Glimpses of Manzur Ijaz Interview and few more things

 

Glimpses of Manzur Ijaz Interview and few more things

Manzur Ijaz, a prominent figure in Pakistan's Punjabi left-wing movement, passed away on March 30, 2025, at the age of 79. Despite his demise, his legacy will live on through his writings, talks, and activist work including Wichaar,com. 

Born alongside Pakistan, Manzur Ijaz's life was a testament to his unwavering commitment to social justice and equality. His contributions to the left-wing movement are a reminder of the power of activism and the importance of challenging the status quo. For those interested in learning more about Manzur Ijaz's life and work, there are glimpses of his interview with the left journal Awami Jumhori Forum, Lhore, published in May 2009. Additionally, links to reporting and clips of Mukh Wakhali (2019) featuring his autobiography, offer further insights into his life and experiences. Notably, Prof Azizuddin, Prvaiz Rasheed, Qazi Javed, and others shared their views on his work and legacy.

Manzur Ijaz also appeared on the LoK Lhar show in 2016, where he discussed the basic flaws in Pakistan's literacy narrative. His thoughts on this topic remain relevant today, highlighting the need for continued critical examination and reform.

Book Launch 2019

Early Days

Student life

About Mujibur Rahman and Sajjad Mir 

About Sahiwal and Nay Log in Punjab University

NSO, Nationalist Student Organization, here Nationalist means essentially Anti Imperialist and not National Question said Manzur who was among the earliest founders of the organization. 

From where new ideas comes, an interesting historical joke in the leftists i-e Professor group

Two Azizs, (Aziz ul Haq & Azizuddin) An unheard story 

Aziz ul Haq was killed in 1972, here is a picture of his first anniversary in Lhore and I think Professor Azizuddin is sitting while Azizul Haq wife Mrs Jamila reading a paper, it 1973 picture of Pak Tea House , I found this picture at facebook tagged to Shahid Aziz ul Haq.  

Some analysis of Aziz ul Haq

Pictures of Manzur Ijaz with his wife Kukab Atya and son Dhedoo

A link of Mazur Ijaz book Launch , his talk in Lok Lhar radio show aired at MastFM103 9 years back and many more things

Punjabi movement & Extremism : Discussion with Dr Manzur Ejaz (Radio Show Lok Lhar)

Let Us talk about Left Politics & Punjabi Philosophy (News, Photos, Audio Video Clips)

Book review of Manur Ijaz autobiograpghy: Struggling Generations: A timely discourse (From Punjab to USA) A Review of autobiography

Lhore Darbar, Governance, Diplomacy and Propaganda (1799-1849)

 

Lhore Darbar, Governance, Diplomacy and the Propaganda (1799-1849)

Why do we hesitate to acknowledge March 29th as a significant date? In reality, the Lahore Darbar was the last independent local kingdom, and its fall in 1849 marked a turning point in history.The subsequent events, including the shift of the Northern Command Headquarters to Rawalpindi in 1850, were a continuation of the 1846 policy debated in the British assembly. This led to the "Four Bloody Lines" project, which disrupted the entire region.The division of the Sistan region, now split among Pakistan, Afghanistan, and Iran, began with the  gradual allocation of areas around Gandhar, Heart, and the Helmand River to Dost Muhammad Khan, the Afghan king by the Britishers. In 1872, the Goldsmid Line further divided Sistan between Iran and the British Indian Empire, with the Khan of Kalat's endorsement. This marked the beginning of the end, but our historical narrative often starts with the Durand Line (1895) instead. Seastan linkage with Indian ocean was problematic in the eyes of many.It's essential to revisit this history, acknowledging that the Lahore Darbar resisted for 50 years without support from local rulers. The colonial powers launched a misleading campaign to tarnish the Lahore Darbar's legacy, labeling it a "Sikh Empire" despite its diverse Muslim and Hindu officers in it, and an "anti-Pathan empire" despite its alliances with Pukhtoon and Afghan tribal chiefs. It's time to set the record straight and recognize the Lahore Darbar's significance as the last independent local kingdom.

وسیب تے وسنیک

جد لہور دربار ڈھایا گیا تے مل ماری انگریزاں

عامر ریاض

لہوری بندر،صوبہ لہوراتے لہور دربار 1849توں پہلے لنگھے 310 ورہیاں دی اوہ کہانی جس نوں اج دیہاڑ تیک ساڈی تواریخ توں باہر رکھیا گیا ہے۔ اج جداں اسی لہور دربار نوں مکاون اتے انگریزاں دے مل مارن دے 176ویں دیہاڑ تے گل کر رہے ہاں تے کل مل ملا کے ایہہ 486 سالاں دی اوہ داستان ہے جو ہلے لکھی نہیں گئی۔ ساڈے شیر دریاواں نال جڑی اتے ڈونگے سمندراں وچ وڑدی لہوری بندر یا لہوری داہڑو دا ذکر اذکار انگریزاں توں پہلے لکھیا کئی کتاباں وچ صاف صاف آیا مگر جدید قوم پرستی پاروں سندھیاں نوں ایہہ وارا نہیں کہاندا کہ ایس بارے تفصیل نال تے حوالیاں نال لکھاں گا۔آئین اکبری دے وچ وی صاف صاف 12 صوبیاں دا ذکر ہے کہ جس وچ ساڈی ساری تھاواں صوبہ لہور وچ ہی آندیاں جس وچ کابل، ٹھٹہ سب شامل کہ جداں اکبر لہور نوں سلطنت دا دارالخلافہ بنایا تے ترے مہماں متھیاں،اک بخارا تیک، دوجی لہوری بندر تیک تے تریجی کشمیر تیک کہ ہن جداں اسی قوم پرستیاں دی عینکاں نال تریخ لکھدے ہاں تے ایہہ سب نظر آنا بند ہونا واجب ہو جاندا ہیگا۔پر جس لہور دربار تے انگریزاں 176 سال پہلاں 29 مارچ دے دن مل ماری اسی تے اوس نوں وی اسلام تے انڈیا دے ''صدقے'' بدل دتا ہے۔ایہہ لہور دربار دی سلطنت پورے برٹش انڈیا وچ اخیری آزاد بادشاہت سی پر کتھے ایس نوں مسلمان دشمن دسیا، کسے نوں کہیا کہ ایہہ پٹھان ویری سی تے ساڈے کانگرسی دانشور ''کل ہند'' دے گھمے پاروں ایس دا ذکر کرن توں گھابردے سن۔اج وی 29 مارچ دے دیہاڑ نوں جے ساڈا میڈیا یاد نہیں کردا تے ایہہ کوئی اچنبہ نہیں۔

انگریزاں جنج ہندو دور تے مسلم دور دا جھوٹ پھیلایا سی اونج ہی لہور دربار دے ویلے نوں سکھ دور کہیا تے ایہہ گل ہندو مسلم تے سکھ بنیادپرستاں ہی نہیں سگوں کئی ترقی پسنداں وی پھیلائی۔بادشاہتاں نوں دھرم یا قوم پرستی دے فولڈ وچ ویکھنا اینج ہی ہے جنج کرکٹ دے قنون ہاکی تے لادیو۔جغرافیئے تے کھلتی قوم پرستیاں دی عینک نال بادشاہتاں دے تجزئیے اک ہشیار گھما ہے جس پاروں مطلبی نتائج کڈہنے سوکھے رہندے جے۔ تاں مارے اج لوڑی دا کہ تساں بادشاہتاں وچ مختلف شیڈاں نوں ضرور ویکھو مگر قوم پرستیاں نال لکھی پچھلے سوا سو سال دی تریخ وچ بہوں گڑبڑاں کیتیاں گیاں جس پاروں اج وی پختون، بلوچ، سندھی، پنجابی گھجل پئے ہوندے جے۔بھٹنیاں دا پھینٹ وطنی ریاستاں پا چھڈیا جو پہلی لام بعد تیزی نال بننیاں شروع ہوئیاں تے تھاں تھاں مختلف وطنی ریاستاں وچ ونڈیاں آبادیاں کم ہور چوڑ کردتا۔ بس ایسے لئی اک 1810 تے 1817 وچکار لکھی لکھت توں کجھ ٹوٹے دے رہیاں ہاں تانجے تہانوں اوس اخیری آزاد سلطنت بارے گویڑ لاون وچ اوکھا نہ ہونا پئے۔ایہہ لکھت فارسی وچ پٹنہ توں کوئی 75 ورہے پہلے لبھی سی تے ببمئی سرکار ایس نوں پنجاب ریکارڈ آفس گھلیا اتے پنجاب والیاں ایس نوں 1933 وچ فارسی توں انگریزی وچ ترجمہ کروایا۔اخبار ڈیوڑھی سردار رنجیت سنگھ بہادر دے سرناویں نال ایہہ لکھت 193 شیٹاں تے سی۔ایس وچ رنجیت سنگھ توں اڈ ڈیوڑھی دربار معلہ(مغل دربار)، ڈیوڑھی منتظم دولہ(میکٹاف،ریذیڈنٹ دلی)،ڈیوڑھی مہاراجہ جگت سنگھ،ڈیوڑی مہاراجہ عالی جاہ دولت راو سندھیہ تے ڈیوڑھی ملہار راو ہولکر دی کجھ شیٹاں وی جے۔جے تسی ساری کتاب''واقعات لہور دربار'' پڑھو تے ایس وچ ٹھٹہ، بکھر، ملتان، پشور ہی نہیں سگوں داود پتریاں، سدوذئیاں، بارک ذئیاں، دی گلاں دا بھنڈار وی ہے، کشمیر دے شیخ حاکماں تے باجوڑ تے بلتی سرداراں، خاناں دا لہور دربار وچ بیٹھن دی گل وی ہے۔فارسی دے شکستہ سٹائل وچ لکھی اصل کتاب ہورے اج وی لہور آرکائیو وچ ہوئے کہ جے اسی اجہی لکھتاں دے ترجمے ہی اپنے ایم فل دے پڑھیاراں توں کروائے ہندے تے اج ساڈے نوجوان گھجل نہ ہوندے نہ انہاں نوں قوم پرستیاں تے دھرمی سیاستاں کرن والے ایڈی آسانیاں نال ورت سکدے۔پر پاکستان بنن بعد اسی کیونجے فارسی زبان تے دیوناگری اتے گورمکھی لپیاں نوں دیس نکالا دے چھڈیا تے جو اج ساڈے نال ہو رہیا ہے اوس دی گھیسی تے اسی آپ بنائی سی۔پوری کتاب وچ سرکار دا لفظ نرا رنجیت سنگھ لئی ہی ورتیا گیا ہے۔ہن تسی کجھ ٹوٹے پڑھو۔۔۔یکم نومبر 1810۔۔دربار وچ کھڑک سنگھ،ہرباجھ رائے مصطفی،متھرا داس، دیوان بھوانی داس کمذات،حکیم عزیز الدین، بلند خان، جہان خان بھریچ تے دوجے بیٹھے سن۔جوہری (مخبر) دسیا کہ زمان خان تے پنڈی ہی (پناہ وچ)ہے مگر اوس دی منڈے اٹک ول چلے گئے جے۔اوہ جہاں داد خان نال رل کے پشور جانا چاہندے جے جتھے فتح خان دا بھرا عظیم خان اپنی من مرضیاں کررہیا ہے۔کشمیر توں عطا محمد نے لہور دربار لئی 60 ہزار گھڑسوار تے پیدل اتے دو لکھ روپیہ نقد تے پشمینے دے تھان گھلے جے۔شاہ شجاع وی پنڈ دادن خان پناہی ہے۔22 نومبر۔۔۔راجہ فتح سنگھ آہلووالیہ ولوں چوہدری قادر بخش دربار وچ سمن برج تے حاضری دتی۔اوس دسیا کہ راجہ آہلووالیہ گجرات دے صوبیدار صاحب سنگھ توں منگلہ پور دا قبضہ چھڈاون گئے جے۔سرکا نے گربخش سنگھ نوں حکم دتا کہ اوہ کوٹ کمالیہ ول جاون جتھے ڈاکواں نے ات مچائی ہے۔ سرکار نے دیوی داس نوں حکم دتا کہ پٹیالے 5 ہزار دی ہنڈی کرے کیونجے بیل تے شطرنجی (خاص دری) خریدنی ہے۔8 دسمبر۔۔سمن برج تے ہشام خان ستل باشی،میاں خیراتہ،نواب قطب لدین خان قصور،توپ خانے دا ہیڈ سربلند خان تے ٹھٹہ بھکر دے نواب محمد علی خان دا نمائندہ بیٹھے سن۔حکیم محمد علی خان نے سرکار دا طبی معائنہ کیتا، نبض ویکھی تے دسیا سرکار تندرست جے۔جوہری دسیا کہ پشور وچ کجھ افغان سرداراں شکارپور دے منی لینڈراں (بنئیے) نوں لٹیا ہے جس پاروں بازار بند ہو گئے جے۔11 دسمبر۔۔سرکار نے جموں بیٹھے توپ خانہ دے دروغہ میاں خیراتہ نوں کہیا کہ راوی دے رستے توپ خانہ لے کے ملتان ول چلے۔جوہری دسیا کہ کابل قندہار وچ بیجاں دا گھٹا ہے تے شاہ محمود(پوتا ابدالی) کابل، قندہار وچ من مرضی قیمت تے بیچ ویچ رہیا ہے۔ سرکار ٹھٹہ دے حاکم دی نمائندے پنڈی داس نوں کہیا کہ تہانوں 200 روپئے دی ہنڈی ملتان دے نواب مظفر دے کھاتے توں اسی کر رہے ہاں کیونجے دریائی تجارت بند نہیں ہونی چاہیدی۔24 دسمبر۔۔۔۔مل پور دے میر سہراب خان دا نمائندہ شیرمحمد خان حاضر ہویا تے سرکار نال وکھرے ہو کے ملن دی اجازت منگی۔ اوس دسیا کہ دیوی داس، حکیم عزیزالدین، بھائی گربخش سنگھ تے کئی ہور سردار نواب مظفر نوں بچا رہے جے، سرکار کہیا مینوں ایس دا پتہ ہے۔ 12 اپریل 1813۔۔۔جوہری دسیا کہ فتح خان وزیر نفری نال ڈیرہ غازی خان بیٹھا ہے، نواب مظفر دے پتر سرفراز خان نے اوس نوں 70 ہزار دتے پر او بہتے منگ رہیا ہے۔دربار وچ کان پور دے نواب مہدی علی خان دا نمائندہ حاضر ہویا، اک گھوڑا نذر کیتا تے دسیا کہ مہدی علی خان دو دن وچ آپ حاضر ہوسی۔ 8 مئی 1813۔۔۔جہاں داد خان دا فوجی افسر غلام محمد خان سرکار اگے پیش ہویا تے اپنی خدمات سرکار اگے پیش کیتیاں۔28 جولائی 1815۔۔سرکار نے شیخ بڈھا، عزیز خان تے دوجے کمانڈراں نوں کہیا کہ ہریانہ دے ریونیو کلکٹر کول رقم بھیج دتی ہے، اپنے جواناں نوں دو دو مہینیاں دی تنخواہاں دیو۔یکم اگست 1815 باجوڑدے راجہ نے دربار وچ حاضری بھری۔۔۔۔30 اکتوبر 1815۔۔سیالکوٹ۔۔بھائیا رام سنگھ نوں سرکار نے کہیا کہ کمونہ دے دیوندے دے راہیں جموں دے سپاہیوں لئی 500 روپئے بھیجے جے۔سرکار نے نامدار خان گجر نوں یقین دلایا کہ پہاڑی علاقوں وچ فوجی مہماں شروع کیتی جا رہیاں جے۔۔۔6 مارچ 1816۔۔۔دریائے بیاس کنارے۔۔۔سرکار نے روہیلوں دے جمعدار فقیراللہ نوں حکم دتا کہ سپاہیاں نال دریا پار جائے تے کیمپ لائے، اوس عمل کیتا۔بہاولپور توں کیشن داس دسیا کہ اک لکھ مالیہ دین دی گنجائش  نہیں تے 80 ہزار قبولو۔کیشن داس کہیا کہ بہاولپور دا راجہ وفادار ہے۔ سرکار وکیل کیشن داس نوں تے بہاولپور ولوں آئے نمائندیاں نوں انعام دتا، مالیہ 85 ہزار کردتا تے نال کیشن داس نوں کہیا کہ بہاولپور نوں وارنگ وی دے دیو۔ایہہ وی دس دیو کہ ساڈا فوجی کیمپ لگیا رہے گا۔ 12 مارچ نوں فقیراللہ روہیلہ رپورٹ کیتا کہ بہاولپور دے سپاہیاں وی کیمپ لا لتا ہے۔سرکار حکم دتا کہ جے معاملہ ترے دن وچ حل نہ ہویا تے بہاولپور دے نواب دی تھاں تے قبضہ کر لواں گے۔کیشن داس دسیا کہ بہاولپور ولوں منشی صوبہ رائے آ رہیا ہے، ٹیکس دی ساری رقم دی ہنڈی کروا دتی ہے۔ 8 جنوری 1817۔۔کھڑک سنگھ دسیا کہ گھوڑیاں نال کھچن والی دو ہور توپاں چیک کر کے شامل کر لتیاں جے۔سدا سکھ بھرانیاں نوں سرکار جھنگ سیال مہم لئی تیار رہن دا حکم دتا۔شیخ بساون دی بٹالین وچ اک سو یونیفارم ونڈے گئے۔10 جنوری۔۔سرکار چھجوبھگت دے چوبارے گئے، غریباں وچ دوسو روپئے ونڈے تے چوبارے نوں 51 روپئے چڑھائے۔20 اپریل۔۔راوی کنڈے تے۔۔۔سرکارڈیرہ بابا نانک شاہ تے فقیراں وچ 250 روپئے ونڈوائے۔16 مئی۔۔۔سرکار نے نواب صادق خان دے علاقے پنڈ قریشی وچ  کیمپ لایا تے ڈیرہ غازی خان دے نواب صمد خان نوں ٹیکس دین دا آکھوا دتا۔اوس کہیا کہ میں تے حاکم نہیں، تسی وزیرفتح توں ٹیکس منگو۔ ایس بعد دیوان بھوانی داس ساری کشتیاں تے کیچر لینڈقابو کیتی تے سارے اونٹ خان پور گھل دتے۔4 اگست توپخانے دے ہیڈ الہی بخش رپورٹ کیتا کہ بندوقاں بناون والے دس بندے دلی توں ساڈی کول نوکری لئی آئے جے تے کم کر رہے نیں۔5 اگست سرکار نوں دسیا گیا کہ نواب بہاولپور نے بقایا 20 ہزار وی گھل دتے جے۔2 ستمبر سرکار نے توپخانے دے دروغہ الہی بخش نوں6 ہزار دی تنخواہ مقرر کیتی۔عزیز الدین دسیا کہ جھنگ سیال ولوں اک لکھ روپئے گھل دتے گئے جے۔کتاب دی اخیر تے دس جون 1822 دی اکلی شیٹ وی ہے جس وچ لکھیا ہے کہ نواب صادق خان دا نمائندہ سرکار(رنجیت سنگھ) نام خط تے ہنڈی کیتی رقم دا ریکارڈ پیش کیتا، نال نواب منکیرہ دا خط وی سی۔سرکار کہیا کہ صادق اپنے زمینداراں تے بہوں ظلم کردا ہے۔سرکار دے خبرچی خوش وقت رائے کجھ پیپر پیش کیتے جس مطابق جداں سرکار دی فوجاں دریائے سندھ کنڈے اپڑیاں تے عظیم خان مقابلے تے لڑن دے اشارے دتے۔ ایس دوران خٹک قبیلے دے محمد خان، مہمند تےیوسف ذئیاں سرکار دے ناں وکھرے وکھرے خط لکھے تے کہیا جے ساڈی جاگیراں سانوں موڑن دا وعدہ کرو تے اسی عظیم خان نال نہیں جاواں گے۔عظیم دے بھرا یار محمد خان جو پشور دا حاکم سی سرکار نوں 40 ہزار گھل دتا تے 20 ہزار ہور دین دی مہلت منگی۔بس پھیر عظیم خان وی سرکار نال وفاداری دا خط لکھ دتا۔

ایہہ ٹوٹے تاں مارے لکھے جے کہ سند رہے کہ ایہہ لڑائیاں قوم پرستی تے دھرم دی تھاں لگان تے بادشاہتاں دی طاقتاں گرد ہی چلدیاں سن پر انگریز درباری تریخ داناں انہاں نوں ہور رنگ دتے۔29 مارچ نوں قبضے بعد انگریز ایہہ دسنا نہیں چاہندے سن کہ ایہہ رل مل وی چلدے سن تے لڑدے وی سن۔ دوست محمد خان دا بھرا طلائی خان اخیر دن تیک لہور دربار نال رہیا پر ہن پختون قوم پرستیاں وچ اوہ اپنے نوجواناں نوں ایہہ سب دسنا نہیں چاہندے۔

Bhagat Singh (Radical or Revolutionary? ) and dilemma of Power Politics(94rth death anniversary)

Bhagat Singh (Radical or Revolutionary? )

and dilemma of Power Politics

(94rth death anniversary) 

The Bhagat Singh case was a pivotal moment in Indian history, exposing the flaws of the British justice system and challenging the influence of Mahatma Gandhi. The British colonial rulers had inadvertently fueled radicalization, but they were determined to crush revolutionary activities. Bhagat Singh's story has a personal connection for Stavinder Singh Juss, whose family migrated from Hoshiarpur, Punjab, to East Africa in 1900. Despite being born in East Africa, Stavinder feels a strong link to his ancestral land thanks to Bhagat Singh's legacy. The British government executed Bhagat Singh as a terrorist, but 94 years later, he remains a symbol of resistance across South Asia, not just in Lahore or Punjab. In the eyes of the public, Bhagat Singh is not a terrorist or radical, but a revolutionary who continues to inspire. His case also highlighted the misuse of terrorist laws, a concern that remains relevant today. The trial was marred by controversy, with many questioning its fairness and legitimacy. That is why Satvinder demanded in the interview to reopen the case in Supreme Court because its last Chief Justice Qazi Isa reopened Bhutto case after 50 years. 

A video Clip of the interview

https://youtube.com/shorts/rCgTJtBAjWI

Satvinder Juss is

Professor at King's College

Studied Law at University of Cambridge

Lives in London, United Kingdom

The interview aired at 94rth death anniversary of young Punjabi revolutionary at MastFM103 in its Punjabi radio show Lok Lhar in Lhore studio

Listen complete Interview, Click HERE

Few Old Links

At Bhagat Singh 85th Anniversary

Bhagat Singh & Mahatma Gandhi: Controversies & Contradictions 

Judicial Murder of Bhagat Singh: Selected Justice & Role of Jinnah, Iqbal & Mahatma. At 89th death anniversary

Literacy, Out of School Children and the Education Mantra

 

Literacy, Out of School Children and

the Education Mantra 

Two fundamental questions arise: who is considered literate, and what is the relationship between education and knowledge? If education doesn't foster knowledge production, it's merely a degree. Given the inadequacies of our school system, what's the point of increasing enrollment?

Beyond redefining literacy, we need to reassess the data on out-of-school children in Pakistan. Do we have comprehensive, Union Council-level data, or are we relying solely on the aggregate number of 25 million? Without comprehensive data on private education, how can we accurately measure the number of out-of-school children?

What's the connection between mother tongue and early education? Interestingly, the 1961 census revealed that 66.3% of people in West Pakistan (now Pakistan) spoke Punjabi, yet this language was barred from schools during colonial rule. Post-1972, Pakistan followed India's lead, fragmenting Punjabi into distinct languages by recognizing its dialects.(In India Dogree, Phari and Haryanvi and in Pakistan Seraiki, Hindko) Consequently, over the past 50 years, the percentage of Punjabi speakers has dropped from 66.3% to 48% nationwide in Pakistan. Despite remaining Pakistan's largest language, Punjabi is neither adopted as the medium of instruction nor offered as an elective subject. We tried to discuss many issues with Sajida Vandal, Faisal Bari and Farooq Bajwa. 

A video clip of the  program recorded by Sued Kashif Bukhari at Layalpur Mela Click & watch it

سنو لوک لہر پروگرام، ان پڑھتا، لٹریسی، آوٹ آف سکول بچے مادری زباناں، ہنری تعلیم اتے علم توں دور گواچے تعلیمی بندوبست بارے گل بات۔۔۔۔ایس وچ دسویں تاریخی لیل پور پنجابی لٹریری میلے وچ کیتی گل بات جس وچ فیصل باری، ساجدہ ونڈل اتے فاروق باجوہ رلتی سن

Listen the radio show aired at MastFM103 ٖFriday 21 March 2025..The mela was held at 16 and 17 Feb 2025. Click and Listen the Program

Further links

Iqbal Response to Skill base Education & Education for Muslims

Curriculum of Hate or Peace: Some pages from textbooks

A decade of Lyalpur Punjabi Mela, Commendable Work

 

A decade of Lyalpur Punjabi Mela

 Commendable Work

As we commemorate the decade-long journey of Punjabi Sulaikh Mela, we honor the organizers' courage, led by Tohid Chatha, in promoting Punjab and Punjabi culture in Pakistan. This effort goes against the grain, as it's unconventional to prioritize the interests of Punjab, Punjabi and its people.Despite Punjabi being Pakistan's the ancient and most widely spoken language, we have a history of neglecting it, along with its rich culture. This phenomenon began with the marginalization of Bengali language and culture. Today, on Punjab Cultural Day (March 14th), we're reminded of the government's reluctance to acknowledge it as Punjabi Cultural Day. Punjabi is the only South Asian language which is divided by the colonizers on the basis of scripts but after Independence both India and Pakistan divided it in 5 pieces, 3 in India (Phari, Dogari, Harvanvi) and 2 in Pakistan (Seraiki and Hindko) yet they failed to kill Punjabi. Read my column in today's edition of the Punjabi Daily Lokai to learn more.

وسیب تے وسنیک

دسواں لیلپورپنجابی میلہ: پنجابی لہر دی پردھان مثال

عامر ریاض

پاکستان وچ پنجابی تے پنجاب دی گل کرنا کدی وی فیشن نہیں رہیا کہ ایہو وجہ ہے کہ پنجابی دی لہر وچ ''تاڑی دی بھکھ'' والے گھٹ ہی رہے جے۔اک پردھان وجہ ایہہ سی کہ پنجابی نوں ملک پاکستان وچ پہلے دن توں سرکارے دربارے 'وڑن'' ہی دتا نہ گیا۔ کیونجے انگریز آقاواں پنجابی مسلمان لئی ''اردو''، ہندواں لئی ''ہندی'' اتے سکھاں لئی ''گرمکھی والی پنجابی'' طے کیتی سی تے جداں سن47 بعدوں ''بابواں'' نوں اقتدار ملیا تے اوہ ''آقا'' دی گڑھتی بھل نہیں سکدے سن۔حلانکہ 25 مارچ سن48 والی ڈھاکہ وچ کیتی مشہور تقریروچ قائداعظم محمدعلی جناح صاف صاف کہیا سی کہ رابطے دی زبان اردو ہوئے گی اتے صوبیاں وچ صوبائی اسمبلیاں جو مرضی زبان لاون مینوں کوئی اوکڑ نہیں ہے کہ ایہہ تقریر اک کلک وچ اج سب پڑھ سکدے جے۔

Whether Bengali should be the official language of this province is a matter for the elected representatives of the people of this province to decide. I have no doubt that this question should be decided solely in accordance with the wishes of the inhabitants of this province at the appropriate time. Let me tell you in clearest language that there is no truth [in rumors] that your normal life is to be touched or disturbed, so far as your Bengali language is concerned. But ultimately it is for you, the people of this province, to decide what should be the language of your province.

 پر اسی اقبال تے جناح نوں مطلبی رنگ دین دے ماہر حلانکہ ایس تقریر وچ دو اہم گلاں سن، اک ایہہ کہ نیشن بلڈنگ وچ مادری زباناں رکاوٹ نہیں تے دوجی گل ایہہ سی کہ فیصلے اسمبلیاں کرن گیاں۔پر جان بجھ کے ایس تقریر نوں کئی دہائیاں توڑ مڑوڑ کے چلایا گیا جس وچ انگریزی، اردو دے اخبار تے اج دے چینل سب شامل جے۔ ریاست ولوں پنجابی زبان نوں دیس نکالا وی دتا گیا تے ڈکٹیٹر ضیا دے ویلے توں پنجابی نوں توڑن دی منظم کوششاں دی نیہاں رکھیاں گیا تے 1981 دی مردم شماری وچ ایس دا اعلان ہویا۔ 1980 دی دہائی انگریزی میڈیم سکولاں راہیں انگلش چوھدر دے شروع ہون دا زمانہ ہے۔ہن مادری زباناں نوں کجھ تھاں ملی مگر اوس وچ پنجابی شامل نہیں سی۔کیونجے ایہہ اوہی ویلہ ہے جداں ضیا الحق دی مدد کرن لئی مارچ 1985 نوں لندن بیٹھ کے عطااللہ مینگل، افضل بنگش اتے ممتاز بھٹو پنجاب مخالف سندھی بلوچ پختون فرنٹ بنایا، ولی خان وانگ سٹیبلشمنٹ نوں ''پنجابی''قرار دتا سی۔انگلش میڈیم سکولاں دی گروتھ توں بعد اگلے دہاکے ملک پاکستان و این جی اوز دی گروتھ ہوئی کہ انہاں وی پنجابی نوں توڑن والی مہماں نوں اپنا ہشیار پکھ بنایا۔ترقی پسنداں وچ تے سوائے میجر اسحاق پنجابی دی گل پہلے وی کوئی نہیں کردا سی تے میجر ہوری تے کدوں دے پورے ہو چکے سن۔ پنجابی خلاف اک پردھان ایجنڈا چلدا رہیا کہ 2011 توں ملک وچ لٹریچر میلیاں دا گھما شروع ہویا اتے انہاں وی پنجابی نال اوہی سلوک کیتا جو رواجی ایجنڈا سی۔ایس دوران کجھ پنجابی پیارے وی ''پنجابی'' دی تھاں دفاعی پالیسی پاروں ''ماں بولی''ورتن لگے۔ ایس چکڑ مکڑ وچ جداں توحید چٹھہ، عامر بٹ تے انہاں دے لیل پوری سجناں نے پنجابی لٹریچر میلہ کرن دی ٹھانی تے کسے نوں یقین نہیں سی کہ اک پردھان ایجنڈے خلاف لیل پور عرف فیصل آباد وچ اک وڈا پڑ لگ جائے گا اتے اوہ دس سال کرونا والے سال دے باوجود مسلسل جاری رہے گا۔ جدا پچھلے مہینے میں علی عثمان باجوہ، آسٹریلیا والے ہرجندر سنگھ تے انہاں دی زنانی، کنیڈا والے بھوپندر ملہی، اعجاز سید،کاشف بخاری تے عامر بٹ نال دسویں سلیکھ میلے تے فیصل آباد جا رہیا سی تے ایہہ سوچ میرے نال نال سی۔

On the way to Layalpur Mela, 

 مینوں عبداللہ ملک ہوراں دی لکھی ''پاکستان ترقی پسند مصنفین کانفرنس''نومبر 1949 لہور دی رپورٹ یاد آ گئی جس دا دیباچہ انجمن ترقی پسند مسنفین پاکستان دے جنرل سیکٹری احمد ندیم قاسمی لکھیا سی۔اس کانفرس دا خطبہ صدارت چراغ حسن حسرت پڑھیا سی اتے عبدالمجید سالک انہاں دے نال سن۔پنڈال وچ پنجابی صوفی شاعر وارث شاہ، سندھی شاعر عبدالطیف بھٹائی، پشتو دے رحمن بابا دے نال نال غالب تے اقبال دی فوٹواں وی لگیاں سن اتے رپورٹ دسیا کہ منٹگمری (سائیوال)، گجرانوالہ، پنڈی، کیمل پور(اٹک)،گجرات، لیل پور،میانوالی تے سیالکوٹ توں کسان آئے اتے لیل پور دا پنجابیاں دا جتھہ سب توں وڈا سی۔ لیل پور تے میانوالی دے کساناں دے گائے پنجابی گیت وی رپورٹ وچ چھپے سن۔ اللہ رکھا ساجد دا ایہہ شعر سی

آزادی ونڈ لئی امیراں

حصہ پا کے نال وزیراں

گل تیرے ہور زنجیراں

اٹھ ایکے دا نعرہ لا

اتے علی محمد لب ایہہ شعر پڑھے

زمیناں تے قابض ٹوانے نہیں رہنے

لغاری تے دولتانے نہیں رہنے

لیاقت تے ممدوٹ تے رانے نہیں رہنے

میانوالی دے اک کسان ایہہ پنجابی شعر پڑھے

آون والا انقلا ب ٹل نہیں سکدا

لکھیا تقدید دا اے ول نہیں سکدا

مکر تے فریب ہن چل نہیں سکدا

پھسیا شکار ہن ہل نہیں سکدا

کانفرنس وچ سندھ، سرحد(خیبرہختونخوا)، بلوچستان توں وی مجمان آئے سن تے رپورت لکھیا کہ اوہ سب اتے شہری بابو انہاں جاہل، ان پڑھاں دی پنجابی شاعری سن سن بڑے راضی ہوندے رہے۔ پر 1954 وچ پارٹی بین ہون بعد احمد راہی،ایرک سپرین، صفدرمیر، میجراسحاق، فیض احمد فیض، نجم حسین سید، سبط الحسن ضیغم، احمد سلیم سنے چند کامریڈ ہی پنجابی دی گل کرن والے رہ گئے سن، انہاں پنیریاں وی لائیاں پر پنجابی دی گل ترقی پسنداں وچ وی گواچی ہی رہی۔ اوکڑاں دے باوجود کئی پنجابی پیارے سر سٹ کے لگے رہے اتے انہاں پنجابی زبان دا مسلہ مرن نہ دتا اتے نہ پنجابی نوں توڑن دی گل دی حمائیتاں کیتیاں۔2011 بعد دے سالاں وچ مادری زباناں دے عالمی دیہاڑ 21 فروری تے جلوس وی وڈے ہوئے مگر ایس وچ وی پنجابی دے نال نال ''ماں بولی'' دی گل کرن والے وی رلتی سن۔ ایس ماحول وچ 2016 دے سال اک پکا پنجابی میلہ کروان دا خیال ''لیل پوری کملیاں'' نوں ہی آ سکدا سی اتے ہن جداں میں مسلسل دسواں میلہ  اٹینڈ کیتا تے توحید دسیا کہ دو ہور ضلعیاں وچ ایس سال پنجابی میلیاں دی نیہاں رکھیاں جا رہیاں جے۔ لیل پور سلیکھ میلے دی ایس دے تسلسل توں اڈ ایہہ وی وڈیائی ہے کہ ایس وچ پنجابی پیاریاں دے سارے دھڑے تے کامے آندے رہے۔ تریجی وڈی گل ایہہ سی کہ پہلے میلے توں ایس دی زیادہ فنڈنگ جو کیش دی تھاں سروسز دی شکل وچ سی اوہ لیل پور وچوں ہی ہوئی۔لہوروں وی اسی کئی پنجابی پیارے توحید نال رہے تے جو تھاپڑا دے سکدے ساں اوہ دتا۔ کیونجے عامر بٹ اوس ویلے سجاگ دے فیصل آباد وچ ہیڈ سن تاں پہلے دو میلیاں وچ سجاگ والیاں وی فنڈ دین وچ حصہ پایا۔پنجابی لہر دے وڈے لکھاری افضل احسن رندھاوا پہلے دن توں ایس میلے نوں تھاپڑا دین والیاں وچ پیش پیش سن۔ جداں پہلے میلے لئی توحید عامر بٹ نال رندھاوے ہوراں نوں میلے بارے صلاحواں لین گیا تے اوہ کہانی ہوری چٹھہ کدی لکھے تے چنگا ہو سی۔راندھاوا ہوری دو میلے ویکھے تے تریجا میلہ مرحوم دے ناں کیتا۔ ایہو اوہ میلہ سی جس وچ خولہ وی نال جڑ گئی کہ پنجابی لہر نوں چیمیاں چٹھیاں دی ایہہ جوڑی پھب گئی۔ ان دساں میلیاں وچ کئی ایسے دانشوراں، پروفیسراں وی رلت کیتی جس نال پنجابی دی گل وچ وسعتاں آئیاں۔ جداں وی کوئی کم تسلسلال نال چلدا رہے تے اوس وچ اونچ نیچ وی ہوندی ہے پر کم جے چلدا رہے تے اگے ودھے تاں سب پنجاب تے پنجابی لئی رلدے جے۔ تسلسل نال سرسٹ کے کم کرنا اوہ وی پنجابی بارے کوئی سوکھا کم نہیں کہ ایسے کماں وچ لیل پور سلیکھ میلہ آپدی تھاں بنا چکیا ہے۔ فیصل آباد لٹریچر فیسٹیول والی لیل پور لٹریری کونسل دا پنجابی سلیکھ میلے نال جڑنا وی اوہ کم ہے جو سلیکھ میلہ کروان والے سارے سجناں دی محنت پاروں ہی ہویا۔ اینج دے میلے پنجاب دے ہر ضلعے وچ ہون گے تاں ہی پنجابی تے پنجاب دی گل وچ خیر پئے گی۔ لیل پوریاں نوں دس سال توں میلہ کروان تے ودھائیاں

Published in Daily Lokai 14 March 2025

Further links

Australian Punjabi Channel's Post

10th Lyallpur Punjabi Sulekh Mela On Feb 16-17

 

Interview with Aysha Jalal 

This interview is aired at 21st February 2025 in Punjabi radio program Lok Lhar. 

Click and listen the Interview of Aysha Jalal

Colonial powers and their opponents exploited religion as a tool against each other, revealing that the true issue lies not with faith or spirituality, but with the politicization of religion. The real concern is the rise of Political Islam or Hindutva etc, where religion is used to serve political agendas. However, it's often observed that people mistakenly target spirituality or faith instead of deconstructing the underlying politics.

It's essential to distinguish between radicals and revolutionaries. While every revolutionary is indeed radical, not every radical is necessarily revolutionary. This nuanced understanding is crucial in navigating the complex dynamics of religion, politics, and social change

انگریزاں تے انگریز مخالفاں، سب نے دھرم نوں ورتیا۔

انگریز دے بنائے ظالمانہ ریاستی قوانین نوں انڈیا، پاکستان تے بنگلہ دیش ہر تھاں جاری رکھیا گیا کیونجے اشرافیہ نوں ایہہ سوٹ کریندا ہے۔ایس دے ذمہ وار سب حکمران جے۔ بھارت وچ مسلسل جمہوریت رہی مگر نہرو دے دور توں ہی ریاستی ظالمانہ قوانین دا ورتارا کیتا گیا حتاکہ انڈین آئین انہاں قوانین نوں تحفظ دیندا ہے۔

لکھنو پیکٹ(1916) پاروں بنگالی تے پنجابی مسلماناں نال بہوں زیادتی ہوئی تے علامہ اقبال اس خلاف آواز اٹھائی۔

انگریزاں نے مذہب نوں نرا ''شناخت'' تک محدود کردتا حلانکہ مذہب دا پیغام ایس توں بہت گہرا ہے اتے اسی اج انگریزاں دے جاون دے 77 سال بعد وی ایس وچ پھسے ہاں۔

انگریزاں پنجابی زبان نوں مارن دی بہوں کوشش کیتی مگر اوہ ایس نوں مار نہ سکے۔ پنجابی زبان بغیر ریاستی تھاپڑے دے اج وی ساڈے ایتھے زندہ ہے

What Aysha Jalal said about Language narrative & the resilience of Punjabi

Among her books are:

Partisans of Allah: Jihad in South Asia, (Cambridge: Harvard University Press, 2008)

Self and Sovereignty: Individual and Community in South Asian Islam since c.1850s (London and New York, Routledge, 2000; Delhi: Oxford University Press and Lahore: Sang-e-Meel, 2001)

Modern South Asia: History, Culture, Political Economy, joint author with Sugata Bose second edition. (London: Routledge, 2004, Delhi: Oxford University Press, 2004)

Nationalism, Democracy and Development: State and Politics in India, joint editor with Sugata Bose, joint author of introduction and author of article Exploding Communalism (Delhi: Oxford University Press, 1997)

Democracy and Authoritarianism in South Asia: a Comparative and Historical Perspective (Cambridge: Cambridge University Press, 1995 in hardcover and paperback; Indian edition by New Delhi: Foundation Books, 1995; and Pakistani edition by Lahore: Sang-e-Meel, 1995) The State of Martial Rule: the Origins of Pakistan's Political Economy of Defence (Cambridge: Cambridge University Press, 1990); Pakistani hardcover and paperback editions by Lahore: Vanguard Press, 1991; Indian hardcover edition by New Delhi: Foundation Books, 1992

 

What Aysha Jalal said about Language narrative &  the resilience of Punjabi 

What was the colonial language policy, and why did colonial rulers manipulate religion and languages to serve their interests? How did they exploit dialects and scripts to divide and conquer? Moreover, why are our dictionaries often inaccurate and misleading? Despite their efforts, colonial powers failed to eradicate Punjabi, a testament to the language's resilience. In a fascinating conversation, historian Ayesha Jalal shared her insights on the complex dynamics of language and colonialism. This article presents her perspective on languages, and I will soon share a link to the full interview, offering a more in-depth exploration of this critical topic. The persistence of colonial narratives in our language policies and the complicity of our elite and policymakers raise important questions, highlighting the need for a nuanced understanding of our linguistic heritage.

The article is published in the Punjabi Daily Lokaai

وسیب تے وسنیک

پبجابی تے لسانی چکراں بارے گلاں عائشہ جلال دیاں

عامر ریاض

مادری زباناں دے حوالے نال 21 فروری عالمی پدر تے منایا جاندا ہیگا کہ جس وچ سانوں تاملاں تے بنگالیاں دا شکرگذار ہونا چاہیدا ہے جنہاں 1938 توں 1940 درمیان مدراس (ہن چنائی) وچ ہندی تے کانگرس اتے 1952 توں 1956 درمیان مشرقی بنگال وچ اردو تے مسلم لیگ خلاف جدوجہداں کیتیاں، دوناں لڑائیاں وچ 21 فروری دا دن پردھان سی کہ 1999 وچ 21 فروری تاں مارے اقوام متحدہ نے عالمی ماں بولی دیہاڑ قرار دتا۔

 زباناں نوں سٹیٹ کرافٹ وچ ورتن دا ویلہ 19ویں صدی دا پہلا ادھ ہے۔ ۔1833 وچ دلی تے پراں دی تھاواں سنے بنگال وچ انگریز حاکماں ''فارسی مکاو، انگریزی لاو تے ساڈی زباناں، لہجیاں تے لپیاں(رسم الخطاں) نال کھیڈو'' پراجیکٹ دی بنیاداں رکھیاں تے 1843 بعد ایہو پراجیکٹ سندھ اتے 1849 بعد پنجاب سنے کشمیر، خیبرپختونخوا تے بلوچستان چلایا۔پچھلے دناں میں عالمی پدر تے منی پرمنی تریخ دان اتے کشمیری پچھلگ پنجابن عائشہ جلال ہوراں دا انٹرویو کیتا جنہاں دی جنوبی ایشیائی مسلماناں بارے اک نویں کتاب وی آئی ہے۔عائشہ ہوراں دا پورا انٹرویو تے ریڈیو مست ایف ایم 103 وچ اپنے پروگرام ''لوک لہر'' وچ چلاواں گا تے اپنے بلاگ ''پنجاب پنچ'' تے وی رکھاں گا پر ایتھے اوس دا زباناں بارے حصے دے رہیا ہاں۔ایس وچ پنجابی زبان دی گل ہے اتے ڈکشنریاں دے گھاٹیاں دا تذکرا وی ہے۔سیکولرازم، اربن تے ریڈیکل ازم دے ترجمعیاں بارے وی گل ہے۔گل بات ایتھوں ہی شروع ہوئی جداں میں پچھیا کہ تسی پنجابی بولدے ہو، انہاں کہیا ''بولدی تے ہاں پر زیادہ چنگی نہیں بولدی، اوس وچ روانگی نہیں ہے۔ساڈے ماپیاں سکھایا ہی نہیں سی۔آپ اوہ اک دوجے نال پنجابی بولدے سن تے ساڈے نال اردو۔سمجھ تے مینوں ساری پنجابی آندی ہے''۔ میں پچھیا کہ اک تریخ دان ہو پاروں تسی ایس گل بارے کیہہ سمجھدے ہو، عائشہ ہوراں پلٹ کے آکھیا ''میں سمجھدی ہاں کہ ساڈے نال بہوں زیادتی ہوئی ہے۔میں سمجھدی ہاں کہ بچیاں نوں کنڈر گارڈن توں 5ویں تیک پنجابی وچ پڑھانا چاہیدا ہے۔پھیر آرام آرام نال اردو پڑھا لو۔ انگریزی نوں ذریعہ تعلیم دی زبان نہیں ہونا چاہیدا۔اوس نوں اک لینگوئچ وانگ پڑھانا چاہیدا ہے۔ہن دیکھو اسی گونگلو کہندے ہاں پر سکول وچ اوہ شلجم ہو جاندا ہیگا۔بچے نوں کنج سمجھ آئے گی۔پنجابی وچ سکھاون گے تے زیادہ بہتر ہوئے گا، اوہ آسانی نال سمجھ جائے گا۔بچہ پہلے دن توں ہی بیگانگی دا شکار ہو جاندا ہے۔ماپے تے پنجابی ہی بول رہے ہوندے جے''۔جداں پچھیا کہ ایہہ کنج ہویا تے انہاں کہیا ''اردو نوں انگریزاں بہوں اگے کیتا فورٹ ولئیم کالج راہیں، اک ہی زبان نوں ونڈ کے اردو ہندی بنائی۔پنجاب وچ جداں انگریز راج آیا (1849 بعد) تے اوہ ایہہ نہیں چاہندے سن کہ انہاں دے افسر اک نئی زبان (پنجابی) سکھن۔اوہ تے پنجابی زبان نوں باسٹرڈ(حرامی) زبان کہندے سن۔اتے اوہ سمجھدے سن کہ پنجابی مر جائے گی۔انہاں دا پنجابی بارے ایہہ خیال غلط ثابت ہویا۔ میری اک پڑھیار(سٹوڈنٹ) فارینہ میرہے، اوس پنجابی بارے بہوں ودھیا کم کیتا تے اوس دی کتاب چھپی ہے۔ اوس لکھیا کہ کنج پنجابی زبان ریاستی تھاپڑے توں بغیر اج وی زندہ ہے۔ہن تے سب پنجابی زبان دے ڈکشن تے گہرائی نوں منیندے جے''۔ عائشہ ہوراں اردو بارے گل کردے ہوئے کہیا'' اردو دا فارسی توں تعلق جد تیک تگڑا رہیا اوس وچ اوریجنیلیٹی سی''۔ پاکستان وچ مادری زباناں نوں دیس نکالا دین بارے گل کردے ہوئے عائشہ جلال کہیا '' ساڈی حکمران اشرافیہ نوں بنی بنائی ریاست لبھ گئی سی تے انہاں اپنی سہولت لئی اوہی کچھ جاری رکھیا۔۔۔دکھ دی گل تے ایہہ ہے کہ ایڈے دہاکے لنگھن بعد وی اسی ایس مسلہ نوں حل نہیں کر سکے''۔انگریز دور بارے گل کردے ہوئے انہاں لپیاں بارے آکھیا، ''سارا جھگڑا رسم الخطا ں دا سی۔ہندی اردو وچ سب توں وڈا جھگڑا لپی دا سی، دیوناگری لپی وچ لکھی زبان نوں ہندی کہیا تے فارسی لپی وچ لکھی اوسے زبان نوں اردو رکھیا گیا۔ سرسید ہوراں تجویز دتی سی کہ بچیاں نوں دوناں لپئیاں وچ پڑھایا جائے۔اج وی امریکہ وچ ہاورڈ، کولمبیا یونیورسٹیاں وچ بچیاں نوں ایہہ دونوں رسم الخط سکھائے جاندے جے، ایہہ الگ گل ہے کہ بہوں سارے بچے دیوناگری نوں بہتر رسم الخط سمجھدے ہوئے اوس نال جڑدے جے کیونجے اوس وچ  زیادہ کم ہویا ہے۔ساڈا اردو رسم الخط دیوناگری دے مقابلے وچ زیادہ اوکھا ہے۔

 پنجاب تے قبضے بعدوں انگریزاں پنجابی نال وی ایہو کیتا مگر پنجابی نوں صرف گرمکھی لپی وچ لایا جو بہت غلط حرکت سی۔ پنجابی مسلمان تے اج وی پنجابی بول رہے جے، ریاست دا تھاپڑا تے نہیں پر پھیر وی فارسی لپی وچ پنجابی کتاباں کجھ نہ کجھ چھپ رہیاں جے۔ انگریز پنجابی زبان نوں مارنہیں سکے۔

ونڈ توں بعد تے دلی وی پنجابی شہر بن گیا۔پنجاب تے قبضے بعد انگریزاں نے پنجابی نوں بہوں تھلے لایا، ہینا کیتا پر پھیر وی پنجابی چلدی رہی۔ میں تے اپنے دوستاں نوں کہندی ساں کہ پنجاب وچ ایہہ اردو ہندی تے آپس وچ لڑدے سن پر جداں اک دوجے نوں ملدے سن تے گل پنجابی وچ کردے سن''۔  ہندوستانی دی تھاں ہندی دی لہر چلاون والیاں بارے گل کردے ہوئے انہاں کہیا ''ہندی دی لہر 1869 توں شروع کیتی پر ایس لہر نوں چلاون والے کئی پردھاناں نوں آپ دیوناگری لپی لکھنی نہیں آندی سی۔اک وڈی مثال لالہ لاجپت رائے دی سی جس 1920 وچ دیوناگری سکھی'' (لالہ جی 1928 وچ پورے ہوئے سن)۔ میں پچھیا کہ جداں اسی ڈکشنریاں وچ مطلبی ترجمے کر دیندے ہاں تے اوہ لمیرے چر تیک سانوں گمراہ کردے رہندے جے۔اک پردھان مثال سیکولرازم دی ہے جس دا ترجمہ لادینیت کیتا گیا، اینج ہی انگریزی لفظ نیشن ہے  جس دا اردو ترجمہ قوم کیتا گیا پر انگریزاں دے لٹریچر وچ ذاتاں جنج جٹ، ارائیں وغیرہ لئی وی قوم ورتیا گیا، پیشیاں لئی جنج لوہار، ترکھان قوم ورتیا گیا، قومیتاں جنج پنجابی، بنگالی لئی وی قوم ورتیا گیا، پھیر وطنی ریاستاں جنج پاکستان، بنگلہ دیش، بھارت بن گئے تے انہاں لئی وی قوم ورتیا جاندا ہے۔انگریزی وچ اربن تے روررل ورتیا جاندا ہے تے اربن دا ترجمہ  ''شہری'' کردے ہاں تے رورل دا دیہاتی پر سٹیزن دا ترجمہ وی ''شہری'' ہی کیتا جاندا ہے جس توں تاثر ایہہ ملدا ہے کہ ملک دے مالک شہری نرے اوہی جے جو شہراں وچ رہندے جے۔ ریڈکل دی ٹرم اج کل بہوں پرچلت ہے پر اوردو وچ ریڈیکل تے ریولوشنری دوناں دا ترجمہ انقلابی ہے۔ اج جداں ریڈیکلزم خلاف گل ہو رہی ہے تے انگریزاں خلاف کیتی جدوجہداں نوں وی غلط سمجھن دا تاثر ابھردا ہے۔ ایس تے عائشہ جلال نے لفظالی دے ورتارے تے ترجمے نوں بہون دھیان نال کرن دی گل کیتی۔انہاں کہیا '' قوم اک بہوں لوز ٹرم ہے، ترجمہ کردے ہوئے بڑا سوچنا چاہیدا ہے۔جے اجہے ترجمے ڈکشنریاں وچ ہن تے ڈکشنریاں نوں اپ ڈیٹ کرن دی لوڑ ہے۔  اینج ہی انگریزاں خلاف چلن والی بہوں ساری لہر تے آئینی جدوجہد سی تے اوس نوں ریڈیکل آکھ کے رگیدنا غلط ہے۔ ریڈیکل اوہ وی ہے جو نرا اقتدار بدلنا چاہندا ہے تے ریڈیکل اوہ وی ہے جو پورا نظام ہی بدلنا چاہندا ہے ایسے لئی اوہ ریڈیکل جو نظام بدلنا چاہندا ہے اوس نوں انقلابی کہندے جے۔ جے تسی ریڈیکل کہندے ہوئے انقلابی نوں رگیدو گے تو اوہ غلط ہوئے گا۔ جے تسی ریڈیکل تے انقلابی دا اک ہی ترجمہ کردے ہو تے اوہ کم خراب کردا ہے۔ہن بنگلہ دیش وچ حسینہ خلاف رجیم چینج ہویا، اوس نوں انقلاب کہنا تے غلط ہے، نظام تے اوہی ہے۔ ساڈے ایتھے وی اقتدار دی لڑائی اجکل جاری ہے تے اقتدار دی تبدیلی دی لڑائی نوں انقلابی لڑائی کہیا جا رہیا ہے۔مسلہ ایہہ ہے کہ سانوں لوز ترجمے نہیں کرنے چاہیدے۔ہن جنج سیکولرازم دا ترجمہ لادینیت کیتا تے اوس پورا مہاندرا ہی الٹ دتا۔انگریزی ٹرم اتھیسٹ دا ترجمہ دہریت ہے جو مذہب دے خلاف ہی ہے پر سیکولرازم تے مذہب دے خلاف نہیں۔ یورپی سیکولرازم دی لہر دیکھ لو، والٹئیر پادریوں دے خلاف سی، مسیحت یا مذہب دےخلاف نہیں سی۔ اک گمراہ ترجمے جدیدیت خلاف کڈا پواڑا پایا۔ہن انگریزاں دے جاون بعد ساڈا ایہہ کم سی کہ اسی ایسے مسلیاں نوں سدھا کردے،