاں ول ودھن دا کم 18ویں تے 19ویں صدی وچ ہویا سی جس وچ پردھان ایجنڈا بادشاہتاں دا مذاق اڈانا تے وطنی ریاستاں دے سٹیزن شپ حوالے نال دلکش وعدے سن۔لینن دے بت ڈیگن توں گل امریکی مجسمہ آزادی نوں مڑ فرانس گھلن دی گلاں ہون کہ ایہہ سب وطنی ریاستاں دے تفاخراں دی ٹٹ بھج جاری جے اتے سرحداں دی خدائی نوں ای میل توں آن لائن میٹنگاں خدا حافظ آکھ دتا ہے ات چین ، امریکہ سب 2030 وچ دنیا بدلن دا جو بار بار اعلان کریندے جے اوس وچ ڈیجیٹل خدائی دی نوید ہی کھلی لکویں گل ہے۔تجزیے کرن والے لکھ رہے جے کہ ٹرمپ کول کجھ کرن لئی نرے دو سال جے اتے جے اوہ امریکیاں نوں راضی نہ کر سکیا تے دو سال بعد ہون والے مڈ ٹرم الیکشن وچ سینیٹ یا کانگرس دی اکثریتاں کھو سکدا ہے۔امریکی آئین پاروں اوہ دو وارتوں ودھ صدر نہیں رہ سکدا ایس لئی بھائیا ٹرمپ لئی جو وی کرنا ہے اوس نوں سپیڈ نال کرنا پئے گا۔ جے ٹیرف ودھاون نال مہنگائی ودھ گئی تے ایس دا ملبہ وی ٹرمپ تے ہی پئے گا۔ ہن سفنے وکھاون دا ویلہ مک گیا ہے تے ٹرمپ نوں کجھ کر کے وکھانا ہیگا کہ ایہو اوہ گل ہے جس پاروں امریکی اثر وچ رہن والے ملک سنے پاکستان، اسرائیل، سعودی عرب گھابرے جے کہ جے ٹرمپ امریکہ وچ کجھ نہ کر سکیا تے ایہہ ساڈے ول منہ کرے گا۔ افغانستان تے طالبان نوں حلف چکن توں پہلاں کیتے خطاب وچ ٹرمپ ایہہ تڑی لائی ہے کہ اوہ امریکی فوجاں دا چھڈیا 7 ارب ڈالر دا اسلحہ وغیرہ واپس کرن ورنہ انہاں دے پابندیاں لگن گیا۔پاکستان پہلے ہی دو سال توں رولا پا رہیا ہے کہ ٹی ٹی پی کول اوہی اسلحہ ہے پر طالبان سنے افغان حکومت اسلحہ موڑن توں انکاری جے۔ پر دوجے پاسے اوسے افغان سرکار نے دو امریکیاں نوں اک افغان دے بدلے چھڈیا وی ہے۔ سابق امریکی صدر جن افغاناں نوں امریکہ وساون لئی آڈر دتا سی ٹرمپ اوس آڈر نوں مکا دتا ہے۔ ہن تے حکمران افغان طالبان وچوں عورتاں دی تعلیم مکاون دے حق وچ آوازاں وی آ رہیاں جے۔ ٹرمپ اپنی پہلی تقریر وچ ایران بارے وی چپ رہیا جو اپنی تھاں دلچسپ ہے کہ پچھلی وار تے ٹرمپ امریکہ نوں عالمی ایرانی ایٹمی ڈیل وچوں کڈہیا سی پر ایہہ چپ کوئی نیک شگن نہیں۔ چین دی صدر نوں حلف چکن توں پہلے ٹرمپ آپ فون کیتا پر پہلی تقریر وچ پانامہ کینال تے مڑ قبضہ کرن دی وجہ چینی جہازاں نوں اجازتاں قرار دتا۔ دوجے پاسے چینی ترجمان اک پاسے پیرس معاہدے تے ڈبلیو ایچ او توں نکلن والے امریکی فیصلیاں تے تنقید کیتی اتے کیوبا نوں دہشتگردی دی لسٹ وچ رلتی کرن نوں امریکی بدمعاشی کہیا۔ نال ایہہ وی کہیا کہ ٹرمپ ساڈے نال طے کر کے کم کرے گا تے سکھی رہے گا۔ امریکہ نال جڑے خلیج میکسیکو دا ناں ''خلیج امریکہ رکھنا، لاطینی امریکہ وچ موجود اٹلانٹک سمندر تے بحرالکاہل دے سمندراں نوں ملاون والی پانامہ کینیال تے قبضہ کرنا، ایل بی جی ٹی دے وجود توں انکار کرنا اوہ نعرے جے جس نال ٹرمپ تنگ نظر قوم پرستی دے ایجنڈے ''سب توں پہلاں امریکہ'' تے پکے رہن نوں دہرا رہیا ہے پر جے مہنگائی ودھی تاں ٹرمپ دے ایہہ نعرے آپدی موت مر جاون گے۔ کیونجے ٹرمپ بہوں سارے نعریاں نوں فوری حقیقت دا روپ نہیں دے سکے گا تاں مارے اوس دا غصہ باہروں آون والے پناگیراں، میکسکو توں آون والیاں اتے امریکی گلاں نہ منن والے نکے ملکاں ول رہے گا۔شہریت بارے ٹرمپ جو حکمنامہ دتا ہے اوہ اوس ماحول بناون دا آغاز ہے جو امریکہ وچ پچھلی5 دہائیاں توں باہروں آکے وسن والیاں تے نویں آون والیاں دی اوکڑاں ودھائے گا تے باہروں آن والے جن لوکاں ٹرمپ نوں ووٹ دتا سی اوہ منہ لکاندے پھرن گے۔ امریکہ وچ پوری دنیا توں سٹودنٹ آندے نے کہ انہاں دارخ وی یورپ، چین ول ہو سکدا ہے کہ امریکی قنونی ماہرین دا کہنا ہے کہ شہریت والا آڈر سپریم کورٹ چیلینج ہوئے گا۔ امریکی پارلیمنٹ تے حملہ کرن اتے 5 پلس والیاں دے قاتلاں نوں معاف کرن والا آڈر ٹرمپ دے نعرے قنون دی حکمرانی خلاف پہلا ڈھول ہے جو ٹرمپ دے گلے پئے چکیا ہے کہ جے ٹرمپ انہاں نوں کسی عدالتی کاروائی راہیں آزاد کرواندا تے گل ہور ہونی سی۔ مر چکے پلس والیاں دے خاندان اتے ذخمی پلس والے کہہ رہے جے کہ مڑ کسی نے جے پارلیمنٹ، سپریم کورٹ تے چڑھائی کیتی تے پھیر ساڈے تے نہ رہنا۔ ایہہ ک خطرناک صورتحال ہے جس تے امریکی میڈیا، دانشور تے سول سوسائٹی فوری ردعمل دے رہے جے۔ٹرمپ اک پاسے ننگی تلوار بنیا آڈروں آڈری ہو رہیا ہے تے دوجے پاسے چینی صدر شی جی پنگ اتے روسی صدر والادی میر پوتن ہوراں نویں سال دی روائیتی ملاقات کیتی ہے۔ ایس آن لائن ملاقات بعد روسی صدر کہیا ہے کہ اسی اک ملٹی پولر دنیا ول ودھ چکے ہاں تے ساڈی یوریشین اتے عالمی افق تے پوری نظر جے۔ اسی تجارتاں وچ وادھے کراں گے تے دنیا نوں یکطرفہ امریکہ آڈر توں کڈاں گے۔  ٹرمپ پہلے دو سالاں وچ کیہہ کردا ہے تے اوس دا کیہ ردعمل ہوندا ہے، ایہو اوہ سوال ہے جس بارے ٹیوے لائے جا رہے جے پر ٹرمپ لئی آپدا اخیری اقتدار اک خوفناک سفنہ نہ بنے اوس نوں بس ایہو فکر 20 جنوری بعد کھائے جا رہی ہے۔

Published in Punjabi Daily https://lokaai.com/ 24rth Jan 2025

Old articles

Bapsi Sidhwa Bandhara 11-August 1938...25 December 2024

Followers of Zia's language Policy & literature festivals ضیاالحق دے لسانی سجن اتے ادبی کانفرنساں

The Punjab , Iqbal and the Priorities 1916-1938

Bapsi Sidhwa Bandhara

 

Bapsi Sidhwa Bandhara 

11-August 1938...25 December 2024

وسیب تے وسنیک

پنجابی پارسی سلسلے،ونڈ اتے بیپسی سدھوا

عامر ریاض

سن 47 بعد ہولے ہولے پاکستان تے بھارت وچ مختلف یا اکوجہی وجوہات پاروں اسی سکولاں دی کتاباں وچ پنجاب دی ونڈ نہیں پڑھاندے، ایس دا ویروا نہیں کریندے، مجبوریاں وچ کیتے فیصلیاں نوں تفاخراں دا رنگ چڑھائے جو نسل اسی پیدا کر چکے اوہ ہندوتوا، جہاد تے خالصتان دی ڈونگریاں چکے پیسے تے طاقتاں نوں ''خدا'' منی بیٹھی ہے تے ونڈ یاد کروان والی بیپسی وی ٹر گئی ہے۔

لہور وچ پلی بڑی انگریزی ناول لکھاری بیپسی سدھوا 86 سال تے8 مہینے دی عمرے پورے ہو گئے۔ آپدے پارسی، زرتشتی پچھوکڑ پاروں انہاں دی اک پکی پہچھان سی اتے اوہ آپ نوں پنجابی پارسی لڑی دا پکھ منیندے سن۔انہاں دی لکھتاں وچ لہور مڈھلی تھاں رکھدا سی۔سن 47 وچ ہون والی پنجاب دی ونڈ توں پہلاں لہور وچ اینگلو انڈین برادری رہندی سی، لہور مزنگ چونگی تے مک جاندا سی کہ اگے کھیت سن تے اچھرہ تے ماڈل ٹاون جہے جزیرے وچ وچ سن۔مزنگ چونگی توں پہلے وارث روڈ تے اینگلو انڈین رہندے سن۔انہاں نوں گوریاں تے دیسیاں دا رلا کہنا غلط نہ ہوئے گا کہ انہاں وچ مسیحی وی سن تے پارسی وی، کجھ فری میسن وی سن جنہاں دے ''جادوگھر'' دی اک زمانے تیک بڑی دھم ہوندی سی جو کوئینز روڈ یعنی اج دی فاطمہ جناح روڈ تے سی پر ہن وزیراعلی پنجاب دے سیکریٹریٹ وچ گواچ چکا جے۔ایہہ پتہ نہیں کہ کس دا جادو کس تے چلیا ہے پرایہہ کہانی پھیر کسے ویلے لکھاں گا کہ ایہہ لکھت تے بیپسی تے پارسیاں بارے ہی ہے۔

 بیپسی ہوری 11 اگست 1938 نوں پشوتن (پی ڈی بھنڈارا) اتے تہمینہ ماما دے گھر جمی سی کہ پی ڈی بھنڈارا(جم 1899، موت 1961)نےسن 47 وچ مری بیوری دے شئیر خریدے سن اتے 1952 وچ پہلی آئین ساز اسمبلی دے ممبر وی بنے سن۔ میں اسمبلی ریکارڈ وچ مذہبی اقلیتاں تے دیگر مسلیاں بارے پی ڈی ہوراں دی تقریراں وی پڑھیاں جے ایس بارے وی کدی لکھاں گا۔ پی ڈی بھنڈارا دے والد سپین وچ جنگ دوران اکھ گنوا بیٹھے سن تے جنگ توں بعد اوہ اپنے پنڈ ''بھنڈار'' (موجودہ بھارتی صوبہ گجرات وچ) توں لہور شفٹ ہو گئے سن کیونجےاوس زمانے وچ لہور تگڑا شہر بن رہیا سی۔ پی ڈی ہوری تے لہور دے سن اتے مال روڈ تے انہاں دی شراب دی دکان وی سی پر انہاں دی بیوی کراچی دی سی جو رواج پاروں بچہ جمن نانکے پنڈ گئی تاں مارے بیپسی کراچی جمی سی۔ بچہ جمن بعد تہمینہ بیپسی نال لہور آ گئی۔

The Navjote is a ceremony where a child is given a sacred shirt (sudreh) and a sacred cord (kushti) to wear as a symbol of their religion. The child also performs the "Kusti Ritual" for the first time.Such ceremonies are adopted by later religions like baptism in Christianity. It is a public confession of your faith in, and commitment to, Jesus Christ. It is interesting that in all religions such ceremonies are plan at early age rather then at the age of maturity. 

 

بیپسی دے دو بھرا مینو تے فیروز سن کہ ایم پی بھنڈارا(مینو) تے ذولفقار علی بھٹو تے مشرف دور وچ ممبر اسمبلی وی رہے۔ بیپسی چند سال دی سی تے اوس نوں پولیو ہو گیا جس پاروں اوس گھر وچ ہی تعلیم لتی پر پنجاب دی دھرمی ونڈ نے 9 سال دی بیپسی تے بہوں اثر پایا کہ انہاں دی لکھتاں وچ ایہہ سب نظر آوندا ہے۔

 

پارسیاں تے فارسیاں نال دھرتی پنج دریائی دا سانگا مڈھ قدیم توں ہے کہ سائرس دی بادشاہت وچ ساڈی تھاواں وی شامل سن تے ایس دا مرکز بلخ تے خراسان سی۔ ایس بادشاہت نوں اسلام آون توں کئی سو سال پہلاں سکندر نے تھلے لایا سی کہ اوہ باختریاں خلاف مہماں پاروں ہی ایتھے آیا سی۔''قصہ سنجان'' وچ ایہہ تفصیلاں ملدیاں جے۔ یوریشن تجارتاں دے کنڈیاں تے جمے پارسیاں وچ کاروباری سمجھ وادھو سی پر قدیمی ہندو تے مسلم لٹریچر وچ انہاں دا ذکر اوکھے ہو کے ہی کیتا جاندا ہے۔انگریز دے ساڈی تھاواں تے قبضیاں بعد انہاں نوں اگے ودھن دے کیوں موقعے ملے ایس بارے کھوج جاری جے۔ماضی دی شان دے قصے ایس برادری وچ بہوں جے، طلسم ہوش ربا دا لکھاری وی انہاں نوں ''گبر'' لکھدا سی پر جداں بیپسی جمی تے ایہہ اک سکڑ چکیا دھرم سی۔

For further details click here: List of Zoroastrian states and dynasties

  

P D Bhandara (1899-1961), Bapsi Sidhwa (1938-2024) & Minocher Bhandara (1937–June 15, 2008),

1957 وچ کنیرڈ کالج لہور توں ڈگری لین بعد ہی 19 سالہ بیپسی بمبئی وچ ویاہی گئی پر ویاہ نہ چلیا تے مڑ لہور آگئی۔نوشیر ہوراں نال اوس دوجا ویاہ کیتا تے ایس توں بعد بیپسی لکھنا شروع ہوئی۔پہلا ناول اوس نویں نویں بنی پاک چین قراکرم سڑک تے سفر بعد ''برائڈ'' لکھیا تے دوجا سی ''کرو ائیٹر'' جو پارسیاں بارے سی۔آپدے انٹرویووچ انہاں دسیا کہ جداں علامہ اقبال دے پتر تے لہور ہائیکورٹ دے جج جاوید اقبال ایہہ لکھتاں ویکھیاں تے آکھیا کہ ''کروائیٹر'' فوری چھاپے چاڑھو، جاوید اقبال دے نال نال بانو قدسیہ تے اشفاق احمد وی بیپسی دا ساتھ دتا تے1978 دے سال کتاب دی مکھ وکھالی تے تعریفاں وی کیتیاں۔ کیونجے ناول وچ برادری بارے اندر دی گلاں وی سن تاں مارے ایس دا ردعمل وی آیا۔پر جداں ایہو ناول برطانیہ چھپیا اتے ایوارڈ ملے تے پاکستان وچ ایس دی مخالفتاں وی گھٹ گیاں۔ 

 

ہن بیپسی دا ہتھ کھل گیا تے 1988 وچ اوس ونڈ بارے آپدا مشہور ناول ''آئیس کینڈی مین'' لکھیا جس وچ اوس اک 7 سال دی پولیو زدہ پارسی کڑی دی اکھ نال ونڈ نوں وکھایا کہ کنج انگریزاں دی ہشیار پالیسیاں پاروں لمیرے چر توں رل مل رہن والے پنجابی ہندو، مسلم تے سکھ اک دوجے دے دوالے ہوئے، گلے کٹے، ریپ کیتے، لٹ مار رچائی۔پہلے اگ لائی جاندی ہے، بھانڈے نوں سیک دتا جاندا ہے کہ پھیر اک ویلے سب ابلن لگدا ہے، یکدم کجھ نہیں ہوندا ۔۔۔پنجابی زنانیاں تے بچے کنج ایس توں لنگے کہ ایہہ کہانی ''اک'' تے ''دو'' قومی بیانئیاں تے گھجی سٹ وی سی۔ بھارت وچ سرکاری پدر تے ایہہ پڑھایا جاندا سی کہ دنگے، ریپ سب مسلم لیگیاں تے مسلماناں کیتے، تھاپڑا دتا تے مطالعہ پاکستان دنگے فساداں نوں کانگرس،انگریزاں، ہندواں تے سکھاں دے کھاتے پاندا سی۔آئیس کینڈی مین والی کتاب ''کریکنگ انڈیا'' دے ناں نال 1991 وچ امریکہ تے پھیر بھارت وی چھپی تے رولا پئے گیا۔

سن 47 وچ جو پنجاب وچ واپری اوس دا باقی برٹش انڈیا نال کوئی جوڑ نہیں سی کہ ڈیٹا ویکھن نال ہی پتہ چلدا ہے کہ ایہہ انڈیا دی نہیں سگوں پنجاب دی ونڈ سی کہ 1941 دی مردم شماری پاروں 8 ڈویژناں تے 30 ضلعیاں دے پنجاب وچ مسلم 57 اعشاریہ اک، ہندو 22 تے سکھ 11 فیصدی سن پر لہور اک کاسموپولیٹن شہر سی جتھے کارویہار ہی نہیں سگوں ادب، آرٹ، فلم سب پاروں چڑھتل سی پر پنجاب دی دھرمی ونڈ نے سب برباد کردتا. 

  

بیپسی نوں ایس ناول بعد 1991 وچ پاکستان وچ ستارہ امتیازوی دتا گیا۔پر ہن بیپسی امریکہ جا چکی سی کہ 1986 وچ انہاں نوں ہارورڈ وچ فیلوشپ ملی سی، 1993 وچ اوس ''امریکن بریٹ'' ناول لکھیا جس وچ امریکی چال ڈھال وی سی تے امریکہ وسن والے پارسی وی۔1998 وچ آئیس کینڈی مین یعنی کریکنگ انڈیا تے دیپا مہتہ نے فلم ارتھ بنائی جس وچ عامر خان تے شبانہ عظمی کم کیتا۔2001 وچ انہاں ناول ''اومنی بس'' لکھیاں تے 2006 وچ انہاں لہور تے لکھیاں لکھتاں والی کتاب ایڈیٹ کیتی۔2006 دے سال ہی ناول ''واٹر'' لکھیا تے ایس تے وی فلم بنی۔2010 وچ جداں میں ریڈنگز، لہور نال پبلشنگ سیکشن ہیڈ کر رہیا ساں تے اسی بیپسی دی ساری کتاباں دے پاکستانی ایڈیشن چھاپے،بیپسی نے باہروں ناول چھپوان دے نال نال پاکستان دے رائٹ اپنے کول رکھے سن، ہورے اوہ اپنی لکھتاں لہوروں چھپوانا چاہندی ہی سی۔اگلے ورہے ''کروائیٹر'' دا اردو ترجمہ ملیا، اوس نوں سدھا پدرا کرن بعد 2012 وچ چھاپیا۔بیپسی دے وسیلے نال ہی رتی کوپر تے پیرن بوگا نال وی ملیا ایہ دونوں بہناں بیپسی دی سہلیاں سن تے بیپسی تے دوناں دے والد اک دوجے دے پکے سجن سن۔ رتی تے پوری ہو چکے جے کہ مینو تے پی ڈی ہوراں دی کجھ فوتواں پیرن ہوراں ہی مینوں کجھ دن پہلے دتیاں۔

اپریل 2013 وچ اک انٹرویو وچ بیپسی ونڈ سن 47بارے گل کررہی سی تے انٹرویو کرن والے کہیا کہ ونڈ مڑ تے نہیں ہوئے گی؟ لگدا ہے پاکستان کسی خطرناک رستے ول ٹر رہیا ہے تے بیپسی جواب دتا سی'' رب نہ کرے، مینوں کسے دسیا تے نہیں پر میری اپنی ایہہ تھیوری ہے کہ جداں وی دھرتی ٹٹدی ہے تے بڑا زیادہ خون خرابہ ہوندا ہے۔ رب معاف کرے،جے بلوچستان یا فرنٹئیر باقی ملک توں وکھرا ہویا تے لازمی طور تے بہوں خون خرابہ ہوئے گا۔ مینوں پتہ نہیں ایہہ کس پاسے جائے گا مگر تواریخ اینج ہی چلدی ہے''۔سن 47 بعد ہولے ہولے پاکستان تے بھارت وچ مختلف یا اکوجہی وجوہات پاروں اسی سکولاں دی کتاباں وچ پنجاب دی ونڈ نہیں پڑھاندے، ایس دا ویروا نہیں کریندے، مجبوریاں وچ کیتے فیصلیاں نوں تفاخراں دا رنگ چڑھائے جو نسل اسی پیدا کر چکے اوہ ہندوتوا، جہاد تے خالصتان دی ڈونگریاں چکے پیسے تے طاقتاں نوں ''خدا'' منی بیٹھی ہے تے ونڈ یاد کروان والی بیپسی وی ٹر گئی ہے۔

روزوار لوکائی وچ ایہہ آرٹیکل دسمبر دی 31 نوں چھپیا سی یعنی2024 دے اخیری دن۔ 

 

Some interesting things of Bapsi

Dr. Sidhwa's father-in-law, was a freedom fighter and as a child her husband grew up as interacting with popular leaders of the time, including Nehru, Jinnah, and Gandhi.

whenever the earth breaks — this is my theory, nobody else has told me this — there is a lot of bloodshed. God forbid if Balochistan or the Frontier is separated from the rest of the land, there will definitely be bloodshed. I don’t know how it goes, but history plays out that way.

Interview of Bapsi (vedio)

Bapsi Sidhwa talk Nov 2020

In conversation with Bapsi Sidhwa