Punjab & Iqbal

وسیب تے وسنیک

علامہ اقبال تے پنجاب

عامر ریاض

پنجاب تے پنجابی اوہ دو اکھاں جے جس پاروں اساں پنجابی عوام، پنجاب دے وسنیکاں اتے پنجابی وسیب بارے بھرنویں گل کر سکدے ہاں۔اج جداں ملک پاکستان وچ پنجاب تے پنجابی دواں تے حملے جاری جے اتے پنجابی زبان تے پنجاب دے ٹوٹے کرن دی دو مونہی لہراں ہشیاریاں نال چلائی جا رہیاں جے تے سوچیا کہ علامہ اقبال دے 147ویں جنمی دیہاڑ تے پنجاب اتے پنجابیاں بارے انہاں دی گل چھوئی جائے۔ 

علامہ ہوری 1877 وچ پنجاب دی قدیمی تجارتی لانگے سیالکوٹ جمے سن جس نوں 1850 وچ پنجاب بارے کتاب لکھن والے گنیش داس ہوراں پنجاب دے 365 محالاں (ایسٹیٹ) وچوں آپسی جڑے ہوئے چار تجارتی پردھان محالاں وچوں اک لکھیا ہیگا سی۔ علامہ ہوری 1938 وچ پورے ہو گئے سن کہ 19ویں صدی دے اخیری دہاکے وچ جداں اوہ جوان ہورہے سن تے انگریزاں نوں پنجاب تے قبضہ کیتے 40 سال لنگھ چکے سن اتے ''فارسی مکاو تے اردو ہندی لاو'' پراجیکٹ چل رہیا سی، پنجاب وچ مسلم، ہندو، سکھ پاڑ وی ایس نال جڑیا پراجیکٹ سی جو سیاستاں، تعلیم، عدالتاں ہر تھاں چل رہیا سی۔ جیمز مل دے پوچھل بردار تواریخ نوں ہندو دور، مسلم دور تے سکھ دور وچ ونڈن نال اونترا ہشیار گھما چلا رہے سن۔ 

ایہہ گل وی پکی سی کہ پنجاب اتے اوس توں پراں دی تھاواں وچ مسلم گنتری کئی سو سالاں توں وداھو سی جس دا سانگا ترکماناں تے ایرانیاں نال جڑیا سی۔500 سال پہلاں جداں پنجاب وچ جمے بابا نانک ہوراں ہندو مسلم ایکتا دی گل پنجابی وسیب وچ کیتی سی تے ایس دا ایہو مطلب سی کہ پنجابی مسلماناں دی گنتری 16ویں صدی تک بہوں ودھ چکی سی، بابا نانک ہوراں دی ایس سمجھ نوں انہاں دے دھرمچیاں پر چیتے نہ رکھیا۔

سن 47 وچ پنجاب دی ونڈ توں پہلاں 1941 دی اخیری مانو گنتری (مردم شماریاں) دس رہی ہے کہ پنجاب وچ 57 اعشایہ اک فیصد مسلمان، 22 فیصد ہندو، 11 فیصد سکھ تے باقی شیڈیول کاسٹ(مصلی وغیرہ)، مسیحی تے دوجے 9 اعشایہ 9 فیصد سن۔ جس برٹش پنجاب وچ اقبال ہوری جمے سن اتھے تے پنجابی مسلمان ہور وادھو سن کہ 1877 وچ پشور، ہری پور ہزارہ، ڈی آئی خان، کاغان،سوات ورگیاں پنجابی تھاواں سب برٹش پنجاب وچ ہی سن۔ پھیر جداں 1901 وچ انگریز دی فرنٹئیر فارورڈ پالیسی پاروں افغانستان ملک تے ڈیورینڈ لین بناون بعد فاٹا تے صوبہ سرحد بنایا گیا تاں کئی ساریاں پنجابی تھاواں نوں قبائلی تھاواں نال جوڑ کے صوبہ سرحد بنایا گیا جس نال پنجاب وچ پنجابی مسلماناں دا تناسب گھٹ کے 56 فیصد رہ گیا۔ ایہہ اوہی دور سی جداں برٹش انڈیا وچ ووٹاں تے اسمبلیاں دا سلسلہ وی 20ویں صدی دے پہلے دو دہاکیاں وچ شروع کیتا گیا سی کہ ایس پاروں دھرمی تناسب دی چوکھی اہمیتاں بن رہیاں سن۔نوکریاں، سکول کالج داخلے تے اسمبلیاں دی سیٹاں تیک ایس نوں سامنے رکھدے ہوئے پردھان فیصلے ہون لگے سن۔

انگریزاں بکسری جنگ (1764) وچ ہندوستانی تھاواں تے قبضہ کرن توں پہلاں ہی بنگالی ساحلی شہر کلکتے نوں اپنا مرکز بنایا سی پر اوس دی نظراں کابل توں پراں دریائے آمو (آکسس) تے سن جس لئی اوس نوں پنجاب چاہیدا سی، 19ویں صدی دی برٹش اسمبلی دی کاروائیاں آن لائن موجود جے اوس وچ ایہہ گل تسی آپ پڑھ سکدے ہو۔1803 وچ ایہو سوچ کے انگریزاں دلی تے پکا قبضہ کر لتا سی پر اوس ویلے تیک گجرانوالے دا رنجیت سنگھ لہور دربار دی ناں نال اک آزاد بادشاہت کھڑی کر چکیا سی جس ترکماناں تے انگریزاں دوناں نوں ساڈی تھاواں تے قبضے توں پورے 50 سال ڈکی رکھیا سی۔ پر اقبال ہوراں دے جمن توں 28 سال پہلاں ہی لہور دربار (پنجاب) تے قبضہ ہو چکیا سی، انگریز فارسی مکا چکیا سی، ہندواں لئی ہندی، مسلماناں لئی اردو تے سکھاں لئی گورمکھی لپی وچ پنجابی دے گھمے وی چل رہے سن۔انگریزاں دے بنائے سکولاں وچ سکھاں لئی گورمکھی لپی وچ پنجابی 1947 تیک پڑھائی جاندی رہی کہ ساڈے یار ظفر اقبال مرزا 1943 وچ سنٹر ماڈل سکولے آپ غلطی نال اوس پنجابی کلاس وچ داخلہ لتا سی کہ اوہ قصہ پھیر لکھاں گا۔ 

انگریز سرکار دے ملازم ڈبلیو جی لاٹنر ہوراں پنجاب وچ انگریزاں توں پہلاں پھیلے پنجابی فارسی سلسلے دا بھرنواں ذکر کیتا ہے جس نوں انگریز ہشیاری نال مکایا تے اوس نوں رگیدن لئی فارسی خلاف کئی اکھان وی چلائے تے پنجابی دی شاہ مکھی لپی نوں دیس نکالا دتا جیہڑی پنجابی مسلماناں دے بہوں نیڑے سی۔پنجاب وچ اردو پراجیکٹ ویسے تے 1954 دی ووڈز رپورٹ توں شروع سی پر اردو نوں عدالتی تے دفتری زبان 1865 وچ بنایا گیا تے ایس پراجیکٹ دا خاص نشانہ پنجابی مسلمان سن اتے سکھ مسلم جھیڑے ایس دا   میدان سی۔ایس اوکھے ویلے وچ ہی اقبال ہوری جمے سن۔

 20ویں صدی دے پہلے چار دہاکے ایس گھنجل دار سیاستاں دا اوہ الارچلدا رہیا جس وچ دھرمی گنتری تے تناسب دا لشکارا وادھو سی۔بنگال پریڈنسی دی ونڈ(1905)، اوس خلاف بنگلہ ہندو قوم پرستیاں دی لہر تے ایس وچوں دسمبر 1911 وچ مسلم اکثریتی صوبہ بنگال دا بننا تے کلکتے دی مرکزیت مکاندے ہوئے پنجاب نیڑے دلی وچ برٹش انڈیا دا نواں مرکز بنانا، دریائے آمو ول ودھن دی اوہ سیاستاں سن جس تے اوس ویلے وچ اقبال ہوراں دی پوری نظر سی۔ ایس نوں دکن لئی جنج بنگالی ہندواں دھرم تے قوم پرستیاں دا رلواں چورن بنایا اوہ انگریز مخالف لہر نوں وی چمڑ گیا۔ تاں ہی 13 دسمبر 1911 نوں عطیہ فیضی نام لکھے خط وچ علامہ ہوراں ایہہ شعر لکھیا۔۔۔۔ مل گئی بابو کو جوتی۔۔۔اور پگڑی چھن گئی۔

 صوبہ سرحد بنن نال پنجابی ہندو خش سن کہ پنجاب وچ مسلم گنتری گھٹ ہوئی ہے پر 1911 دی مانو گنتری وچ جداں سکھاں وچ دھرمی جاگرتی ودھی تے انہاں اپنے آپ نوں ہندواں دے فرقے دی تھاں وکھرے دھرم دے خانے وچ لکھوایا تے پنجابی ہندواں نوں جھٹکا لگیا۔گنتری تے تناسباں دے ایس گھمن گھیر وچ 1916 دا ہشیار تے مطلبی لکھنو پیکٹ آیا جس بڑی ہشیاریاں نال اک پاسے دھرمی چوناں دا اصول من لتا تے دوجے پاسے اقلیتاں دی آڑاں لیندے ہوئے ویٹج دا ہشیار گھماں بنایا جس نال اک وار پھیر پنجابی تے بنگالی مسلماناں دی گنتری نوں گھٹایا گیا۔ محمد علی جناح، میاں فضل حسین ورگے کئی مسلمان لیڈر چکر وچ آ گئے پر حکیم اجمل خان، میاں شفیع تے علامہ اقبال ورگیاں ایس نوں رگیدیا۔ ہشیار ویٹج فارمولے نال مسلم اقلیتی صوبیاں جنج یوپی وغیرہ دی مسلم اقیلتاں تے پنجاب وچ سکھاں اتے سندھ تے صوبہ سرحد وچ ہندواں نوں فیدے ہو ئے۔پر جیہڑا تقصان پنجابی تے بنگالی مسلماناں نوں ہویا اوس ساڈی اگلے 31 سالہ سیاسی لہر تے بہوں اثر پایا۔پھیر 1919 دی چیمسفرڈ ریفامز راہیں گورنمنٹ آف انڈیا ایکٹ 1919 وچ اوس ہشیار لکھنو پیکٹ نوں شامل کر لتا گیا یعنی انگریز حاکماں تے سٹیبلشمنٹ وی مہر لا دتی کہ پنجاب تے بنگال وچ مسلم اکثریتاں منظور نہیں۔ایہو اوہ ویلہ ہے جس وچ پنجابی مسلمان خلافت تے ہجرت جیسی ہشیار دھرمی گھٹ انگریز مخالف لہراں وچ وی وگ گئے کیونجے انہاں نوں لگدا سی کہ 1901 توں انہاں نال زیادتیاں ہو رہیاں جے تے ہورے بنگالی ایکتا والی دھرمی قوم پرست سیاست نال اوہ ایس نوں ڈک لین گے، اقبال ہوری مگر اینہاں لہراں توں پراں ہی رہے کہ مسلم شناختاں تے زور دین دے باوجود اوہ اجہی لہراں نوں مسلیاں دا حل نہیں سمجھدے سن۔

 1922 تیک چترنجن داس (سی آر داس) جیسے بنگالی لیڈراں نوں وی چیتا ہو گیا کہ لکھنو پیکٹ دے دستخطی ہوکے انہاں پنجابی تے بنگالی مسلماناں نوں اوتاولا کیتا ہے تے انہاں کلکتے دا پہلا مئیر بنن بعد 1924 دے سال بنگالی مسلماناں نوں 50 فیصد سیٹاں دتیاں اتے اپنے دونوں بالکیاں  نیتا جی سبھاش چندر بوس تے حسین شہید سہروردی نوں وی لکھنو معاہدے توں پراں رہن دا سبق دتا۔ کانگرس لکھنو پیکٹ تے پکی رہی تے سی آر داس تے موتی لال کانگرس توڑ کے سواراج پارٹی بنائی تے لکھنو پیکٹ تو منہ موڑ لتا۔اوسے دور وچ لکھنو پیکٹ نال جڑن پاروں مسلم لیگ وی دو ٹوٹے ہوئی تے اقبال ہوراں میاں شفیع نال مل کے وکھری مسلم لیگ بنائی۔ ہلے قائد اعظم لکھنو پیکٹ نال ہی جڑے سن جداں 1926 وچ اقبال ہوری پنجابی شاعر لال دین قیصر دی چلائی 56 فیصدی لہر نال وی جڑے جو پنجابی مسلماناں نوں پنجاب وچ 56 فیصد حق دوان دی گل کر رہی سی۔ ایسے سال علامہ ہوری لہور توں پنجاب اسمبلی دے ممبر بنے تے انہاں دی تقریراں تے بیاناں والی 1944 دی کتاب گواہ ہے کہ انہاں سکھ جھیڑیاں تے لکھنو پیکٹ نال جڑی منفی سیاستاں بارے کھل کے گل چکی۔ سی آر داس بعد میاں فضل حسین تے قائداعظم وی 1920 دے دہاکے دے دوجے ادھ تیک لکھنو پیکٹ توں پراں ہٹے تے انہاں نوں اقبال ہوراں دی گل مننی پئی۔ کانگرس 1928 دی نہرو رپورٹ وچ وی جداں لکھنو پیکٹ توں نہ مڑی تے انہاں وچوں پنجابی مسلماناں دی اک وڈی ٹہانی وکھری ہوئی تے انہاں مجلس احرار بنائی۔ ماسٹر تاج دین انصاری ہوراں ایہہ کہانی لکھی ہے جو نوجوان بھارت سبھا توں احرار وچ رلے سن۔اوسے دور وچ پنجاب اسمبلی دی تقریراں گواہ جے کہ قبال ہوراں سر چھوٹو رام اسمبلی وچ مہاجن تے بنئیے خلاف گلاں کیتیاں، پنجاب دے کانگرسی بنئیے خلاف وی گل نہیں کردے سن۔

جداں دسمبر 1929 وچ اقبال ہوراں آلہ آباد جاکے خطبہ دتا تےاوس وچ مسلم اکثریتی صوبیاں نوں برٹش انڈیا یا برٹش انڈیا توں باہر نیم خودمختاریاں دین دی گل چھوئی کہ ایہہ گل انہاں نہرورپورٹ والیاں اگے وی رکھی سی پر انہاں نوں ایہہ گل نہ سمجھ آنی سی نہ آئی۔ایہہ ویلہ ہے جداں اقبال ہوری صوبائی خود مختاریاں دے حق وچ ہو چکے سن تے ایس دا ثبوت شفیع لیگ بناون توں پہلے انہاں دا استعفی ہے جس وچ انہاں آل انڈیا مسلم لیگ دی قرارداد تے تنقیداں کردے لکھیا کہ ایس وچ مکمل صوبائی خودمختاریاں دی گل نہیں ہے تے میرا استعفی قبولو۔ 1928 دے سال وی سائمن کمیشن رپورٹ دے اوس حصے نوں انہاں چنگا آکھیا سی جس وچ صوبائی خودمختاریاں دی گل سی تے باقی حصے تے تنقید کیتی سی۔ ایہہ سب ریکارڈ دا حصہ ہے تے 1944 والی لطیف شیروانی دی کتاب وچ رلتی وی ہے۔مسلم اکژریتی صوبیاں دی نیم خودمختاری دی گل کردے ہوئے اقبال ہوراں انہاں صوبیاں وچ دھرمی ونڈ یا دھرمی انتقال آبادی دی کوئی گل نہ کیتی سی سگوں پنجاب تے پنجابیاں دی طاقت دی گل کردے ہوئے پنجابیاں دی فوج وچ گنتری دی مثال دتی سی جو اوس ویلے 54 فیصد سی۔ انہاں لکھیا سی کہ جے رائل برٹش آرمی وچ رلے 19 ہزار گورکھیاں نوں نیپالی منیا جائے تے رائل برٹش آرمی وچ پنجابیاں دی گنتری 62 فیصد ہے اتے جے ایس وچ صوبہ سرحد تے بلوچستان دے 6 ہزار شامل کرو تے ایس خطے وچ ساڈی گنتری ہور وادھو جے۔ایس گنتری وچ سکھ تے ہندو پنجابی وی شامل سن

مسلم اکثریتاں توں انکار۔۔۔۔۔۔۔ ۔

 لکھنو پیکٹ توں چلی لڑائی، 1932 دے کمیونل ایوارڈ تیک پورے 16 سال چلی کہ اقبال اپنے الہ آبادی خطبے وچ وی لکھنو پیکٹ نوں اینج دا کھڈا کہیا جو گھاہ نال ڈھکیا سی، ایہہ گھاہ اقلیتاں دی حقاں دا ہشیار ورتارا سی۔ پنجابی تے بنگالی مسلماناں دی سیٹاں 1932 دئ کیمونل ایوارڈ وچ کجھ ودھیاں پر 56 فیصد دی تھاں پھیر وی 49 فیصد ہوئیاں جو 1919 توں 40 فیصد توں وی گھٹ سن۔ اینج ہی کمیونل ایوارڈ بعد بنگالی مسلماناں دا کوٹہ وی 48 فیصد ہو گیا جو 52 فیصد سن۔کالجاں وچ داخلے تے نوکریاں وی ایسے تناسباں نال گھٹ سن۔ ایہہ پنجاب دا پردھان مسلہ سی کیونجے 56 فیصد پنجابی ایس دا شکار سن۔ 1932 دے سال اقبال ایس بارے بہوں لکھیا اتے 1916 توں 1932 وچکار انہاں سکھاں دی ڈیمانڈاں دے حق وچ گل کیتی تے نال نال انہاں نوں کہیا کہ تسی لکھنو پیکٹ دی حمائیت بند کرو، 1932 وچ اقبال ہوراں سرداراجل سنگھ، سردار سر جوگندر سنگھ دے جواب دیندے ہوئے کہیا کہ تسی پنجاب وچ مسلم اکثریتاں دے حق نوں منو تے اسی تہاڈے دھرمی حقاں لئی ہر حد تیک جاواں گے۔ سکھ لیڈراں نال کمیونل ایوارڈ ویلے اقبال دی خط پتراں دا حوالہ وی ایس کتاب وچ موجود ہے۔ 

اینج ہی جداں آل انڈیا مسلم کانفرنس نے کمیونل ایوارڈ توں پہلاں سکھ مسلم مسلے تے شملہ وچ قراردا منظور کیتی تے اقبال انہاں نوں وی اگست 1932 وچ جواب دیندے لکھیا کہ مسلم اکثریت نوں مننا پہلا کم ہوئے گا۔ ایس دوران عبدالمجید سندھی، مونا ابولکلام آزاد تے کئی کانگرس حمائیتی مسلماناں بمبئی تے لکھنو وچ مسلم اکٹھ بلا کے پنجابی تے بنگالی مسلماناں نال ہون والی زیادتیاں نوں بھلدے ہوئے قرارداداں لیاون دی کوششاں کیتیاں پر اقبال ہوراں عبدالمجید سندھی سنے سب نوں ٹیلی گراماں تے پتراں راہیں کہیا کہ پنجابی تے بنگالی مسلماناں نال ہون والے دھرو دا حصہ نہ بنو۔اقبال ہوراں دے نال نال احرار وی تحفظاں دے نال کمیونل ایوارڈ نوں منیا تے مطالبے کیتے کہ ساڈی گنتری دے حساباں نال سانوں کوٹے دیو۔ میاں فضل حسین وی انہاں نال سن کیونجے ایہہ ادھے توں وادھو پنجابیاں دا پردھان مسلہ سی۔ علامہ ہوری مسلم شناختاں دی گل وی کیتی، عالمی مسلم برادری دی گل وی کیتی پر انہاں پان اسلام ازم نوں نہ منیا کہ ایہہ اوہ گل ہے جس دا ذکر پاکستاب بنن بعد اقبال نوں چکن والے نہیں کرنا چاہندے

 سیاسی پان اسلام ازم دا کوئی وجود نہیں۔۔ 

یونیسٹ پارٹی آف پنجاب دے میاں فضل حسین 1933 وچایہہ بیان جاری کیتا کہ سیاسی پان اسلام ازم دا کوئی وجود نہیں۔ ایس بیان دی حمائیت کردے ہوئے علامہ ہوراں دا 19 ستمبر دا بیان کتاب وچ دتا ہے جس وچ اقبال ہوراں لکھیا '' میاں فضل حسین صحیح آکھدا ہے کہ سیاسی پان اسلام ازم دا کوئی وجود نہیں، جے ایہہ ہے وی تے نرا انہاں دے دناغان وچ ہے جنہاں ایہہ اصطلاح گڑھی جے یا ایہہ ترکی والی سلطان عبدالحمید دا سفارتی ہتھیار سی۔پان اسلام ازم دی اصطلاح نوں جمالالدین افغانی نال جوڑیا جاندا ہے پر اوس نے وی دنیا بھر دے مسلماناں دی اک سیاسی ریاست بناون دی کوئی گل نہیں کیتی۔ ایہہ اہم ہے کہ اسلام دے حوالے نال ایہہ اصطلاح عربی، ترکی تے فارسی زباناں وی نہیں ورتی گئی''۔اپنے ایس بیان وچ اقبال ہوراں لکھیا کہ میاں فضل حسین دی انڈین مسلماناں نوں درست نصیحت کیتی ہے کہ اپنے پیراں تے کھلو جاو۔ 

اقبال ہوراں کئی پتراں وچ فلسطینیاں دی حمائیت وی کیتی پر انہاں ہندواں، سکھاں، یہودیاں دے دھرمی حقاں دے خلاف جھنڈا نہیں چکیا۔ سکھاں نال انہاں دا ایہہ مکالمہ کہ تسی پنجاب وچ پنجابی مسلماناں دی اکثریتان نوں منو، اک جمہوری تے پنجابی مطالبہ سی 

شیخا، ساڈھے نال دھرو ہو گیا 

میرے والد شیخ ریاض الدین دا اک قصہ لکھ کے میں ایہہ لکھت پوری کراں گا۔ انہاں مینوں دسیا کہ سن 47 بعد ہورے 1960 دے نیڑے، ماسٹر تارا سنگھ پاکستان آئے تے انہاں میرے دادے شیخ حسام الدین نال ملاقات وی کیتی۔ میرے والد دسیا ''جداں اک سرکاری ہرکارے ساڈے گوالمنڈی والے گھر آ کے تیرے دادے نوں دسیا کہ ماسٹر ہوری ملنا چاہندے جے تے تیرے دادے آکھیا کہ اگے ہی سرکاری ہرکارے میرا بوہا نہیں چھڈ دے ہن اوہ ہور چھاونی پان گے''۔ میرے والد اوس دن دا ذکر وی کیتا جداں ماسٹر ہوری ملن آئے تے کہیا '' ماسٹر تارا سنگھ نال تیرے دادے دی ملاقات کئی سالاں بعد ہو رہی سی، امبرسر وچ تے ملدے ہی سن،جیسے ہی دوناں دا آمنا سامنا ہویا تے ماسٹر تارا سنگھ فی البدیہ آکھیا شیخا، ساڈھے نال دھرو ہو گیا، ایہہ جملہ ماسٹر ہوراں اتھرواں نال بولیا تے تیرے دادے اوس دا ہتھ پھڑ لتا۔ کڈا چر دونویں چپ رہے''۔

 میں سوچدا ہاں جے سکھ پنجابیاں سنے ماسٹر تاراں سنگھ اقبال ہوراں دی گل من لتی ہوندی اتے مسلم وادھو گنتری نوں پنجاب وچ منیا ہوندا تے نہ ہی سکھاں نال دھرو ہوندا نہ ہی پنجاب نال ایہہ واپردی۔

روز وار ''لوکائی'' لئی لکھی لکھت ۔۔ 9 نومبر 2024

Email aamirriaz1966@gmail.com

 

 For reading Daily Lokai, Click here

 

الودگیاں شہر وچ جے یا پالیسیاں وچ؟ چکر نہ دیو

 

وسیب اتے وسنیک

الودگیاں شہر وچ جے یا پالیسیاں وچ؟ چکر نہ دیو

عامر ریاض

30 Oct 2024, Daily Lokai

اکتوبر دی28 توں اگلے سال جنوری دی31 تیک یعنی 95توں زیادہ دناں تک میرے شہر لہور دے سرکاری تے پرائیوٹ سکول  اونتری ”سموگ“ پاروں ہر روز پونے نو وجے کھلن گے۔چھٹی دا ویلہ اوہی رہے گا ایس لئی سب خش وی جے۔ایہہ فیصلہ محکمہ سکول ایجوکیشن پنجاب کیتا جس نوں کجھ سالاں توں ڈونراں دی مداخلت پاروں ”سکولز“ لکھنا شروع کیتا گیا ہے۔ویسے ایہہ ''سکولز'' لکھنا وی الودگی دی ہی اک قسم ہے مگر اجہی مداخلتاں بارے پھیر لکھاں گا۔  پنجاب دے سکول ایجوکیشن محکمے نے ایہہ فیصلہ  ماحولیات یعنی انوائرمنٹ دی وزارت دی  ہدایتاں پاروں کیتا جے۔ٓآون والے ویلے وچ، وفاق تے صوبیاں وچ ایہو وزارت پردھان ہوئے گی کیونجے موسمیاتی وٹاندرے یعنی کلائمٹ چینج لئی ہر کوئی لمے ڈالر، پاونڈ دے رہیا جے۔ات گردیاں  دی مخالفتاں وانگ اسی موسمیاتی وٹاندرے نوں وی  پردھان عوامی مسلے سمجھدے ہاں پر سانوں ایہہ وی چیتا ہے کہ جے پالیسیاں نرا ڈالر، پاونڈ لین لئی بنن تے انہاں وچ خیر نہیں پیندی۔ پر گل تے سموگ دی چھوئی سی جس پاروں سکولاں دے بالاں دے کئی گھنٹے گھجل ہون گے۔سوال تے ایہہ ہیگا کہ ایہہ اونتری سموگ کدوں آ ٓئی؟ کتھوں آئی؟ ایس دا کارن کیہہ ہیگا؟

لہور دا جم پل ہون پاروں ایہہ تے سانوں پتہ ہیگا کہ ستر تے 1980 دے دہاکیاں وچ سموگ نہیں ہوندی سی۔گوالمنڈی توں ایمریس روڈ تے ڈان باسکو سکول جاندے ہوئے یا  منٹو پارک دے سوئمنگ پول یا لارنس گارڈن جاندے ہوئے سن  چوہتر توں چھیاسی تیک ایہہ بماری کدی نہ ویکھی۔1990 دے دہاکے دے اخیری سالاں توں ایہہ گلاں سنیاں تے نویں صدی دے دوجے دہاکے وچ کم چوڑ ہویا۔بسنت وانگ ایس مسلہ تے وی  پرائیوٹ میڈیا مسلسل کھجاں مار رہیا ہے تے سارا الزام  لوکائی یا عوام تے دیندے ہوئے رانجھا راضی کر رہیا ہے۔ فصلاں دی آلتو فالتو جھاڑ نوں اگ لاون دا کم تے پہلے وی ہوندا سی پر میڈیا لوکاں دے نال نال سارا الزام اگ لاون تے لاندا ہے۔کیوں؟  کیہہ کجھ لکاون دا مسلہ ہے؟کس نوں بچاون دا آہر جے؟  نکمی یونیورسٹیاں، دو نمبر پی ایچ ڈیاں تے کوڑ کھوجی (تحقیقی) اداریاں پاروں ساڈے کول  اپنی تھاواں دی ماحولاں بارے کوئی پکی ریسرچ تے اکا ہی نہیں، باہرلیاں دی کھوجی لکھتاں ڈونراں راہیں اپڑدیاں جے تے اسی ہلا ہلا کر کے شروع ہو جاندے ہاں۔کجھ ایس وچوں مال کماندے جے تے کجھ ایس نوں ”مغرب کی سازش“  آکھدے ہوئے مال کماندے جے۔اسمبلیاں نوں اسی چلن نہیں دینا،سیاسی پارٹیاں دی توڑ بھن پردھان مشغلہ جے تے پھیر ایس بارے کون گویڑ لائے؟مساں مساں کردے ہوئے 18ویں ترمیم 2010وچ ہوئی سی، صوبیاں تے مرکز وچ پارلیمانی کمیٹیاں دا کم چلن لگا سی پر پردھاناں اینج دا ”ہیرا“2011 وچ  ٹاکی مار کے اگے کیتا جو اج تیک اسمبلیاں تے سیاستاں دی بے توقیریاں دا لشکارا جے۔

لہور چغتیاں (جنہاں نو انگریزاں مغل کہیا) دے ویلے توں باغاں دا شہر مشہور سی تے راوی ایس دا راکھا سی۔رنجیت سنگھ دے زمانے(1799 توں 1849) تیک قدرت نال کھلواڑ دی کوششاں گھٹ سن کہ اگلے98 سال وچ سن1947 تیک ریلوے تے نہراں دے بندوبست کردے اتے بیراج بنادے ہوئے بہوں اکھاڑ پچھاڑ ہوئی، کئی باغ اجاڑے،رکھ کٹے،پہاڑ مکائے،دریاواں دے پانی نہراں وچ وگاون نال آبی تجارتاں گھٹ ہوئیاں اتے آبی حیات تے وی ڈونگی سٹ وجی، کئی نویں بماریاں وی وڑ آئیاں کہ لہور وچ  پہلا موسمیاتی ٹاور تاں ہی لایا گیا سی۔جس بلائنڈ ڈولفن دا ذکر اج این جی او والے کردے جی اوس دا کھرا وی دریائے سندھ دے قدرتی بہاو نوں بار بار بند کرن ول نکلدا جے۔پر حاکم انگریزاں دسیا کہ ایہہ تے ”ترقی“ ہے، کاٹھے انگریزاں ایس ترقی دا پہاڑا رٹ لتا، کئی تے اج وی نہیں بھلے۔۔جنہاں اوسے دور وچ لندن، پیرس وچ  ہینگنگ بریج(کھلن والے پل) بنائے تے آپدی  آبی تجارتاں نوں جاری رکھیا انہاں ساڈی تھاواں تے پکے پل بنائے، ساڈی اکلی پردھان  دریاواں نال جڑی ڈونگے پانیاں والی بندرگاہ ”لہوری بندر یا لہور داہڑو“ نوں بند کیتا، کراچی شہر بنایا تے  بندر گاہ ڈونگے پانی توں پراں بنائی جس بعد دلدلی تھاواں کچ ول بنیاں جنہاں نوں اج مینگروز کہندے جے۔خیر اوہ تے 77 سال پہلاں چلے گئے پر”ترقی“ دا پہاڑا رٹا گئے سن۔شہر لہور ایس ”ترقی“ دا پہلا شکار ڈکٹیٹر ایوب دے زمانے وچ بنیا جداں امریکہ دے تھاپڑے، ورلڈ بینک دی ہشیار فنڈنگ اتے برطانیہ دے ٹھیکے داراں رل مل گھٹیا ”سندھ طاس معاہدہ “ کروایا۔مسعود کھدر پوش اوہ پنجابی دانشور سی جس سرکاری نوکر ہوندے ہوئے ڈکٹیٹر نوں مت دتی  پر اوہ تے امریکہ، برطانیہ، ورلڈ بینک تے انڈیا نوں خش کردے ہوئے اپنا اقتدار پکا کرنا چاہدا سی۔پنجاب دے پردھان دریاواں ستلج تے راوی دا قتل ہویا کہ لہور شہر دا راکھا قربان کر دتا گیا۔اج وی ساڈے کاٹھے انگریز سیاسی لیڈر اتے سول ملٹری بیوروکریٹ سانوں ”ایوبی ترقی“ دا درس دیندے جے، انگریز ریلوے تے نہراں دا حوالے دیندے سن تے ایوبی  مداری ڈیماں دا، پر ایہہ نہ دسیا کہ تربیلا، منگلہ  بناون لئی  اساں کیہ کجھ اجاڑیاں، قدرت نال کھلواڑ کیتا جیہڑا بچایا جا سکدا سی۔ایہو اوہ ویلہ ہے جداں  لہور شہر وچ وگدے بارشی نالے بند کرواندے ہوئے ہاوسنگ سکیماں دا ہڑ شروع کیتا گیا۔چینیاں دے پراجیکٹاں نوں گھجل کرن لئی لنگے دس سالاں وچ ”لہور بچاو“ تے ”راوی بچاو“ والے ہشیار کھڈاری وی ایہہ گلاں نہ کیتیاں تے اج  شملہ پہاڑی لاگے امریکی قونصلیٹ تے لگے ائیر کوالٹی ٹاور نال سانوں نویں مت دے رہے جے۔میڈیا واجا وجا رہیا ہے کہ ہوورے جو فضائی گند کراچی لہور وچ ہے اوس دے ذمہ وار ایتھے دے وسنیک جے۔ ہرے بھرے شہر نوں کنکریٹ دے جنگل وچ بدلن والیاں دی گل تاں نہیں کردے کیونجے اشتہاری مسلہ ہیگا۔ اینج لگدا ہے کہ ایہہ سموگ  نرا فصلاں دے آلتو فالتو جھاڑ نوں اگ لاون پاروں جمیا جے۔ ہاوسنگ سکیماں دا بھنڈار، پبلک ٹرانسپورٹ دے گھاٹے، پلاٹ مافیا دی ماردھاڑ، موٹر سائیکلاں تے گڈیاں دا سمندر جس وچ شوکت عزیز بینکاں راہیں اضافے کیتے، ایہہ سب بارے کیوں سوال نہیں چکدا ساڈا پردھان میڈیا؟ جے اج اورنج ٹرین تے میٹرو وی نہ ہوئے تے ایس شہر لہور وچ کیہڑی پبلک ٹرانسپورٹ ہے؟  سونے تے سہاگہ تے ایہہ ہے کہ اج وی ساڈے ملک وچ امریکی صدر ٹرمپ وانگ موسمیاتی وٹاندرے توں انکاری لوک وی جے۔ کجھ ایسے وی جے جو ہمش وانگ سموگ دا الزام وی بھارت تے لاندے ہوئے نکمی پالیسیاں بناون والیاں نوں بچانا چاہندے جے۔

میڈیا ایہہ خبراں لاندا ہے کہ کیہڑا شہر سب توں الودہ جے؟  پئی الودگیاں کراچی وچ ہون، لہور وچ یا پشور ایہہ تے مسلہ نہیں سگوں مسلہ تے  پالیسیاں جے، مسلہ تے لوک یا عوام نہیں سگوں  نکمے کھوجی ادارے جے۔ ماحولیات نوں لانبے رکھدے ہوئے کیتی ترقی ہے، مسلہ تے ”ترقی دا اوہ کوڑ پہاڑا“ ہے جس وچ انسانی  تے آبی حیات مائنس جے۔مسلہ پبلک ٹرانسپورٹ دا گھاٹا جے، ڈیڑھ دو کروڑ دے شہر وچ تے دس میٹرو تے پنج اورنج ٹریناں تے چلنیاں چاہیدی جے۔گڈیاں گھٹ ہون، موٹر سائیکلاں، چن چی، لوڈر، ایس سب دے نال نال مسلہ موسمیاتی وٹاندرے تے نظر رکھے بغیر بنائی ہاوسنگ سکیماں جے۔شکر ہے لہور بارے2050 والا پلان  رک گیا ورنہ گرین بیلٹ تے ہور مک جانی سی۔اج تے موسمیاتی وٹاندرے دی وزارت اتے پارلیمانی کمٹیاں نوں پردھان کرن دی لوڑ ہے کہ اوہ  دسن کہ سموگ  توں کنج جان چھٹے گی۔ ایس دی ڈیڈ لائن بنانی لوڑی دا ہے،ائیر کوالٹی دا ٓزاد بندوبست کون بنائے گا؟  میڈیا شہراں دی الودگیاں دی تھاں ذہناں وچ پھسے گند والی الودگیاں  بارے دسے، سکول بند کرن نال مسلہ حل تے نہیں ہوئے گا،موسمیاتی وٹاندرے دے حوالے نال  پورے ملک دی فرانزک رپورٹ سامنے ہونا لوڑی دا ہے۔سموگ دے مسلہ نال وی اوہی حال نہ کرو جنج سب رل مل بسنت دے مسلے نوں ہمش لئی چوڑ کر دتا ہے۔

روز وار لوکائی۔۔۔30 اکتوبر2024

اخبار لوکائی پڑھن لئی ایس تے کلک کرو

ڈان ڈاٹ کام وچ چھپیاں اردو لکھتاں

 

ایس لنک تے کلک کرو

کلک کرو تے پڑھو

Glimpses of People's history, An interview with researcher Dr Naila Pervaiz

 

Glimpses of People's history

An interview with researcher Dr Naila Pervaiz

 ساڈی سکالرشپ وچ کیہڑی گلاں جے جنہاں دی لوڑ جے ایس بارے اک گل بات، تسی سنو تےہوورے تسی وی سوچو کہ نکے وڈے جھگڑیاں دی تھاں سانوں کن باتاں ول زیادہ دھیان دین دی لوڑ جے۔ اسی آپدے پنجابی وسیب تے اوس دے آل دوال بارے ہلے جھات مارنی شروع وی نہیں کیتی۔نائلہ ہوراں کجھ کم کیتا تے بہوں کم دے ارادے جے۔اجکل ایہہ حبیب یونیورسٹی کراچی نال جڑے جےکہ ہوورے اوہ سندھی پنجابی جوگی صوفی ریت بارے سندھ وچ رہندے بہوں کم کر سکدیاں جے۔

Click and watch a video clip of Naila Pervaiz while presenting her paper at Lyallpur History Conference 26-27 August 2024

Naila Pervaiz from Habib University Karachi sharing her thoughts about women issues in Punjabi poetry since more than 500 years at Layalpur history confere, 2024.

https://www.youtube.com/watch?v=TV3d8uP7I5M

Listen Interview of Nalia Pervaiz aired at MastFM103 Punjabi Radio Program Lok Lhar at 20th September 2024

https://voca.ro/1mY0zFMT7P7n

With a friend

The Conference 

Further readings

Zubair Ahmad article about the Conference Click and read

A deep dive into regional history

Lyallpur had witnessed forced migration of more than 400,000 people in 1947 but the no exact data was available, thanks to the powers that be. `I rely on the 1941 census. According to this census, the district Lyallpur had a population of about 1.4m. Out of this, Muslims were 877,000 and scheduled caste people were 68,000 while Christians were 51,000, Sikhs were 262,737, 18.8pc while Hindus were 9.7pc. Riaz pointed out religious extremism and narrow nationalism under whose influence politics depended on exclusive approach but not inclusivity and diversity.

Comrade Tufail Abbas Interview and few thoughts

 

Comrade Tufail Abbas

Interview and few thoughts 

1928-2019

Here you can read few excerpts of Interview I did in late 2005 at Karachi with Comrade Tufail Abbas, published in a left magazine Awami Jumhori Forum in its 26th issue (Jan 2006). AJK was a Lhore based magazine and in that magazine we published more than 30 interviews including few Bangladeshi and Indian comrades. Soon we will upload all 53 issues ONLINE so readers can access it easily. 

Title of 26th Issue

ساڈے خطہ وچ کھبے دی سیاستاں دی تواریخ 1920 دی دہائی توں ہی شروع ہوجاندی ہے تے جے تسی ایس توں پہلاں چلو تے19ویں صدی دے اخیری دہاکیاں توں چلدی منظم اینٹی کالونیل لہر نوں ایس دی شان نزول کہنا غلط نہ ہوئے گا جس دا احوال اجیت سنگھ دی کتاب سنے کئی ہور کتاباں وچ لکھی جا چکی ہے۔ انہاں نال نبڑن لئی انگریزاں 1901 توں ساڈے خطہ لئی اک وڈا انٹیلی جنس نیٹ ورک بنانا شروع کیتا کہ جس وچ 1909 تیک امریکی وی رل گئے۔ایہہ اوہی ویلہ سی جداں عالمی پدر اتے یورپی خطے وچ انگریزاں لئی جرمن  اک نویں سر پیڑ بن چکی سی۔ پہلی وڈی لام وچ جو 1914 توں 1918 تیک جاری رہی، انگریزاں جرمناں نوں تھلے لا لیا پر دوجے بنے روس سرخ ہو گیا تے ایہہ لالی ساڈے تیک وی 1922 تیک اپڑ گئی۔ دادا امیر حیدر، دادا فیروز الدین منصور، ایم این رائے، ڈانگے، مجید لہوری  سانوںسنے  کئی نام ملدے جے جس وچ 1947 تیک ڈھیر وادھے ہوئے۔ جداں 1949 تیک طفیل عباس سرخے ہوئے تے اوس ویلے تیک فضل الہی قربان، ایرک سپرین، خواجہ مسعود، صفدر میر، سی آر اسلم سنے کئی کامریڈ ایتھے متحرک سن۔ ایہہ پکی گل کہ اوس ویلے تیک کومونسٹ پارٹی آف انڈیا کوئی منظم جماعت نہیں سی۔جنج فروری 1948 دی کومونسٹ کانگرس وچ کومونسٹ پارٹی آف پاکستان بنائی گئی تے اوس دا سیکٹری جنرل سجاد ظہیر نوں بنایا گیا اس سب تے بہوں سارے کامریڈاں نوں اس ویلے وی اعتراض سن۔ ایس ول کھلے اشارے طفیل عباس وی کیتا ہے۔پاکستانی کومونسٹاں تے پہلا وار 1949 وچ ہویا جداں لہور وچ ترقی پسند مصنفین دی پہلا اکٹھ لارنس گارڈن کیتا گیا۔ چیرت رہے کہ کومونسٹ پارٹی آف پاکستان دا ہیڈکواٹر یعنی مرکزی دفتر وی لہور وچ لیڈی فضل حسین بلڈنگ میکلورڈ روڈ (ٹیشن نیڑے) سی۔ پارٹی تے دوجا وار پنڈی سازش کیس ڈرامہ سی تے تریجا وار 1954 وچ ہویا جداں جون تے جولائی وچ کونسٹ پارٹی آف ویست اتے ایسٹ پاکستان تے پابندیاں لائیاں گیاں۔ ایس بعد کجھ سال تے دادا فیروز الدین منصور، میجر اسحاق وغیرہ پارٹی زیرزمین چلادے رہے پر 1960 دی دہائی دے پہلے سالاں وچ وکھری ٹہانیاں بنن لگیاں۔ایسے وچوں اک طفیل عباس دا کومونسٹ گروپ وی سی۔ ایس انترویو توں پتہ چلدا ہے کہ اک پاسے بورذوا یعنی سرمایہ دارانہ سیاست نوں مکمل مسترد کیتا گیا پر دوجے پاسے کئی بورژوا پارٹیاں وچ کومونسٹ کم وی کردے رہے۔ تسی ایہہ ٹوٹے پڑھو تے گویڑ آپ لاو

انڈین کومونسٹاں تے مزدور لہر بارے طفیل عباس دے خیال

نیشنل عوامی پارٹی 1957 وچ بنائی گئی سی جس وچ قوم پرست، ترقی پسند تے کومونسٹ رلتی سن، ایہہ پارٹی 1966 وچ روس چین جھگڑے بعد دو حصیاں وچ ونڈی گئی سی کہ ایس پارٹی دے سب توں وڈے لیڈر مولانا بھاشانی سن جو چین نواز سن۔ ایس ٹٹ بھج نے پاکستان تے بھارت جہے ملکاں وچ لیفٹ دی طاقتاں نوں کمزور کیتا۔ بورژوا سیاست وچ کومونسٹ 1947 توں پہلاں وی کم کردے رہے کہ کانگرس تے مسلم لیگ وچ کئی کومونسٹ گئے۔ 1942 وچ انڈین کومونسٹ پارٹی تے انگریزاں اوس ویلے مجورا پابندی چکی سی جداں عالمی پدر تے سویت یونین عرف روس امریکہ تے برطانیہ نال دوجی لام وچ اتحادی بنیا سی۔ پر انڈین برٹش ریاست دے ہرکارے کومونسٹ مخالفت دی تربیتاں توں لیس سن جس دا اظہار 1949 توں تریخ وچ موجود ہے کہ انڈیا وچ پنڈت نہرو تے پاکستان وچ لیاقت علی خان دے دور وچ اینٹی کومونسٹ مائنڈ سیٹ دے ہیٹھ ماردھاڑ کیتی گئی۔ بورژوا سیاست کرن والی پارٹیاں وچ وڑ کے کم کرنا چاہیدا ہے یا نہیں ایہہ اوہ سوال ہے جس تے گل اج وی لوڑی دی ہے

نیپ بناون بارے 

پیپلزپارٹی لئی

بلدیاتی الیکشن وچ حصہ لینا

پیپلز پارٹی لئی کم کرنا پر اپنے کامریڈاں نوں الیکشن لڑن توں ڈکنا

بورژوا سیاست توں انکار

بھارتی کومونسٹ پارٹیاں وی بورژوا قرار

کومونسٹاں تے قوم پرستاں وچ اتحاد تے لڑائیاں

بھٹو تے طفیل عباس، کجھ گلاں مڑ سمجھن دی لوڑ جے

ایہہ آرٹیکل بھٹو وی پڑھیا تے پھیر اختلافات ودھ گئے، معراج محمد خان اپنے کئی قسطاں والے آن لائن موجود انٹرویو وچ دسیا ہے کہ بھٹو نے 1972 وچ معراج دا استعفی منور کردے ہوئے کہیا سی کہ ایس ملک وچ ترے چار وار الیکشن ہون گے 

تاں تہاڈے مطالبیاں دی سنی جائے گی پر کامریڈ ہورے جلدی وچ سن۔

انٹری ازم کیہہ اک ستھری پالیسی ہے؟

بورژوا پارٹیاں وچ نہ جانا اک ہور مسلہ ہے پر بورژوا پارٹیاں وچ ''انٹری ازم'' نال تھاں بنانا کیہہ کوئی ستھری پالیسی ہے؟ ایس پالیسی وچ سازش دے روپ وچ ورتنا آسان ہوندا ہے جنج طفیل ہوراں دسیا کہ حنیف رامے وغیرہ اوس آرٹیکل نوں ورتیا۔ پر اوہ آرٹیکل لکھن والا وی ایہو گل کسی ہور انداز وچ کر سکدا سی۔ ایہہ کم نرے کومونسٹاں ہی نہیں سگوں دھرمی تے فرقو نظریاتی پارٹیاں وی کیتا۔ ایس پاروں اک پاسے تسی اپنی وکھری جماعت بنون توں رہ جاندے ہو تے دوجے پاسے جس پارٹی وچ تسی وڑدے ہو اتھے تہانوں مجورا برداشت کیتا جاندا ہے تے کومونسٹاں تے شک کیتا جاندا ہے۔ کومونسٹاں نوں کانگرس، مسلم لیگ تے 1947 بعد نیب، عوامی لیگ تے پیپلزپارٹی وچ ایس انٹری ازم نال کیہہ ملیا؟آر ایس ایس پہلے کانگرس پھیر بی جے پی وچ انٹری ازم کیتا پر سو سال وچ اپنی پہچان نہ بنا سکی۔ انٹری ازم والی پارٹیاں اخیر اوہ نرسریاں ہی رہندیاں جے جو بندے فراہم کر سکن۔ ایہہ مسلہ نرا طفیل ہوراں دا نہیں سگوں ایہہ گل انٹری ازم دے پورے فنامن نوں سمجھن تے پالیسی پدر تے سوچن دی ہے کہ اے، بی، سی وچ نہ پھسو بلکہ اگے دی گل سوچو۔ساڈے سامنے ورکر پارٹی بنی،ایس توں پہلے وی 1990 دی دہائی توں اینج دی پارٹیاں بنیاں جنہاں وچ اک توں وادھو دھڑے رلے مگر کم چلیا نہیں۔ایس دی دو پردھان وجوہات سن کہ ماضی دے تعصب تے تفاخر بارے تھلے دی پدر تے گل کیتے بغیر بنن والی پارٹی ضلعیاں وچ اوس سپرٹ توں فارغ رہندی تے دوجی وجہ انٹری ازم والی پالیسی نوں وی غلط نہ سمجھیا تے انہاں نویں پارٹیاں وچ وی انٹری ازم جاری رکھیا۔ لنگھ چکے ماضی بارے کھل کے گل کرنی، اتے تھلے دی پدر تک ایس نوں لیجانا اک اہم قدم سی کہ نرے سر جڑن نال پارٹیاں نہیں بن سکدیاں۔ پھیر ایسے فورم بنانا وی لوڑی دا سی جتھے سارے لیفٹ والے جو گروپاں وچ شامل جے تے جو نہیں وی جے انہاں نال اختلافات دا احترام کردے ہوئے گل بات چلائی  جائے۔ 

باقی پھیر

Let us talk about Kids, schooling & healthy environment

 

Educational Psychologist Asma Naheed thoughts

Punjabi Radio program Lok Lhar 6 September 2024

MastF103, Lhore

Guest  Dr Asma Naheed Educational Psychologist 

"Education has been a perennial challenge in Pakistan since its inception, and even after 77 years, the country's education systems - including private, public, and religious institutions - continue to face numerous shortcomings. Despite these hurdles, dedicated individuals are striving to elevate the standards of schools and students. That is the story of Asma Naheed. For this program credit goes to Sabiha Shaheen of Bargad 

Asama Naheed is founder of Hope and Light ...their mission is 

transform women's and children's lives in Pakistan.

A video clip of the program 

https://www.youtube.com/watch?v=B7wqMEhclfw

Another clip, Asma is sharing her thoughts

https://www.youtube.com/watch?v=dzhTscjcF8Q

   

Listen the Lok Lhar Program with Asma Naheed Click Here

Further readings

Pub+Private Love hate affair: Who will run and monitor Public Schools?

Curriculum of Hate or Peace: Some pages from textbooks

Let Us discuss the pinching issue of Child marriage in Pakistan (Listen discussion)

Religious par excellence but against hate speech: An Interview with Pashaura Singh

 

Religious par excellence but against Hate Speech

 An Interview with Pashaura Singh

For MastFM103 & BarahMah Lhore

I met Professor Pashaura Singh at International Layalpur History Conference 2024 at Faisalabad where I too presented my paper Anti-colonial Struggle in subcontinent: What went wrong?  After the conference, he stayed for 3 days in Lhore and with the help of Khola Cheema I interviewed him. 

A video clip of the interview

Click and Watch

Listen the recording of the Punjabi Radio program Lok Lhar,

An exclusive interview of Professor Pashaura Singh at Lhore Click and Listen it

After listening his (Professor Pashaura Singh) talk/interview one may realise that the pertinent issue is not the religion itself but issue is hate speech, respect for human rights and space for the dialogue. If these things are missing even ideology becomes a dogma. Examples of various left groups is good to understand the phenomenon. 

Further readings

An article about History Conference

مہاتما کدی غلط تے نہیں ہو سکدا۔

 

مہاتما کدی غلط تے نہیں ہو سکدا۔

اک نکا لیکھ۔۔ عامر ریاض

پہلے چوہدراہٹ لین لئی رج کے سٹیبلشمنٹ دی جائز ناجائز خدمت کیتی، فوجی بھرتیاں کروائیاں، جنگی تمغے لتے، جنگ جتوسٹیبلشمنٹ مکر گئی تے خدمت والی غلطی منن دی تھاں یو ٹرن لیندے بلیک میلنگ شروع کردتی،ایس نوں مزاحمتاں تے عوامی سیاستاں دا چولا پایا، جس سٹیبلشمنٹ دی خدمتاں کیتیاں اوس نوں وعدہ توڑن والاتے کہیا پر اپنی غلطی نہ منی، مار دھاڑ، دھرنے شروع کر دتے، عدم تشدد دی چھتری ہیٹھ تشدد ودھایا، بچے مروائے، بائیکاٹ کیتا،ہجوم بپھریا تے چورا چوری وچ تھانہ سنے 20 پلس والیاں ساڑ دتا، مہاتما تحریک لپیٹ دتی پر غلطی نہ منی، ایس دوران پارٹی دے کئی ٹوٹے ہوئے، الیکشن بائیکاٹ کیتے تے اوہ وی پٹھے پئے، آزادی دے نعرے وی لائے پر مہاتما خدمتاں کر کے چوہدراہٹ لین تے پھیر بلیک میلنگ والی غلطی نہ منی، مہاتما کدی غلط تے نہیں ہو سکدا۔ جواہر لال پارٹی نوں مڑ کھڑا کیتا، گاندھی مخالف کانگرسیاں نوں رام کیتا، پارٹی مڑ جوڑی۔۔۔ مہاتما دے چیلیاں پھیلایا کہ عوام مہاتما دے نال ہے، مہاتما برٹش راج دے خلاف ہے۔۔۔ پر مہاتما مارچ 1931 نوں بھگت سنگھ دی پھانسی دا سودا انگریز وائسرائےلارڈ اروون نال گاندھی ارون پیکٹ نال کیتا۔1932 وچ کمیونل ایوارڈ راہیں پنجابی تے بنگالی مسلماناں نوں کجھ سیٹاں واپس ملیاں پر مہاتما مرن بھرت (بھک ہڑتال) دی بلیک میلنگ کردے ہوئے شیڈیول کاسٹاں دی سیٹاں دے حق تے ڈاکہ ماریا۔1937 وچ کانگرس کل 1585 صوبائی سیٹاں وچوں ادھی وی نہ جتیاں، پنجاب، سندھ تے بنگال وچ کانگرس بری طرح پٹ گئی، آسام وچ 108 وچوں نری 33، صوبہ سرحد(خیبر پختونخوا) وچ خدائی خدمتگاراں دی مدد نال وی 50 وچوں 19 سیٹاں ملیاں پر پارٹی رعونت وکھاندے ہوئے آپ نوں برٹش انڈیا دی مقبول ترین پارٹی اکھوان لگی۔11 وچوں گٹھ جوڑ نال 8 صوبیاں وچ سرکاراں بنایاں تے جناح دے مفاہتی خطاں نوں لفٹ نہ کروائی۔ ایس رعونت پاروں ایہہ تجزیہ نہ کر سکے کہ مسلم اکثریتی صوبیاں وچ کیوں ہارے؟ نہ تے سیکولر پنجابی جماعت یونینسٹ پارٹی نال رابطہ کیتا تے نہ ہی خلافت تے کرشک پرجا پارٹی دے اے کے فضل الحق نال ملے، رعونت ہی بہوں سی، 

۔۔سگوں ایتھے مسلم ماس کانٹیکٹ ورگی گھٹیا مہماں چلائیاں، مسلم اقلیتی صوبیاں وچ ''چٹیا راج'' چلاندے ہوئے ہندوستانی دی تھاں ہندی چلائی تے بندے ماترم دا چکر چلایا،اقتدار ملن بعدانگریزاں دی مڑ خدمتاں کردے ہوئے ڈیفنس آف انڈیا ایکٹ (1915) وچ فوجی بھرتی مخالفاں نوں نپن والی ترمیم 8وں صوبیاں توں پاس کروایا۔کومونسٹاں تے احرایاں سنےجنہاں ایس ترمیم خلاف جلوس کڈے انہاں نوں کانگرسی وزارتاں وچ گرفتار کیتا گیا حلانکہ اوہ کانگرسی اتحادی سن۔ایہو نہیں سگوں مہاتما دی آگوائی وچ مولانا آزاد تے برلا مل کے کانگرس دے صدر تے مہان بنگالی ترقی پسند سبھاش چندر بوس نوں صدارت توں کڈوایا۔ پھیر جداں دوجی لام شروع ہوئی تے صوبائی حکومتاں توں استعفے دیندے ہوئے برٹش سرکار نوں بلیک میل کرن لئی پھیریوٹرن لے لتا۔ ہٹلر کجھ فتوحات کیتیاں تے مہاتما ہٹلر دے حق وچ قرارداد لے آیا کہ نہرو بڑی مشکل اوس قرارداد نوں ڈکیا پر ایہہ ڈبل گیم وی کم نہ آئی۔استعفیاں تے ہٹلری قرارداد والی بلیک میلنگ نہ چلی تے کانگرس تن تنہا ''انڈیا چھڈو'' لہر وچ چھال لا دتی پر ایہہ نہ منیا کہ فوجی بھرتی والی ترمیم وی ایسے کانگرس منظورکروائی سی۔مہاتما کہیا کہ بھارت ماتا دی ونڈ منظور نہیں پر جداں کابینہ مشن نے ونڈ ڈ کن تے صوبیاں نوں تگڑا کرن والا پلان دتا تے عملی پدر تے مہاتما کابینہ مشن مسترد کردے ہوئے ونڈ من لتی تے پارٹی 3 جون پلان تے دستخطی ہوئی۔ونڈ بعدوں ونڈ کروان دے الزام وچ اک ونڈ مخالف ہندو دھرمی نوجوان ہتھوں مہاتما ماریا گیا۔

Indian Elections (1952-2024): Trends, Games & Lessons

 

Indian Elections (1952-2024)

Trends, Games & Lessons 

There are lessons in the rise of Modi but don't putt all the blame on RSS only, as it is practice by some over smart intellectuals but try to look inside first.  The pertinent issue is not the victory of any party but the presence of narrow nationalism not only in India but also in the region. Till today, Congress did not accept its faults starting from rejection of the CMP & demand for communal partition of the Punjab & Bengal to use of RSS first against Portuguese in 1950s and then against Pakistan especially after 1965.  It is a reality that Anti India campaigns in Pakistan and Anti Pakistan campaigns in India strengthen the narrow nationalism based on religion extensively across borders.

After completion of 18th election in India or Bharat it is high time to revisit  post independence Indian Election history, analysis trends, power politics, nation building challenges, election process, electoral democracy and lessons. Its important to understand why Congress who won 10 out of 18 elections in last 77 years including 5 consecutive victories till 1978, failed in defeating BJP 3rd time. Its 2nd time that BJP won 3 consecutive elections. The pertinent issue is not victory of any party but presence of narrow nationalism not only in India but also in the region.Why we have narrow nationalists like Modi/BJP/RSS in India and Taliban & others in Pakistan? Large number of Hindus left Bangladesh since its birth is a case we often missed due to other priorities.It is essential to understand rise of narrow nationalism based on religion. Is it due to post 1947 nation building rhetoric adopted and build against ''Others''in the region.  

Interestingly, Pakistan and India adopted British styled parliamentary democracy and adult franchise from the beginning but both were less prepared for electoral reforms. Since late 1980s Indian Election Commission got powers yet in recent election it failed to check hate speech. Since last two elections many Indians raised voices against EC, its neutrality etc yet Congress is also responsible for that weakness of EC too.

Till today, Congress did not accept its faults started from rejection of the CMP & demand for communal partition of the Punjab & Bengal to use of RSS first against Portuguese in 1950s and than against Pakistan especially after 1965, it is a reality that Anti India campaigns in Pakistan and Anti Pakistan campaigns in India strengthen the narrow nationalism based on religion extensively across borders. 

Its also a fact that both countries due to different reasons ignored the impact of communal partition of the Punjab (almost 80% causalities', displacement, abductions recorded in the British Punjab's 10 to 11 districts). It was not partition of India but it was Partition of the Punjab yet due to the absence of the core issue, it remains hard to resolve Pak India conflict in general. it is also important to check the fact that at federal level unlike Pakistan, why India always have a weak opposition? in 77 years. What happened before 1947 is important yet what we did under nation building project after 1947 in last 77 years is more vital to revisit. Any way, listen the program yourself

RSS banned after killing of Mahatma Gandhi in 1948 but ban lifted next year when a high powered commision said that RSS was not involved.  It means that either Congress played with the issue or the RSS had roots in Indian establishment. Interestingly RSS was banned thrice but due to its inroads within establishment or due to its supporters within Congress it recovered again and again. 

 It was banned at 24 Jan 1947 for only four days by the weak, rather A-political congress supported Premier of Punjab Khizar Hayat Tiwana along with Muslim National Guard and then thrice by the post-independence Indian governments, first in 1948 when Nathuram Godse, an erstwhile member of RSS, assassinated Mahatma Gandhi; then during the Emergency (1975–1977); and for a third time after the demolition of Babri Masjid in 1992. In the 21st century, it is the world's largest far-right organisation by membership. Like jihadis in Pakistan, RSS had a special position in Indian statecraft. But till today Congress and its so-called intellectuals cum promoters are largely in the state of denial regarding that naked truth. 

The RSS opposed Tri color national flag and demanded saffron Bhagwa Dhwaj then RSS opposed Indian constitution too but soon the same party got attention against Portuguese by powerful circles. The capture of Dadra and Nagar Haveli (Maharashtra) gave a boost to the movement against Portuguese colonial rule in the Indian subcontinent. In 1955, RSS leaders demanded the end of Portuguese rule in Goa and its integration into India. Finally after a military action the Governor of Portuguese India signed the Instrument of Surrender on 19 December 1961, Resolving border issues in such way promoted narrow nationalism too. 

A video of protest against Portuguese 1955

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/f/f1/Goa_1955_invasion.ogv/Goa_1955_invasion.ogv.360p.webm

Link of the complete radio program, Click & Listen it

The results indicated that Mr. Modi’s Bharatiya Janata Party, or B.J.P., would still win by far the most parliamentary seats, and that he would become only the second Indian leader to start a third straight term. But his party appeared likely to lose a significant number of seats in Parliament, meaning it would need to rely on smaller parties in its coalition to form a government. The outcome was a surprising setback for the B.J.P. New York Times June 2024

July 27, 1953: Jawaharlal Nehru, Prime Minister of #India, arrived at the Governor General House in #Karachi. He is seen here alongside Governor General of #Pakistan Malik Ghulam Muhammad, Prime Minister Mohammad Ali Bogra and Dr Mohan Sinha Mehta, the Indian High Commissioner to Pakistan. Standing at the extreme left is Vijaya Lakshmi Pandit, Prime Minister Nehru’s sister and a one-time friend of Mr Jinnah. — The Malik Ghulam Muhammad Archives https://www.facebook.com/photo/?fbid=2197670716924661&set=a.560245220667227

27 July 1953, PM Nehru visited Pakistan but why Nehru failed to achieve regional peace? Nehru again visited Pakistan in 1960 to signe World Bank supported Indus Water Treaty. During Sino Indian conflict 1962, under US pressure Pakistan remained neutral, in response India formed a committee to resolve Kashmir conflict yet instead of creating peace both countries went for war. It was beginning of Cold War between two countries  that boosted narrow nationalisms based on religion and rest is history.  

Pakistan India Bangladesh are electoral democracies in general where hate speech and narrow nationalisms are order of the day. There is less room for equal citizenship rights. Their economies are largely dependent on undocumented wealth and on top of it these issues are absent in the politics.